نمایی از دستاوردهای چهل‌ودوساله انقلاب اسلامی در حوزه میراث‌فرهنگی

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، چهل‌ودو سال از روزهایی که جهان سرآغاز بنای ایران جدید را نظاره ‌کرد، می‌گذرد. قانون‌گذاران و مدیران اجرایی جمهوری اسلامی ایران در طول این سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، باوجود همه فراز و نشیب‌هایی که کشور در حوزه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی با آن مواجه بوده است، تلاش کرده‌اند از میراث و شکوه فرهنگی بجای مانده از تمدن کهن صیانت کرده، زیرساخت‌های صنعت گردشگری را تقویت و ارتقا دهند و جایگاه برند هنرهای سنتی و صنایع دستی ایران را در بازارهای جهانی بهبود ببخشند.

البته با همه فراز و فرودهای ساختاری در دولت‌های مختلف، تفکیک‌ها و ادغام‌های سازمانی، ارتقای جایگاه ساختاری میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به عنوان یک مجموعه واحد در سطح وزارتخانه در مرداد ۹۸ در دولت دوازدهم را می‌توان یکی از دستاوردها و رویدادهای مهم در این حوزه محسوب کرد که در برنامه ریزی و حفاظت و ثبت آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی در فهرست ملی و فهرست جهانی بسیار موثر است.

اگر چه شرایط اقتصادی و جنگ و تحریم‌های تحمیلی از همان ابتدای انقلاب اسلامی همواره برای پیشرفت شتابان و مستقل ایران چه در منطقه و چه در جهان مانع ایجاد می‌کرد، و در این چند سال اخیر با سیاست‌های فشار حداکثری از سوی دولت پیشین آمریکا و همچنین شیوع کرونا این سختی‌ها و تنگناها افرایش یافت، اما نمایی از اقدامات و دستاوردها در حوزه میراث فرهنگی، گرشگری و صنایع‌دستی در چهل‌ودومین بهار انقلاب، نشان می‌دهد ایران اسلامی، با معرفی و ثبت جهانی۴۰ اثر میراث فرهنگی تاریخی، برندسازی صنایع‌دستی و احیای ۹۹ هنر سنتی برای ورود به بازارهای هنری و اقتصادی و ایجاد و تقویت زیرساخت‌ها و تاسیسات لازم، در آستانه ارتقای صنعت گردشگری در سطح جهانی است. 

معرفی ۴۰ اثر میراث فرهنگی به جهان

مردم جهان پیشینه ایران را با آثار تمدنی، باستانی، تاریخی، آیینی و نیز جشن‌های کهن می‌شناسند، بناهایی که حاکی از پیشتازی ایرانیان در هنر و معماری است، آثار به جای مانده از این بناها که در گستره ایران زمین پراکنده است. علاوه بر تداوم ثبت این آثار در فهرست ملی میراث فرهنگی در چهل و دو سال گذشته، روند ثبت در فهرست آثار جهانی هم آغاز شده و هر سال تعداد آنها در حال افزایش است.

اگر چه روند ثبت آثار فرهنگی تاریخی در فهرست جهانی یونسکو همواره با پیچیدگی‌ها و دشواری‌هایی به لحاظ فرایند حقوقی و بین‌المللی مواجه بوده است، اما ثبت ۲۴ اثر فرهنگی تاریخی ملموس(مادی) و ۱۶ اثر فرهنگی ناملموس(غیرمادی) در فهرست جهانی یونسکو پس از انقلاب اسلامی، نشان از جایگاه درخشان فرهنگی، تاریخی و تمدنی ایران دارد و تداوم منسجم این روند نیازمند هماهنگی بیشتر میان دستگاه های اجرایی، تحقیقاتی و پژوهشی و همچنین با وزارتخانه تازه تاسیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است.

ثبت ملی و جهانی آثار فرهنگی و معرفی آنها به جهان علاوه بر آنکه منجر به جذب گردشگر و توسعه گردشگری فرهنگی می شود که ایران عموماً در این گروه از گردشگری قرار می‌گیرد، شان و جایگاه فرهنگی کشور را در جوامع بین‌المللی ارتقا می‌دهد، روندی که در دولت تدبیر و امید تعداد آثار جهانی را از ۱۶ به ۲۴ اثر جهانی رساند. از این تعداد ۲ اثر به تاریخ طبیعی ایران و ۴ اثر در گروه مناظر باستانی و یک اثر بافت معماری و اجتماعی که همچنان زندگی در آن جریان دارد و یک سازه مهندسی در حوزه آبرسانی دوران باستان مربوط می شود.

همچنین ایران تاکنون در کمیته جهانی میراث ناملموس یونسکو ۱۷ پرونده ثبت کرده است که ۱۰ پرونده و ۱۰ اثر پیش از دولت یازدهم ثبت جهانی شده است، که با توجه به ثبت مجدد آیین نوروز در سال۱۳۹۵ با افزودن هفت کشور جدید متقاضی به این پرونده چند ملیتی، وزارت میراث‌فرهنگی توانست هفت پرونده را در فاصله سال‌های ۹۲ تا ۹۹ در کمیته جهانی به ثبت برساند؛ اکنون در مجموع از ایران ۱۶ اثر از حوزه میراث ناملموس در یونسکو ثبت شده و از این تعداد در دولت تدبیر و امید ۶ اثر ناملموس و معنوی از فرهنگ و آئین مردم ایران زمین، جهانی شده است.

ایران با ۲۴ اثر ملموس جهانی در رتبه نهم جهانی

تا پیش از انقلاب اسلامی هیچ‌کدام از آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی کشور در فهرست میراث‌جهانی به ثبت نرسیده بود. در سال ۱۳۵۸ سه اثر چغازنبیل، تخت‌جمشید و میدان امام (نقش جهان) اصفهان در فهرست میراث‌جهانی قرار گرفت و از آن سال تا قبل از دولت یازدهم طی ۳۵ سال، ۱۶ اثر تاریخی جهانی شد و در مدت هفت سال دولت یازدهم و دوازدهم، علیرغم تعویق اجلاس اخیر یونسکو در دوران شیوع کرونا، هشت اثر ثبت جهانی شده است.

اکنون با ثبت شهر سوخته، منظر فرهنگی میمند، محوطه باستانی شوش، بیابان لوت، قنات‌های ایرانی، شهر تاریخی یزد، منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس و جنگل‌های هیرکانی در فاصله سال‌های ۱۳۹۴ تا ۹۸، ایران با ثبت ۲۴ اثر ملموس فرهنگی، تاریخی و طبیعی در فهرست جهانی سازمان علمی، فرهنگی‌وآموزشی ملل متحد (یونسکو) در رتبه نهم جهان قرار دارد.

ایران با ۱۶ اثر ناملموس جهانی در رتبه هفتم جهان

در کنار آثار تاریخی جهانی، از سال ۱۳۸۸روند ثبت جهانی آثار فرهنگی تاریخی ناملموس در یونسکو آغاز شد؛ آئین باستانی و کهن نوروز و ردیف‌های موسیقی سنتی ایران در سال ۱۳۸۸(۲۰۰۹)، آئین پهلوانی و زورخانه‌ای، هنر نمایشی آئینی تعزیه، مهارت فرش‌بافی کاشان، مهارت فرش‌ فرش قشقایی و گبه استان فارس و موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی در سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۰)، دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس و نقالی، قصه‌گویی اجرایی ایرانی در سال ۱۳۹۰ (۲۰۱۱)، آئین قالی‌شویان مشهد اردهال در سال ۱۳۹۱ (۲۰۱۲) از مواردی است که پیش از آغاز دولت تدبیر و امید در یونسکو به ثبت رسید.

فرهنگ پخت نان لواش و آئین نوروز (با تکمیل پرونده) و ثبت برای دومین بار در سال ۱۳۹۵ (۲۰۱۶)، هنر ساختن و نواختن کمانچه، چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی در سال ۱۳۹۶ (۲۰۱۷) و ساختن و نواختن دو تار ایرانی در سال ۱۳۹۸ (۲۰۱۹)، هنر نگارگری (مینیاتور) و مراسم و آیین زیارت تادئوس مقدس (قره کلیسا) در سال ۱۳۹۹(۲۰۲۰)، هفت پرونده و ۶ اثر معنوی ایرانیان است که از آغاز فعالیت دولت تدبیر و امید تاکنون در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسیده‌اند.

در حال حاضر ایران با ثبت شانزده اثر در حوزه میراث فرهنگی ناملموس در فهرست میراث جهانی در جایگاه هفتم جهان و چهارم آسیا قرار دارد.

ثبت آثار فرهنگی در دولت تدبیر و امید تا مهرماه ۹۹

ثبت بیش از ۲۲۰۰ اثر غیرمنقول در فهرست آثار ملّی ایران، ثبت بیش از ۱۷۸۰ اثر منقول در فهرست آثار ملّی ایران؛ ثبت ۵۶۶ اثر طبیعی در فهرست میراث طبیعی ملّی ایران و ثبت حدود ۱۲۴۰ عنصر میراث فرهنگی ناملموس در فهرست آثار ملّی ایران از شاخصه های عملکردی دولت از سال ۱۳۹۲ تا مهرماه ۱۳۹۹ است.

در بخش راه اندازی موزه‌ها بر اساس گزارش ها از سال ۱۳۱۶ تا پایان دولت دهم (۱۳۹۱) یعنی طی مدت ۷۵ سال، تعداد ۴۵۴ موزه به تفکیک شامل ۲۱۴ موزه وابسته به وزارتخانه، ۱۷۵ موزه وابسته به سازمان ها و ارگان های دیگر، ۲۴ موزه مشارکتی و ۴۱ موزه خصوصی ایجاد شده است و از سال ۱۳۹۲ تا کنون ۲۶۶ موزه راه اندازی شده که ۴۱ موزه وابسته، ۱۲۳ موزه خصوصی، ۹۱ موزه غیروابسته، ۱۱ موزه مشارکتی است و  در حال حاضر ۷۲۰ موزه در سطح کشور فعال است.

همچنین تا قبل از دولت تدبیر و امید تعداد موزه های خصوصی فعال ۴۲ موزه بوده که ظرف ۶ سال اخیر به تعداد ۱۶۳ موزه افزایش یافته که نمایانگر رشد ۲۰۰ درصدی است.

افتتاح ٢٧٨ موزه در دولت تدبیر و امید 
حسن روحانی رییس جمهوری هفته گذشته درآئین افتتاح برخی طرح های گردشگری و میراثی در استان بوشهر گفت: در بخش میراث فرهنگی در این دولت، بیش از ۲۰۰ موزه افتتاح شده که تحول بسیار بزرگی است چرا که وقتی موزه‌ها افتتاح می‌شود، تلاش می‌کنیم اشیای باستانی از لحاظ حقوقی از خارج برگردد و همه اینها شرایط را کاملا مناسب کرده است.

محمدرضا کارگر مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی کشور  می گوید : هم اکنون ۷۳۳ موزه در کشور فعال است و با توجه رویکرد دولت و علاقه مردم و درخواست مسیولان شهری این ظرفیت وجود دارد که تعداد هزار موزه برسیم. 

از سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۹۲، یعنی ۷۶ سال، ۴۵۵ موزه در کشور راه اندازی شده است که از سال ٩٢ (حدود هفت سال ) ۲۷۸ موزه تاسیس شده که رشد ۶۰ درصدی داشته است.
همچنین تا قبل از دولت یازدهم، ۴۲ موزه خصوصی در کشور وجود داشت که این میزان به ۱۶۸ موزه، افزایش یافته است.
به گفته کارگر در دولت تدبیر و امید ۲ هزارو ۷۲۲ قطعه آثار تاریخی به کشور بازگردانده شده که به اندازه تمام سال‌های گذشته است.

سهم ۱۱.۸ میلیارد دلاری گردشگری در تولید ناخالص داخلی (GDP)

صنعت گردشگری ایران نیز در طول این سال‌ها تلاش کرده است جایگاه خود را در صنایع کارآفرین، اشتغال‌زا، مولد باز کند و به عنوان یک صنعت خدماتی ارزش و اثر خود را در تولید ناخالص ملی نشان دهد. افتتاح طرح های زیرساختی و زیربنایی مختص این حوزه نشان می دهد گردشگری می تواند به جایگاه ارزشمند در  اقتصاد کشور دست یابد.

در دولت دوازدهم تاکنون ۲۲ هزار میلیارد تومان طرح در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به بهره‌برداری رسیده‌است و با افتتاح طرح‌هایی که در دهه فجر ۱۳۹۹ به بهره‌برداری می‌رسد ارزش پروژه‌های افتتاحی در این بخش به ۲۳هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان افزایش یافت که یک رکورد در بخش صنعت گردشگری است. این در حالی است که در سال ۹۸ و تا  قبل از کرونا رکورد گردشگری خارجی در کشور شکسته شد و به عدد ۸میلیون و ۸۶۰هزار گردشگرخارجی رسید و سال ۲۰۱۹ که اوج گردشگری کشور بود، سهم وزارت میراث فرهنگی از تولید ناخالص داخلی کشور به ۱۱.۸ میلیارد دلار به صورت مستقیم رسید.

افتتاح ۴۵۰ طرح و ایجاد ۶۶۰۰ شغل در فجر ۹۹

در ایام دهه فجر ۹۹ نیز روند افتتاح طرح‌های حوزه گردشگری شتاب گرفت و با حدود ۴۵۰ طرح و حجم سرمایه‌گذاری ۴۸ هزار و ۵۱۰ میلیارد ریال زمینه ایجاد ۶۶۲۲ نفر شغل مستقیم فراهم شده است  که در حوزه اشتغال روستایی، بیش از ۱۶هزار طرح گردشگری و صنایع‌دستی با تسهیلاتی بالغ‌بر ۱۰هزار میلیارد ریال در حال اجرا است که این طرح‌ها برای نزدیک به ۲۹هزار نفر شغل مستقیم ایجاد کرده است.

همچنین ۲هزار میلیارد ریال از محل منابع صندوق توسعه ملی برای اجرای ۱۴۶ طرح، هزار و ۳۱۵میلیارد ریال از محل منابع اشتغال فراگیر برای اجرای ۴۲۶طرح، ۲هزار و ۷۴۲میلیارد ریال از محل منابع رونق تولید برای اجرای ۱۱۴ طرح و بیش از ۵۰۰میلیارد ریال یارانه سود تسهیلات بانکی ازجمله مواردی است که در راستای حمایت از سرمایه‌گذاران صنعت گردشگری در دولت دوازدهم پرداخت شده است.

به گفته محمد خیاطیان معاون توسعه مدیریت وزارت میراث فرهنگی «در راستای حمایت از سرمایه‌گذاران بخش گردشگری در سال ۹۹، ۴ هزار میلیارد ریال تسهیلات از منابع صندوق توسعه ملی تأمین اعتبار شده است. همچنین تا کنون ۱۷۳ طرح برای دریافت تسهیلات به بانک‌های عامل معرفی شده‌اند و در راستای حمایت از تولید و ایجاد اشتغال براساس ظرفیت‌ها و تبصره‌های قانون بودجه سال‌ ۹۷، مساعدت‌های لازم انجام شده و دراین راستا مبلغ ۱۳۴میلیارد ریال به‌عنوان کمک‌های فنی و اعتباری بلاعوض برای حمایت از بخش‌های میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی که ماهیت تسهیلات‌پذیری نداشته و سیستم بانکی حاضر به پرداخت تسهیلات به این طرح نبوده‌اند برای ایجاد یا تثبیت اشتغال مساعدت شده و با این اقدام برای  بیش از ۲۸۰۰ نفر شغل ایجاد شده است.»

البته در حال حاضر در سطح کشور ۲‌هزار و ۵۲۷ طرح انواع تأسیسات گردشگری توسط بخش خصوصی در حال اجراست که ۲۱۲ طرح پیشرفت فیزیکی بالای ۹۰ درصد دارند که براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده پیش‌بینی می‌شود تا پایان دولت تدبیر و امید به بهره‌برداری برسند.

لغو و تسهیل روادید چین و عمان، لغو روادید سفر گروهی با روسیه، تدوین برنامه اقدام سالانه برای فعالیت، بازاریابی و تبلیغات در ۱۱ کشور (چین، عراق، آذربایجان، ترکیه، عمان، روسیه، افغانستان، پاکستان، آلمان، ایتالیا و هندوستان) بعد از ۲۰ سال، افزایش بیش از ۱۰۰هزار تخت به ظرفیت اماکن اقامتی و صدور مجوز و بهره برداری از بیش از ۲هزار بومگردی را می توان از دستاوردهای دولت تدبیر وامید در بخش گردشگری عنوان کرد.

برگزاری رویداد تبریز ۲۰۱۸ به‌عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی، همدان ۲۰۱۸ به عنوان پایتخت گردشگری آسیا، انتخاب ساری در سال ۲۰۲۲ به عنوان پایتخت گردشگری اکو و همچنین آغاز عملیات اجرایی حساب اقماری گردشگری(TSA) به منظور سنجش اثرات اقتصادی گردشگری در کشور برای نخستین بار در کشور در سال ۹۸ را می توان از مهمترین رویدادها و اقدامات دولت دوازدهم در بخش گردشگری نام برد.

رشد ۷۴ درصدی صادرات صنایع دستی ‌در دولت تدبیر و امید

هنرهای‌سنتی و صنایع‌دستی ایران از دیرباز مورد توجه مردم جهان بوده است و اکنون (از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸)  ایران با ثبت ۱۴ شهر و روستای صنایع دستی در شورای جهانی صنایع‌دستی جایگاه نخست را در جهان از آن خود کرده است. این درحالی است که با ارزیابی و احراز شاخص‌های ملی در سال ۱۳۹۹، تعداد ۲۹ شهر و روستای صنایع‌دستی اضافه شده که با احتساب ۲۳ شهر و روستای قبلی اکنون این فهرست به ۵۲ شهر و روستای ملی صنایع‌دستی رسیده است.

صادرات رسمی صنایع‌دستی (بدون احتساب صادرات چمدانی و زیور آلات سنتی) در دولت یازدهم و دوزادهم تا مهر ماه ۱۳۹۹ به ۱.۶۸ میلیارد دلار بوده است؛ این درحالی است که صادرات غیررسمی صنایع دستی در سال ۹۶ به ارزش تقریبی بیش از ۴۹ میلیون دلار از ۲۲ استان کشور، و در سال ۹۷ به ارزش تقریبی بیش از ۹۲ میلیون دلار از ۱۸ استان و در سال ۱۳۹۸ به ارزش تقریبی ۲۹۲میلیون دلار از ۳۱ استان کشور رسید که در مجموع صادرات رسمی و غیر رسمی در دولت تدبیر و امید بیش از ۲میلیارد دلار بوده است.

گزارش‌ها نشان می‌دهد صادارت رسمی صنایع‌دستی در سال‌های ۸۲ تا ۹۱ پیش از دولت یازدهم، ۵۶۵ میلیون دلار بوده است که در دولت تدبیر و امید رشد ۷۴‌درصدی را تجربه کرده است.

پایه‌گذاری جشنواره صنایع‌دستی فجر به عنوان جوان‌ترین رویداد هنری فجر در دولت تدبیر و امید و برگزاری پنج دوره جشنواره صنایع‌دستی فجر از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ از اقدامات حوزه صنایع‌دستی کشور است، برگزاری بیش از ۶هزار بازارچه موقت عرضه و فروش محصولات صنایع دستی، ایجاد و راه‌اندازی حدود ۷۰ بازارچه دائمی صنایع‌دستی، حمایت از ایجاد و توسعه ۸۵ سایت فروش مجازی صنایع‌دستی و برگزاری نخستین نمایشگاه ملی مجازی صنایع‌دستی در سال ۹۹ از دیگر اقدامات حوزه معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور است.

احیاء و باززنده‌سازی ۹۹ رشته صنایع دستی از ۲۴ استان، توسعه فعالیت‌های صنایع‌دستی در حدود ۲۹۰۰ روستا در سال‌های ۹۷ تا ۹۸، برگزاری ۴ دوره برنامه مُهر اصالت (نشان) ملی و اعطای بیش از ۲۵۹۰ گواهینامه به هنرمندان صنایع‌دستی و شرکت در ۳دوره برنامۀ مُهر اصالت‌بین‌المللی و اخذ ۵۸ گواهینامه بین‌المللی‌ برای هنرمندان و دریافت ۹نشان جغرافیایی بین‌المللی برای ۹ رشته صنایع‌دستی بومی در دولت تدبیر و امید برنامه‌ریزی و اجرایی شده است.

همچنین ۱۵۰ هزار نفر از هنرمندان و صنعتگران صنایع‌دستی مشمول پوشش بیمه‌ای دستور رئیس‌جمهوری از محل صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر شدند.

دستاوردهای حوزه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را با در نظر گرفتن چالش‌ها و کاستی‌های اقتصادی، اجتماعی و بین‌المللی را برای ارزیابی کمی و کیفی می توان در بوته نقد گذاشت، اما با توجه به تازه تاسیس بودن وزارتخانه متولی و وجود ظرفیت‌های نهان و عیان از جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی کشور و همه اقدامات زیرساختی که در این ۴۲ سال انجام شده، با رویکرد علمی و تخصصی مدیریتی و البته همکاری و هم‌افزایی همه دستگاه‌های اجرایی، می توان رشد اقتصادی ایران و جدایی از وابستگی به نفت را در آینده ای نزدیک، تضمین کرد.