رای لاهه؛ سند حقانیت ایران

به گزارش ایرنا، دیوان بین‌المللی دادگستری روز چهارشنبه ۱۵ بهمن ۱۳۹۹ رأی خود راجع به اعتراض‌ مقدماتی ایالات متحده به صلاحیت دیوان برای رسیدگی به شکایت ایران در خصوص نقض معاهده ۱۹۵۵ به دلیل وضع تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده علیه ایران، را صادر کرد. در این رأی تمامی ایرادات مقدماتی ایالات متحده توسط دیوان مردود شناخته شده و دیوان صلاحیت خود را برای رسیدگی ماهوی به این پرونده احراز نمود.

رئیس جمهوری اسلامی ایران، رای دیوان بین المللی دادگستری را در رد اعتراض آمریکا در خصوص اینکه این دادگاه صلاحیت ندارد تا به شکایت تهران از واشنگتن در پرونده نقض عهدنامه مودت رسیدگی کند، «پیروزی زیبا و بسیار درخشان» ملت با عظمت ایران در برابر یک ابرقدرت خواند.

این در حالی است که سخنگوی وزارت خارجه آمریکا از تصمیم دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) مبنی بر تشخیص صلاحیت رسیدگی به شکایت ایران از واشنگتن، ابراز ناامیدی کرد. «پرایس»، در نشست خبری اخیر خود درباره تصمیم دیوان بین‌المللی دادگستری مبنی بر داشتن صلاحیت رسیدگی به شکایت ایران علیه این کشور هم بیان داشت:  در وهله نخست ما برای دیوان بین‌المللی احترام قائل هستیم، اما به دلیل آنکه دیوان استدلال‌های مبتنی بر قانون ما را نپذیرفت، ناامید شدیم.

«مجید تخت روانچی»، نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد نیز گفت: آمریکا همچنان با مجازات‌های غیرقانونی علیه ایران، قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض می کند که شروع تازه خوبی نیست. وی روز پنج‌شنبه در صفحه توئیتری خود نوشت: دولت جدیدآمریکا به حمایت ازچندجانبه گرایی وانمود می‌کند اما از رد اعتراضش در دیوان بین‌المللی دادگستری (مبنی بر عدم صلاحیت دیوان) در پرونده تحریم‌های ایران ابراز ناامیدی دارد.

محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی هم روز چهارشنبه در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «دیوان بین‌المللی دادگستری اکنون تمام موارد استدلالی مخالفت‌ مقدماتی ایالات متحده در پرونده مطروحه از جانب ایران در خصوص تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده را رد کرد. این یک پیروزی حقوقی دیگر برای ایران پس از حکم ۳ اکتبر ۲۰۱۸ است.»

وزیر امور خارجه همچنین اضافه کرد: «ایران همواره و به صورت کامل قوانین بین‌المللی را محترم شمرده است. زمان آن فرارسیده است که ایالات متحده به تعهدات بین‌المللی خود پایبند شود.».

عدالت ناخواهی بایدن؛ شروعی نه چندان امیدبخش

بایدن که تا پیش از این با انتقاد از ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا، مدعی چدجانبه گرایی و بازگشت به دیپلماسی و عدالت خواهی بوده است، اینک باید در عمل آن را اثبات نماید اما آنچه بیش از هرچیز از موجبات ناامیدی است؛ اخم کابینه بایدن به روند رسیدگی به عدالت در دیوان لاهه است که برای دولتِ مدعی بازگشت به عقلانیت، آغاز چندان امیدوار کننده ای نیست. دیوان بین المللی دادگستری محکمه ای سیاسی مانند شورای امنیت نیست که بتوان با حق وتو و سیاسی کاری، خواسته خویش را به کرسی نشاند، بلکه آنچه در این کارزار حقوقی حکمفرماست، استدلال های حقوقی و قانونی است.

به هر روی، گرچه رای دیوان تاکنون ماهوی نبوده و در این مرحله بیانگر شناسایی صلاحیت دیوان و رد اعتراض های آمریکا به صلاحیت این دادگاه بین المللی است اما به نظر می رسد دولت بایدن بهتر است به جای پا گذاردن در مسیر دولت قبلی واشنگتن، بکوشد روح عدالت خواهی و تبعیت از قانون را جایگزین نماید.

اعتراض آمریکا به صلاحیت دیوان؛ دفاع تمام قد ایران از حقوق ملت

دیوان بین المللی دادگستری از ۱۴ الی ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۰ به ریاست قاضی عبدالقوی یوسف، جلسات استماع عمومی خویش را پیرامون «ایرادات مقدماتی»  آمریکا برگزار کرد که به دلیل شیوع ویروس کرونا به صورت ویدئویی برگزار شد.

در جلسه استماع شفاهی و رسیدگی به ایرادات مقدماتی، نمایندگان آمریکا از دیوان درخواست رد کامل دادخواست ایران و اعلام غیرقابل پذیرش بودن آن را به دلیل خارج بودن از حیطه صلاحیت دیوان و مستثنی شدن از مواد عهدنامه مذکور و ارتباط موضوع اقدامات مورد استناد ایران با کشورهای ثالث خواستار شدند.  

در مقابل ایران نیز خواستار رد ایرادات مقدماتی آمریکا به صلاحیت دیوان شد و از دادگاه لاهه درخواست کرد صلاحیت خویش را نسبت به تمام دادخواست مطروحه ایران به رسمیت شناخته و آن را قابل پذیرش اعلام نماید. نماینده دولت جمهوری اسلامی ایران در سخنرانی خود ضمن توضیح کلیات و ساختار دفاعیات ایران، تاکید کرد که مبنای ادعای ایران نزد دیوان در این پرونده صرفاً عهدنامه دوجانبه ۱۹۵۵ بین دو دولت است و نه برجام که ایالات متحده تلاش دارد آن را به دیوان القا کند. همچنین بیان شد که عهدنامه مودت فراتر از یک معاهده دوجانبه سرمایه گذاری است و اطلاق عنوان «روابط اقتصادی» بر آن موید گستردگی دامنه آن است.

همچنین آمریکا با ارائه تفاسیر مضیق از عهدنامه مودت، مباحثی راجع به دامنه اختلاف از حیث ارتباط به عهدنامه در چارچوب «اختلاف واقعی» (real dispute) مطرح کرد که نمایندگان ایران با توجه به تصریح بند (۲) ماده (۲۱) که اشعار می دارد: «هر اختلافی بین طرفین معظمین متعاهدین در مورد تفسیر یا اجرای عهدنامه فعلی که از طریق دیپلماسی به نحو رضایت‌بخش فیصله نیابد به دیوان‌دادگستری بین‌المللی ارجاع خواهد شد مگر این که طرفین معظمین متعاهدین موافقت کنند که اختلاف به وسائل صلح‌جویانه دیگری حل شود»،  قائل به پذیرش چنین تفسیری مضیق از سوی آمریکا نبوده و دفاعیات محکمی در این زمینه ارائه و پرونده ایران را کاملاً مرتبط با عهدنامه توصیف کردند.  بر اساس اظهارات نماینده ایران نزد دیوان، ایالات متحده نه تنها تفسیر یکجانبه و مغرضانه‌ای را از مواد معاهده و همچنین قواعد دیوان ارائه می دهد بلکه هیچ احترامی برای اصول و قواعد بین المللی و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت قائل نیست و کشورهای دیگر را تهدید کرده است که در صورت رعایت این قطعنامه آنها را مجازات خواهد کرد.

دکتر «حمیدرضا علومی یزدی» رئیس مرکز امور حقوقی بین المللی ریاست جمهوری و نماینده دولت ایران در دیوان بین المللی لاهه، در دفاع از حقوق ملّت ایران نزد دیوان اعلام کرد که بر خلاف ادعاهای واهی ایالات متحده، تحریم‌های ایالات متحده علیه دولت‌های ثالث نبوده بلکه مشخصاً زندگی روزمره مردم ایران را هدف قرار گرفته است.

وی با یادآوری اینکه اطلاعات و اسناد مربوط به مبلغ خسارات وارده در مراحل بعدی رسیدگی به دیوان ارائه می شود، ‌ تاکید کرد: به رغم دستور موقت دیوان، ایالات متحده در رفع موانع و تحریم های مربوط به صادرات مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی و قطعات مربوط به ایمنی هواپیماهای مسافربری قصور کرده است و کماکان از دستور دیوان پیروی نمی کند.

نماینده ایران ادامه داد: همانطور که در لوایح کتبی ایران توضیح داده شده تحریم ها و خسارات ناشی از آنها با تعهدات مختلف ایالات متحده در عهدنامه ۱۹۵۵ مغایرت دارد.

به گفته وی، ایرادات ایالات متحده به صلاحیت دیوان یا فاقد مبنای حقوقی بوده یا مبتنی بر اتهامات بی اساس به ایران است و یا مربوط به ماهیت دعوا می باشند که باید در مرحله بعدی به آنها رسیدگی گردد.  

رییس مرکز امورحقوقی بین المللی ریاست جمهوری و نماینده دولت ایران خطاب به رییس و قضات دیوان افزود که دیوان هم اینک فرصت تاریخی دارد تا در کنار حقوق بین الملل و جامعه بین المللی در مقابل یک جانبه گرایی و قانون گریزی دولت آمریکا بایستد و اعتراضات بی پایه ایالات متحده امریکا را مردود دانسته و وارد رسیدگی ماهوی این پرونده مهم شود.

اینک دیوان بین المللی دادگستری اعتراض های آمریکا به صلاحیت این دادگاه را نپذیرفت و رای به صلاحیت خویش داد که حال باید منتظر صدور رای نهایی و ماهوی در این پرونده ماند.

موضوع شکایت ایران از آمریکا؛ نقض عهدنامه مودت ۱۹۵۵ میلادی

دولت جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲۵ تیر ۱۳۹۷/ ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۸ در پی تصمیم رئیس جمهوری آمریکا به خروج از برجام و اعمال مجدد تحریم‌های آن کشور علیه ایران به علت نقض معاهده ۱۹۵۵ بین دو کشور توسط امریکا،  نزد دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت کرد. البته مبنای صلاحیت دیوان در این دعوی برجام نبوده بلکه در چارچوب عهدنامه مودت ۱۹۵۵ (بند ۲ ماده ۲۱) طرح دعوی شد که به صدور دستور موقت به نفع ایران منتهی شد و در همان آغاز روند رسیدگی، دستاورد مهمی برای کشورمان رقم زد.

در دادخواست ایران آمده است که آمریکا از طریق تحریم های ۸ می و دیگر تحریم ها علیه ایران، مواد مختلفی از عهدنامه مودت ۱۹۵۵ را نقض کرده است. در این دعوی ایران خواهانِ پایان فوری تحریم ها؛ تضمین پذیرش رای دیوان از جانب آمریکا و تضمین این کشور به عدم تکرار نقض های پیاپی عهدنامه مودت و نیز پرداخت غرامت مقتضی به ایران شد.

 ایران لایحه تفصیلی خود مربوط به شکایت از تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده را مشتمل بر ۷ جلد ادله و مستندات و بالغ بر حدود ۳ هزار صفحه تقدیم دیوان کرده بود که دلایل نقض معاهده ۱۹۵۵ توسط ایالات متحده به علت وضع مجدد تحریم‌ها علیه کشورمان و همچنین آثار زیانبار تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده بر اقتصاد و تجارت و زندگی روزمره مردم ایران را تشریح می‌کند.

دیوان بین­ المللی دادگستری (ICJ) از سال ۱۹۴۶ میلادی به عنوان جانشین دیوان دائمی دادگستری (PCIJ) و به عنوان رکن قضایی اصلی ملل متحد تاسیس یافته است. طبق بند (۱) ماده (۲۴) اساسنامه­ دیوان، فقط کشورها دارای صلاحیت مراجعه به دیوان هستند.