روزگار تلخ حیوانات باغ وحش در قفس تنگ و حصار کرونا

ویروس کرونا حدود یکسال است که روزهای سیاهی را برای بشر رقم زده، این ویروسی که باید زیر میکروسکوپ هزاران هزار بار بزرگتر شود تا دیده شود، انسان را فلج کرده انسانی که باد به دماغش رفته بود و خود را محق به انجام هر کاری می دانست اما حالا مجبور است حتی تا هفته ها در خانه بنشیند و فقط از پنجره به بیرون نگاه کند تا زمان آزادی فرا برسد، بودن در اسارت چه حالی دارد؟ با این نگاه اجمالی به شرایط اسارت یا همان قرنطینه می توان حیوانات بی گناهی را درک کرد که مجبورند تمام عمر خود را پشت میله های قفس که زندان آنهاست بگذارنند؛ حالا انسان در قرنطینه امید به آزادی دارد اما این حیوانات دیگر آزادی و جست و خیز در طبیعت را حتی در خواب هم نمی بینند.

شاید اکنون بتوان تا حدودی وضعیت این زبان بسته ها را درک کرد، البته باز هم تفاوت زیادی بین این دو وجود دارد اینکه انسان در قرنطینه از آخرین امکانات ارتباطی بهره می برد اما حیوان بی گناه حتی از اولین قانون حیات یعنی مراوده با همجنس خود نیز محروم است.

اصلا چه معنی دارد که مکانی با هدف نگهداری حیوانات وحشی ایجاد شود، حیوانات باید در طبیعت آزادانه زندگی کنند و وظیفه ما انسان ها است که به حق آنها احترام بگذاریم و با زیاده خواهی خانه شان را اشغال و خراب نکنیم و بعد با گرفتن ژست حیوان دوستی قصری شیشه ای برای آنها تهیه و حیوانات را در آنجا جمع کنیم در حالی که اگر بهترین امکانات هم برایشان فراهم شود باز همان کلبه جنگلی خود را ترجیح می دهند و از پشت این قصرهای شیشه ای که به زندگی بزک کرده شبیه است حسرت آزادی را می کشند، البته این مصداق باغ وحش هایی است که آخرین استانداردها را رعایت می کنند و حساب باغ وحش هایی که توجهی به حیوانات ندارند جداست.

بیاییم در هیاهوی روزهای سیاه شیوع ویروس کرونا به این حیوانات هم فکر کنیم، اینکه روی چه حسابی حق حیات در طبیعت را از آنها می گیریم به بهانه اینکه با نگاه کردن به آنها لذت ببریم، همین خودخواهی ما انسان ها موجب می شود تا حیوانات دچار بیماری روان پریشی شوند، نتایج گزارش هایی نشان می دهد در برخی باغ وحش های دنیا حیوانات شرایط روحی مناسبی ندارند و گرفتار روان پریشی هستند که بر اثر آن رفتارهای تکراری انجام می دهند و به خود آزار می رسانند، در واقع به مرور روح این حیوانات می میرد و به جسمی متحرک تبدیل می شوند و مانند رباتی در قفس بالا و پایین می روند تا روزشمار زندگی سیاهشان به پایان برسد.

با نگاهی اجمالی به تاریخچه نگهداری حیوانات می توان فهمید که نگهداری از حیوانات از روزگاران قدیم در ایران مرسوم بوده، حتی در زمان های دور در گوشه و کنار برخی شهرها حیواناتی مانند میمون یا خرس که به زنجیر کشیده شده بودند دیده می شد، این حیوانات حتی به دربارها نیز راه داشتند و اوقات خوشی را برای پادشاهان وقت رقم می زدند، مثلا میمون بازی در دوره فتحعلی شاه رواج داشت در واقع به نوعی کسب و کار نیز محسوب می شد تا اینکه در دوره قاجار ایرانیان با باغ وحش های اروپایی آشنا شدند.

نخستین باغ وحش یا «مجمع الوحوش» دوره ناصرالدین شاه در خیابان سعدی کنونی تاسیس شد البته هیچ گاه به صورت باغ وحش کاملی در نیامد و گاه اهالی شهر برای تماشای چند حیوان به آنجا می رفتند، ناصرالدین شاه پس از سفرهای خود به اروپا و دیدن باغ وحش های اروپایی، علاقه خاصی به باغ وحش و حیوانات پیدا کرد به همین دلیل محل دوشان تپه را برای ایجاد باغ وحش انتخاب کرد که از پیش در سال ۱۲۶۹ قمری عمارت باشکوهی در آن برپا کرده بود و با استفاده از قنات، دریاچه ای نیز پدید آورده بود که منظره های بسیار زیبا و دیدنی آن اهالی را به خود جلب می کرد.

ناصرالدین شاه به شکار و نگهداری حیوانات بسیار علاقه مند بود و در سفر به اروپا از باغ وحش کشورهای آن قاره دیدن کرد و طرح نگهداری حیوانات را در اندیشه اش پروراند و با ایرانیانی که با اروپا ارتباط داشتند، تبادل نظر کرد تا اینکه دختر فتحعلی شاه و همسر آقا خان که ساکن هندوستان بود، چند حیوان مانند فیل برای نوه برادر خود، ناصرالدین شاه به ایران فرستاد، ورود این حیوانات به مذاق شاه خوش آمد و این بهترین دلیل برای تشکیل باغ وحش تهران شد بنابراین وی در باغ لاله زار در شمال و خارج حصار صفوی برای نخستین بار اقدام به تاسیس باغ وحش کرد، بعدها بر شمار حیوانات این باغ افزوده شد، در این باغ حیواناتی مانند شیر، ببر، پلنگ، مار و انواع پرندگان شکاری نگهداری می شد.

بعدها با گسترش تهران و فروش باغ لاله زار، باغ وحش به باغ دوشان تپه در شرق شهر منتقل شد و مدت ها در این باغ حیوانات شاه را نگهداری کردند، در سال ۱۳۳۲ نیز یک باغ‌وحش خصوصی در خیابان ولیعصر(عج) تهران، مقابل پارک ملت دایر شد، این باغ ‌وحش به دلیل ایجاد آلودگی و مزاحمت برای ساکنان این محله در سال ۱۳۶۶ رسما تعطیل شد، مجموعه پارک ارم نیز در سال ۱۳۵۳ تاسیس و با عنوان «پارک خرم» نامیده شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران در سال ۱۳۵۸ این پارک طی حکمی از دادگاه انقلاب، به تملک بنیاد مستضعفان درآمد، در سال ۱۳۶۹، ساخت باغ وحش فعلی تهران در زمینی به مساحت حدود ۵ هکتار، در کیلومتر چهار اتوبان تهران کرج در مجتمع تفریحی ورزشی ارم سبز (پارک ارم) پایه‌گذاری و افتتاح شد اما امروز ۷۵ مرکز نگهداری حیوانات، باغ وحش و باغ پرندگان در کشور وجود دارد که به نظر جای تاسف دارد چون جای حیوان در طبیعت است.

سپهر سلیمی فعال حقوق حیوانات روز چهارشنبه به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: شاید در این روزهای کرونایی بتوانیم تا حدودی شرایط حیوانات را در باغ وحش ها و قفس های تنگ و سرد درک کنیم، به علت شیوع کرونا مجبوریم در خانه های خود بمانیم و به اصلاح قرنطینه شویم البته در این شرایط می توانیم از رسانه و سیستم های ارتباطی استفاده کنیم و از احوال همدیگر مطلع شویم مضاف بر اینکه می دانیم که این شرایط روزی تمام می شود اما حیواناتی که باید یک عمر در قرنطینه قفس ها زندگی کنند و دیگر رنگ طبیعت را نمی بینند چه گناهی کرده اند.

وی افزود: حیوانات علاوه بر اینکه در قفس هستند شرایط تغذیه، آب و هوایی، شرایط زندگی و محیطی آنها هیچ تناسبی با شرایط زندگیشان در طبیعت ندارد و این بدترین کاری است که دارد انجام می شود زیرا به بهانه آموزش و پژوهش حیوانات را یک عمر از زندگی در طبیعت محروم می کنیم، در واقع این ادعای دروغی است که باغ وحش ها از جنبه های آموزشی و پژوهشی پدید آمده اند بلکه همه این فضاها از جنبه سرگرمی ایجاد شده اند و نگاه ها به آن کاملا اقتصادی است. 

سلیمی اظهار داشت: در چند سال گذشته تلاش های زیادی صورت گرفت تا باغ وحش ها جمع شوند یا اینکه شرایطشان بهتر شود یا حداقل تعداد این مراکز کاهش یابد، در کشور حدود ۸۰ مرکز نگهداری حیات وحش وجود دارد که اگر جمع نمی شوند حداقل تعدادشان کاهش یابد. از طرفی هم تعدادی از این باغ وحش ها و مراکز نگهداری به شهرداری ها وابسته اند که نیاز به نظارت دقیق تر و بیشتری دارند.

فعال حقوق حیوانات در پاسخ به اینکه اگر شرایط باغ وحش ها خیلی خوب باشد آن زمان هم مصداق حیوان آزاری است، گفت: مانند این است که بگوییم یک نفر را زندانی کنیم اما بهترین امکانات را برای او فراهم شود اما باز هم زندانی است، این یک بحث است، مساله دیگر این است که تمام این استانداردهایی که گفته می شود استانداردهای تعریف بشر است و هیچ نسبتی با شرایط طبیعی ندارد با آن چیزی که در واقعیت است بسیار متفاوت با شرایطی است که در باغ وحش ها و مراکز نگهداری حیوانات اعمال می شود.

وی افزود: مثلا شیر در طبیعت حداقل به ۱۵۰ کیلومتر مربع قلمرو نیاز دارد حالا اگر در باغ وحشی هزار متر مربع هم برایش در نظر گرفته شود باز هم تناسبی ندارد ضمن اینکه بسیار کمتر از این فضا برای چنین حیوانی در باغ وحشی در نظر گرفته می شود، در حالی که یک گونه در اسارت نگهداری می شود اما آن شیری که در جنگل و بیشه زندگی می کند، شکار می کند و با دهها، صدها و هزاران گونه دیگر تعامل دارد قطعا حیوان سالم تری است، بنابراین عملا هر چقدر هم یک باغ وحش مدرن باشد باز هم یک دهم شرایط طبیعی را نمی تواند داشته باشد ضمن اینکه از این گونه ها توله کشی می شود، زاد و ولد می کنند و دوباره به باغ وحش ها و مراکز نگهداری دیگر فروخته می شوند و این چرخه اسارت حیوانات همچنان ادامه دارد. 

این فعال حقوق حیوانات گفت: حیوانات همه باغ وحش ها و بدون استثنا باغ وحش های دنیا شرایط روحی مناسبی ندارند، بیماری روان پریشی حیوانات در باغ وحش ها شیوع دارد بر این اساس رفتارهای تکراری انجام می دهند، به خودشان آزار می رسانند، سرشان را به دیوار می کوبند، تمام باغ وحش های معتبر دنیا حتی آنهایی که جزو باغ وحش های مطرح دنیا هستند و جزو اتحادیه باغ وحش های اروپا هم هستند، نگاهشان کاملا تجاری است، بر اساس اذعان اتحادیه باغ وحش های اروپا، سالانه ۳۵۰۰ تا پنج هزار حیوان سالم را به بهانه نداشتن مکان نگهداری و به صرفه نبودن فروش می کشند، یا مثلا یک گونه دو بچه به دنیا می آورد و فقط می خواهند یک توله را نگه دارند چون یا جا ندارند و یا اینکه انحصار نگهداری از آن گونه فقط برای یک باغ وحش است بنابراین یکی را می کشند، با این حساب می توان نتیجه گرفت که نگاهشان در نهایت تجاری است.

وی تاکید کرد: باغ وحش ها طبق تعریف جهانی یکی از اضلاع مرتبط با قاچاق حیات وحش است، این قاچاق چهارمین تجارت سیاه پرسود دنیا بعد از قاچاق مواد مخدر، اسلحه و انسان است، این شرایط مختص تمام دنیاست و فقط شامل ایران نیست، حال در این میان هرچقدر نظارت کمتر باشد وضعیت بدتر هم می شود.

سلیمی گفت: پشت پرده باغ وحش ها سیاه تر از آن چیزی است که می بینیم، در ظاهر شاید مثلا غذای بد یا قفس کوچک را ببینیم اما در پشت پرده تجارت حیات وحش است حتی نحوه حمل و نقل آنها می تواند استرس ایجاد کند و موجب مرگ حیوانات شود، پس بیاییم بیشتر به فکر حیات وحش باشیم.

وی درباره نقش باغ وحش ها و باغ پرندگان در توسعه تجارت حیات وحش گفت: دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل در سال ۲۰۱۶ گزارشی منتشر کرده که گفته باغ وحش ها یکی از مقاصد اصلی تجارت حیات وحش هستند، باغ وحش ها یکی از مراکز اصلی تجارت حیوانات محسوب می شوند، حتی در باغ وحش های اروپایی که زیر نظر اتحادیه باغ وحش های اروپا فعالیت می کنند گزارش هایی از تجارت حیات وحش داشتیم، یکی از دلایل اصلی مخالفت حامیان حقوق حیوانات با باغ وحش ها این است که اینها مراکزی برای تجارت حیات وحش هستند و کسی که دنبال حیوان وحشی باشد قطعا به باغ وحش مراجعه می کند که متاسفانه نظارت کافی بر باغ وحش ها وجود ندارد نظارت کافی به این معنی که حیوانی که در باغ وحش ها به دنیا می آیند و یا می میرند نظارتی بر آنها صورت نمی گیرد با این حساب ورود و خروج باغ وحش ها در دنیا چندان مشخص نیست بنابراین می توانند مازاد خودشان را به خارج از باغ وحش منتقل کنند.

فعال حقوق حیوانات با اشاره به وضعیت ایران در زمینه قاچاق حیات وحش گفت: بر اساس اعلام مدیران وقت سازمان حفاظت محیط زیست و فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۲ در گزارشی آمده بود ایران در قاچاق حیات وحش رتبه سوم را دارد، عواملی که باعث می شود قاچاق حیات وحش رونق یابد یکی عدم نظارت کافی بر مراکز نگهداری از حیوانات مانند باغ حش ها و باغ پرندگان است، هم اینکه برخی کشورهای اطراف ما مقصد حیات وحش هستند مانند کشورهای جنوب ایران که پرندگان شکاری در آنها خواهان دارد موجب رونق این تجارت می شود.

این فعال حقوق حیوانات تاکید کرد: اینکه بگوییم باغ‌وحش خوب است یا بد است باید بگوییم قطعاً بد است و در واقع باغ‌وحش خوب، باغ‌وحش تعطیل است. اما در حال حاضر حرف ما این است که نظارت دقیقی بر این مراکز صورت نمی گیرد و به مامنی برای قاچاق حیات وحش تبدیل شده است.

وی درباره وضعیت باغ وحش های کشور اظهار داشت: وضعیت باغ وحش های ما بسیار اسفناک است و فهمیدن چنین شرایطی نیاز به این ندارد که کارشناس باشی بلکه اگر فردی با چشم باز و وجدان آگاه وارد باغ وحشی شود و وضعیت را ببیند، متوجه وخامت اوضاع می شود، روزانه گزارش های مردمی زیادی مبنی بر شرایط بد نگهداری حیوانات در باغ وحش ها و مرگ خاموش حیوانات به ما می رسد که این نشاندهنده توجه مردم به این بخش است.

چندی پیش شهاب الدین منتظمی مدیر کل دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌ وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست به ایرنا گفته بود که درست است که شرایط باغ وحش‌های کشور مورد انتظار سازمان حفاظت محیط زیست نیست، اما می دانیم که باغ وحش‌ها اسارتگاه حیوانات نیستند بلکه محلی برای نگهداری گونه‌هایی است که امکان برگشت به طبیعت را ندارند.

وی افزود: اکنون ۷۵ مرکز نگهداری حیوانات، باغ وحش و باغ پرندگان در کشور وجود دارد که در چند سال اخیر همه آنها چه آنهایی که از قدیم مجوز داشتند و چه نداشتند در چارچوب ضوابط ساماندهی شدند و تا همین اواخر عموما توانستند مجوزهایی را از سازمان بگیرند اما اینکه بگوییم همه در چارچوب ضوابط و مقررات فعالیت می کنند متاسفانه نه، شاید حتی برخی ها خیلی هم از این ضوابط فاصله داشته باشند که با توجه به اهمیت موضوع هر ماه از باغ وحش ها و مراکز نگهداری حیوانات بازدید صورت می گیرد و این مراکز نیز ملزم هستند که لیست گونه های خود را به سازمان محیط زیست اعلام کنند برای این کار جدولی به آنها داده ایم که بر اساس آن باید ورودی، خروجی و تلفات گونه ها را مشخص و به ما اعلام کنند.

منتظمی اظهار داشت: با توجه به اینکه تیرماه امسال ضوابط و آیین نامه جدید باغ وحش ها را ابلاغ کردیم نظارت بسیار با دقت بیشتری صورت می گیرد و باغ وحش داران هم می دانند که کوچکترین موردی از تخلف و کوتاهی قابل بخشش نیست، موضوع حیات وحش یکی از خطر قرمزها است چون امروز نگاه ما به باغ وحش یک اسارتگاه نیست، باغ وحش این نیست که حیوان را داخل قفس بیندازید، بلیط بفروشند  و مردم بیایند و تماشا کنند، باغ وحش امروز به عنوان یک مرکز نگهداری است برای گونه هایی که امکان برگشت به طبیعت را ندارند به نوعی همراستا و همسو با محیط زیست کار می کند و حفظ گونه در اولویت است .

وی ادامه داد: بنابراین با این نگاه آن مرکز دیگر حق ندارد به عنوان سودجویی و بهره جویی به مجموعه خود نگاه کند و دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی، مرکز آموزش اطلاعات زیست محیطی باید با همکاری همدیگر به سمت اصلاح شرایط بروند.

منتظمی افزود: در حال بررسی ظرفیت باغ وحش ها هستیم و بر این اساس یک تا دو سال آینده کاسه ظرفیت این مراکز را تعیین می کنیم، مثلا مشخص می کنیم که فلان باغ وحش برای چند شیر یا پرنده ظرفیت دارد اگر ظرفیتش فقط یک جفت شیر است آن یک جفت شیر نباید زادآوری داشته باشد چون در شرایط گرانی گوشت، مرغ و اسکلت بحث نگهداری بسیار حایز اهمیت است، تعیین ظرفیت باغ وحش ها زمان بر است اما باید انجام شود یعنی ما باید بدانیم که باغ وحش ها ما چقدر ظرفیت دارند و بر اساس آن برنامه ریزی کنیم و اگر توله ای متولد شد برنامه مشخصی داشته باشد، که در حال ساماندهی این اطلاعات هستیم.

از: کیمیا عبدالله پور

9014