به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، بهار سال ۱۳۹۹ در شرایطی آغاز شد که این‌بار نه‌تنها ایران به‌عنوان طلایه‌دار فرهنگ، آئین و سنن پاسداشت نو شدن سال و حیات دوباره زمین و نوروز، خود را برای جشن‌های این آئین باستانی آماده می‌کرد که تمام جهان میزبانِ میهمان ناخوانده‌ای شد که نه روی خوش داشت و نه بنا بود عهدِ ماندن و حضورش، به رسم سنت آشنای میهمان، شیرین و ماندگار باشد.میهمان ناخوانده‌ای که سلام، مرام، حرف و داشته‌هایش از ابتلا به ویروس کرونا آغاز می‌شد و سرنوشت شومش به چنگال مرگ کشیدن میزبانان خود.
این‌گونه بود که نوروز ۹۹ با شیوه، تعریف و تعبیری متفاوت در قامت قرنطینه خانگی، رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی، عدم دیدوبازدیدهایی که خود به‌تنهایی یکی از شیرین‌ترین آئین‌های این جشن ملی و باستانی است و برحذر داشتن تمامی شهروندان از سفر، کام ایرانیان را اگر نگوییم تلخ که حداقل به میزان نوروزهای پیشین نیز شیرین نکرد.
زمزمه‌ای که جدی شد؛ کرونا رفتنی نبود!
امید بر آن بود تا هرچه سریع‌تر شاهد رخت بر بستن این ویروس باشیم؛ اما آرام‌آرام آن واهمه، آن ترس و هراس و آن تلواسه و دلواپسی که مدام در رسانه‌های مختلف و از زبان کارشناسان نجوا می‌شد، رنگ‌وبوی حقیقت به خود گرفت.
زمزمه‌ای که این پیغام را با خود به‌همراه داشت که نه این میهمان ناخوانده قصد رفتن دارد و نه بناست جهان از این به بعد با وجود ویروس کرونا همان جهان پیشین باشد! پس در سایه دست‌وپنجه نرم کردن با ویروس کرونا، ایران نیز مانند تمامی کشورهای جهان، سال ۱۳۹۹ را با تمام غراز و فرودهایش پشت سر گذاشت.
قدرت کرونا به قدمت و عظمت ۶۰۰۰ ساله نوروز نمی‌رسد
حال در آستانه تجربه دومین نوروز و بهار، همراه با این میهمان ناخوانده هستیم. از آن مهم‌تر این آخرین بهارِ سده‌ای است که در آن زیست می‌کنیم و آخرین سال قرنی‌ست که بنا داریم آن را پشت سر گذاشته و با ورود به سال ۱۴۰۰ خورشیدی و گام برداشتن به سمت انتهایش خود را مهیای ورود به عصری نوین، قرنی جدید و زندگی متفاوتی کنیم.
نکته مهم اینجاست که این‌بار در نوروز ۱۴۰۰، تجربه نوروز ۱۳۹۹ همراه ایران زمینیان است که بتوانند با آشنایی و اشراف بیشتری که نسبت‌به سال پیش پیدا کرده‌اند، کام خود را با وجود این میهمان ناخوانده باز هم شیرین نگه دارند.
از سوی دیگر، سنتی به درازنای بیش از شش هزار سال، یعنی پاسداشت و تکریم تنفس زمین، اعتدال بهاری، نو شدن روز و به شادباش نشستن نوروز؛ خود با همین سابقه تاریخی دارای چنان قدرتی است که نمی‌تواند ویروسی مانند کرونا با تمام مخوف و مرگ‌بار بودنش، پیروان این جشن ملی و آئین باستانی را به زانو درآورد.
آشنایی با آیین‌های نمایشی نوروز و این بار تجربه اجرای خانوادگی آن
در تاریخ پرشکوه تمدن‌ساز ایران، رفتار و کنش‌های آئین‌مند ایرانیان باورمند به آداب، رسوم و سنتی که تجمیع آنها فصل مهمی از فرهنگ و تمدن جهان را بنیان گذاشته و ارابه‌اش را به پیش رانده، خود می‌تواند مرکبی دیگر برای پیمودن مسیر روزهای نوروز ۱۴۰۰ با وجود شرایطی مشابه نوروز پیشین باشد.
شرایطی چون قرنطینه خانگی، برحذر بودن از سفر، محدود بودن دیدارهای اقوام و دوستان و به پاسداشت و شادباش‌های نوروزی نشستن، امسال نیز با ایران و ایرانیان است. دراین‌میان فصل آئین‌های نمایشی که بخش مهمی از آنها ریشه در همین عید باستانی و جشن ملی ایرانیان دارد می‌تواند در کنار تجربه‌های زیست متفاوت در خانه‌ای که به امن‌ترین جا در این ایام بدل شده‌است؛ برای همسفران، دل‌دادگان و هم‌گامان نوروز، شیوه‌ای نو و صورتی نوین را با خود به‌همراه داشته باشد.
پس این‌بار به بهانه فرارسیدن نوروز ۱۴۰۰ خورشیدی خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) در مرور آئین‌های فرهنگ‌ساز و همدل و همدم با جشن نو شدن زمین و پاسداشت نوروز، تلاش می‌کند تا به معرفی شیوه‌ها و آن دسته رفتارهای آیینی و نمایشی بپردازد که اجرا و برپایی آنها توسط افراد یک خانواده نیز ممکن است و می‌تواند گاه، دم و آینه‌ای فرحناکی و شادمانی و همدلی با سرمدی نوروز و جشن نو شدن روزگاران را برای خانواده‌ها به ارمغان آورد.
پس این سلسله گزارش‌ها را تا پایان سیزدهم فروردین‌ماه ۱۴۰۰ خورشیدی از خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) دنبال کنید.
رمزوارگی عدالت گستری آیین «میر نوروزی»
لحظه تحویل سال یا به عبارت دیگر نو شدن روز و تقویم سال (نوروز) در نگاه جغرافیایی به «اعتدال بهاری» معروف است. اعتدال بهاری روزی است که در آن طول روز و شب با یکدیگر یکسان می‌شود و این مساله به واسطه گردش زمین به دور خورشید و قرار گرفتن زمین در محوری خاص که از آن به عنوان محور «اعتدال بهاری» نام برده می شود به وقوع می پیوندد.
به استناد همین مهم، یکی از مهمترین پیام‌ها و ویژگی‌های نوروز، مساله عدالت و عدالت محوری است. اهمیت این موضوع تا جایی است که مقوله احترام به عدالت؛ رفتار عادلانه و عدالت محوری در انجام کارها به یکی از مهمترین خصوصیات ایرانیان در تاریخ تمدن و فرهنگ زیست و زندگی آنها بدل شده است.
آیین «میر نوروزی» نیز از جمله آیین‌های نمایشی‌ست که بر پایه همین نگاه استوار شده و شکل گرفته است. در زمانی که شاهان در ایران حکومت می‌کردند و یا هر منطقه و اقلیم یک امیر یا فرماندار داشت، بر مساله عدالت محوری در اجرای آیین «میر نوروزی» اصرار می‌شد.
در فرهنگ ایرانیان باستان هر سال شامل ۱۲ ماه و هر ماه شامل ۳۰ روز بود که در نهایت یک سال را ۳۶۰ روز تشکیل می‌داد و پنج روز باقیمانده از سال را ایرانیان «پنجه دزدیده شده» یا «خمسه مسترقه» نام می‌بردند. هر چهار سال یکبار در «سال کبیسه» این پنج روز به شش روز افزایش پیدا می‌کرد.
در این بازه زمانی آیینی مبتنی بر نگاه عدالت محوری ایرانیان برگزار می‌شد، و طی آن در این روز پادشاه، امیر یا ارباب منطقه به شکل نمایشی و نمادین از حکومت خلع می‌شد و فردی به عنوان امیر یا پادشاه نوروزی (میر نوروزی) انتخاب می‌شد.
نقد مدنی و انتقاد اجتماعی از زبان «میر نوروزی»
«میر نوروزی» در آن پنج روز حق صدور احکام مختلف را داشت و تمامی احکام او مانند احکام امیر و پادشاه لازم الاجرا بود. البته چون این نمایش به شکل نمادین و در آستانه نوروز برگزار می‌شد بیشتر احکام با شوخی، خنده و یا در مواردی شوخی با قدرت و نیروی ارکان پادشاهی را در بطن خود به احرا می‌گذاشت.
بر همین مبنا بود که حتی گاهی شاهد بودیم که «میر نوروزی» در این چند روز در کنار حکم به عزل پادشاه و به تغییر وزیران رای می‌داد و یا امر به افزایش باج و خراج مردم می‌داد. اما بعد از پایان آن پنج روز که توأم با جشن، پایکوبی، شادی، صدور احکام آمیخته با طنز و لودگی «میر نوروزی» بود مردم به پادشاه عدل گستر خود سیام مجددی می‌گفتند و تجدید پیمان می‌کردند و با شادکامی به استقبال بهار طبیعت می‌رفتند.
به محض پایان یافتن آن پنج روز؛ دوران حکومت «میر نوروزی» نیز به پایان می‌رسید و در مواردی و در برخی از مناطق کشور بعد از آن پنج روز، «میر نوروزی» به سبب احکامی که صادر کرده بود و در مواردی به افزایش باج و خراج بیش از حد معمول می‌انجامید و باج و خراج را می‌طلبید، مجبور به مخفی شدن می‌شد؛ چرا که مردم برای تلافی احکام او در این پنج روز که اطاعتش واجب بود، سعی می کردند تا او را پیدا کرده و به تلافی احکام، مجازاتش کنند.
سنت گذشت از خطای محکومان، ویژگی ممتاز آیین نمایشی «میر نوروزی»
در مواردی از اسناد مکتوب در عهده قاجار به این نکته اشاره شده است که کسانی که برای اجرای نمایش آیینی «میر نوروزی» انتخاب می‌شدند افرادی بودند که یا به اعدام و یا به حبس ابد محکوم شده بودند. آنها در این پنج روز فرصت داشتند با اجرای بهترین نمایش در قالب قهرمان و کاراکتر «میر نوروزی» خود را پذیرای بخشش کرده و احترام و دلسوزی مردم را به شکلی توأمان برای خود به دست آوردند.
در پایان این پنج روز اگر مردم حکم به بخشش او می‌دادند در بسیاری از موارد حاکم شرع نیز «میر نوروزی» (همان فرد خطا کرده که نقش پذیر میر نوروزی شده بود) را به واسطه خواست مردم از یک سو و از سوی دیگر فرا رسیدن نوروز و نگاه عدالت محورانه به عنوان پیام بهار مورد عفو و بخشش قرار می‌داد.
جریان‌سازی میر نوروزی در خارج از جغرافیای ایران
«میر نوروزی» یکی از شناخته‌شده‌ترین شیوه نمایش‌های آیینی ایرانیان در استقبال از نوروز است و قدمت و شهرت این آیین تا جایی است که حتی «سروانتس» نویسنده بزرگ و شهیر اسپانیایی و خالق رمان «دن کیشوت» -که او را بنیانگذار شیوه نگارش رمان‌های مدرن می دانند- بخشی از رفتار قهرمان رمان خود را بر اساس ویژگی‌ها و قواعد نمایش آیینی «میر نوروزی» استوار کرده است.
جایی که «دن کیشوت» در مدت پنج روز از سوی مردم به عنوان پادشاه انتخاب می‌شود؛ او در این پنج روز با احکامی که صادر می‌کرد موجبات شادی و خنده مردم را فراهم می‌ساخت.
با ورود ایرانیان به جامعه مدرن و زندگی صنعتی، امروز کمتر شاهد اجرای آیین‌های نمایشی نوروزی در اقصی نقاط کشورمان هستیم؛ اما خوشبختانه نمایش «میر نوروزی» به ویژه در منطقه شرق و شمال ایران هنوز هم در بسیاری از روستاها و قریه ها اجرا می‌شود.
نظر شما