طرح تله کابین در محوطه باستانی آتشگاه اصفهان، طرحی تخریبی نه گردشگری

به گزارش ایرنا، آتشگاه، یکی از ۲ میراث ارزشمند باقی مانده از دوران پیش از اسلام در اصفهان است. این اثر ملی دارای حریم مصوب و ابلاغی است و بنابراین هرگونه دخل و تصرف در حریم و عرصه و آنچه موجب آسیب و یا مخدوش شدن منظر عمومی آن شود پیگرد قانونی دارد.

طرح شهرداری برای  ایجاد تکنولوژی اتصال فضایی از فراز کوه آتشگاه تا کوه قائمیه برای بررسی در کمیسیون ماده پنج به اداره راه و شهرسازی استان اصفهان ارسال شد اما گویا به دلیل ناقص بودن و اخذ نشدن نظر جهاد کشاورزی ، این طرح  مجدد برای تکمیل و رفع نواقص به شهرداری اصفهان فرستاده شده است. همه اینها در حالی است که اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان در جریان این تصمیم و طرح شهرداری برای ایجاد تله‌کابین یا اجرای طرح‌های مشابه در حریم یکی از مهم‌ترین و باستانی‌ترین آثار تاریخی شهر قرار نگرفته است.

سوال این است که شهرداری اصفهان چرا و چگونه بدون توجه به تجربه‌ دوره‌های پیشین مدیریت شهری در اجرای تله کابین در کوه صفه و تبعات ناشی از آن  برای شاه‌دژ  و از همه مهم‌تر بدون مشورت نهادهای متولی، کارشناسان و باستان‌شناسان دوباره طرح ایجاد تله‌کابین و یا تکنولوژی ‌های جدید اتصال فضایی را  در حریم کوه آتشگاه، یکی از آثار  باستانی اصفهان و ایران مطرح کرده است؟

گرچه پیشتر تصمیماتی از این دست با نام رونق گردشگری آثاری چون شاه‌دژ را در اصفهان و یا گنج‌نامه را در همدان و یا در سال‌ها و ماه‌های اخیر طاق بستان در کرمانشاه را از دم تیغ گذرانده و تهدید می‌کند اما  بر اساس کدام سنخیت و یا کدام قانون می‌توان در عرصه و حریم یک اثر باستانی اقدام به ایجاد تکنولوژی‌های جدید کرد؟ شمشیر دو لبه این اقدامات یک سویش آثار میراث تاریخی است و سوی دیگر گردشگری پایدار است که شوربختانه تحت لوای نام گردشگری از سوی نهادهای دست اندرکار حمایت می‌شوند.

شکوه و ابهت کوه آتشگاه در جوار بیشه ناژوان که بستر زاینده رود از میان آن می‌گذرد،  یکی از بی‌بدیل‌ترین مناظر تاریخی و طبیعی در اصفهان است. قدمت بناهای خشتی بر فراز کوه آتشگاه که در منابع تاریخی اصفهان شهره به «مهربین» بوده است به دوران پیش از اسلام و کهن‌تر از ساسانی بر می‌گردد. برخی باستان شناسان با استناد به نتایج آزمایش سالیابی به روش کربن ۱۴ ، آتشگاه را یک معبد ایلامی دانسته‌اند که بعدها تبدیل به معبد مهری شده است. 

بیشه ناژوان و نمای زیبای جایگاه آتش در کوه آتشگاه پیوندگاه میراث طبیعی و  تاریخی است که حالا شهرداری اصفهان درصدد آن شده برای توسعه طرح های تفریحی که پیشتر هم در قالب تله سیژ  در بیشه ناژوان و هم تله کابین در کوه صفه تجربه کرده است، این‌بار تکنولوژی اتصال فضایی با نام سازه‌های سبک را  بر فراز کوه آتشگاه تا کوه قائمیه تجربه کند. طرحی برای درآمدزایی با نام گردشگری به قیمت دخل و تصرف در حریم یک اثر ثبتی که معلوم نیست چه تبعاتی برای یک اثر باستانی و یگانه در اصفهان داشته باشد.

واقعیت آنکه چند سالی است طرح‌های تله‌کابین‌سازی بلای جان محوطه‌های باستانی در دل مناطق کوهستانی ایران شده است. توسعه طرح‌های ناپایدار گردشگری و البته ناموفق از سوی مدیران شهری در اماکن تاریخی و طبیعی چون گنج‌نامه در همدان، اجرای پایه‌های تله کابین بر گُرده شاه دژ و تخریب لایه‌های باستانی و بارگذاری‌های بی حساب و کتاب بر دامنه و فراز کوه صفه در اصفهان و یا اصرار برای نصب تله‌کابین در طاق بستان کرمانشاه با وجود مخالفت های کارشناسان از جمله اقدامات در جهت درآمدزایی و جذب گردشگر در جوار آثار باستانی و یگانه ایران است که به قیمت گزاف آسیب، تخریب و مخدوش کردن منظر عمومی میراث طبیعی و تاریخی تمام شده یاخواهد شد.

قدرت‌الله نوروزی، شهردار اصفهان پیشتر در رسانه‌های شهرداری اعلام کرد: دامنه کوه قائمیه تا رودخانه زاینده‌رود و از آن سو کوه آتشگاه تا دامنه رودخانه می‌توان تله سیژ، تله کابین و یا تکنولوژی‌های جدید با استفاده از فضا ایجاد کرد تا افراد از تماشای مناظر زیبای شهر لذت ببرند. در این باره مذاکراتی انجام شده که امیدوارم در دستور کار  قرار گیرد  و در دوره آینده مدیریت شهری، به این مهم پرداخته شود.

به لحاظ قانونی مجوز چنین کاری را نمی دهیم

ناصر طاهری، معاون میراث فرهنگی اصفهان درباره طرح اجرای تله کابین یا هر اتصال فضایی دیگر از کوه آتشگاه به کوه قائمیه ابراز بی اطلاعی کرد و دراین‌باره به خبرنگار ایرنا گفت:  اجازه چنین کاری را نمی‌دهیم. چون کوه آتشگاه ثبت میراث است و عرصه تاریخی محسوب می‌شود. این اقدامات هم بحث منظری و هم بحث آسیب به اثر تاریخی را در پی‌خواهد داشت و از این رو به لحاظ قانونی نمی‌توانیم مجوز چنین کاری را بدهیم.

طاهری یادآور شد: هر طرحی  نقاط ضعف و قوت دارد. گاهی اوقات ممکن است طرحی از نظر زیرساخت گردشگری مناسب باشد اما به منظر آثار تاریخی آسیب بزند . ممکن است طرحی  برای گردشگری منافع داشته باشد  ولی از سوی دیگر  باید تبعات این موضوع را هم دید که به آثار تاریخی آسیب می‌زنند.

 وی با تاکید بر گردشگری پایدار گفت: ما مخالفتی با گردشگری نداریم چون خودمان متولی آن هستیم اما نباید تجربه ‎هایی مثل تله‌کابین گنج‌نامه همدان تکرار شود. از تجارب و اتفاقات گذشته در  نقاط و محوطه‌های تاریخی دیگر  باید استفاده کرد و به راه‌حلی رسید که نه میراث فرهنگی آسیب ببیند  و نه مانع توسعه گردشگری باشیم.

طاهری طرح اتصال فضایی کوه آتشگاه به کوه قائمیه را خام و نپخته دانست و افزود: طرح‌های اینچنینی طرح‌های بزرگی هستند که باید در آنها  ملاحظات تاریخی و فرهنگی لحاظ شود.  زمانی که گذر مترو از چهارباغ مطرح بود  کسی با مترو مخالف نبود بلکه صحبت بر سر این بود که  در کنار مترو  و همه طرح‌های بزرگ باید یک پیوست مطالعات تاریخی و  فرهنگی وجود داشته باشد.

علیرضا جعفری‌زند، باستان شناس و نویسنده کتاب «اصفهان پیش از اسلام »  نیز درباره تصمیمات جدید شهرداری اصفهان در خصوص اتصال فضایی کوه آتشگاه به کوه قائمیه به ایرنا گفت: بنای تاریخی روی کوه آتشگاه  وجود دارد و بنابراین با این اقدام همان اتفاقی خواهد افتاد که در کوه صفه افتاد.

وی افزود: ماچا پیچو( شهری با دیواره‌های سنگی در بالاترین نقطه کوهی به همین نام در کشور پرو) یک اثر  تاریخی در آمریکای جنوبی  مربوط  به تمدن مایا است که  مردم کیلومترها برای رسیدن به آن پیاده روی می‌کنند. در واقع  همیشه فکر می‌کنند که این سختی برای دیدار،آن اثر تاریخی را زیباتر می‌کند.

وی این سوال را مطرح کرد که باید دید رویکرد شهرداری در ایجاد این اتصال فضایی چیست و اگر منظور  این نهاد گذر ار روی رودخانه است که این اقدام می‌تواند از جایی  دیگر هم انجام شود  و  نباید از کوه آتشگاه  این اتفاق بیفتد.

این باستان شناس با  تاکید بر این که شهرداری باید کوه آتشگاه را  از این مساله مجزا بداند و گفت: حفاری‌ها و کاوش‌های آتشگاه  انجام نگرفته است. این محوطه بخش‌هایی دارد که هنوز نهفته است و بنابراین نباید چنین اتفاقی در آتشگاه بیفتد. همین  را کم داریم که آتشگاه  پایه تله‌کابین شود  و پوسته نازکی هم که از آثار تاریخی در این مکان  داریم از بین برود.

طرحی ناپایدار

وی معتقد است که به جای این طرح‌های ناپایدار  باید به این فکر باشند که  منبع آبی که  سالیان سال بر فراز کوه آتشگاه بارگذاری شده است به موزه و مکانی در خور کوه آتشگاه تبدیل شود.

جعفری زند در ادامه گفت ‌و گو با ایرنا خاطرنشان کرد: به طور کلی مباحث آثار تاریخی با مسائلی که در تفکر شهرداری وجود دارد بیگانه است. مسئله این است که فکر می‌کنند آتشگاه یک کوه است و در بالای آن  یک سازه‌ای وجود دارد که  با این اقدامات لطمه‌ای نمی خورد . آنها متخصص در کنار خودشان ندارند و نمی‌خواهند هم داشته باشند.

وی با اشاره به حریم مصوب و ابلاغی آتشگاه اصفهان افزود: وقتی در  کنار کوه آتشگاه اثری بسازید که حتی لطمه‌ای به لایه‌های باستانی آن نخورد،  همین که منظر عمومی  یک اثر تاریخی را با یک عمل و رویکرد مدرن مخدوش کنید پیگرد قانونی دارد، در واقع علاوه بر تخریب و تهدید اثر مخدوش کردن منظر عمومی اثر تاریخی  غیرقانونی است.  

شاهین سپنتا از فعالان میراث فرهنگی و عضو انجمن دوستداران اصفهان با اشاره به سازه بتونی که سال‌ها پیش به عنوان مخزن آب بر فراز کوه آتشگاه در نظر گرفته شده بود، تردد بیش از  اندازه و غیر اصولی در  سطح آن و همچنین ساخت و ساز  در چشم انداز کوه آتشگاه را از جمله عوامل فرسایشی و تخریبی دانست که حالا طرح‌هایی چون تله کابین با تبدیل این عرصه تاریخی  به سایت تفریحی تیرخلاصی برای آن محسوب می‌شود.

طرح تله کابین تیر خلاص به محوطه باستانی آتشگاه

  وی افزود: کوه آتشگاه جنبه تفریحی ندارد و حتی حضور تعداد گردشگر هم  باید حساب شده باشد در غیر این صورت فرسایش تپه‌ای که بناهای خشتی و در معرض آسیب دارد تشدید می شود.

از نگاه سپنتا و دیگر اعضا انجمن دوستداران اصفهان  بحث  تله کابین چه سبک و چه سنگین  در آتشگاه باید منتفی باشد.

وی در این ‌باره به خبرنگار ایرنا گفت: اتصال کوه قائمیه به کوه آتشگاه از آثار ثبت ملی و با بناهای خشتی، غلط و تکرار اشتباه تله کابین صفه است. تله‌کابین منبعی برای درآمدزایی شهرداری هاست که خودشان یا بخش خصوصی سرمایه گذاری می‌کنند تا سال‌ها بهره‌برداری کنند ولی باید بدانند که در محدوده آثار تاریخی سرمایه گذاری‌های  این چنینی نادرست است.

سپنتا افزود: ما از میراث فرهنگی می‌خواهیم که نسبت به این طرح موضع بگیرد و به هیچ وجه و به هر شکل از ادوات تردد در کوه آتشگاه موافقت نکند، چرا که بیش از این نباید دست  به  ساختار کوه آتشگاه  حتی با انواع سبک اتصالات بزنند.

پیگیری خبرنگار ایرنا برای مصاحبه با شهرداری اصفهان در این رابطه بی نتیجه ماند و روابط عمومی اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان نیز بررسی طرح تله‌کابین آتشگاه را منوط به تکمیل شدن فرایند این طرح از سوی شهرداری دانست و از این رو مصاحبه با معاونت معماری و شهرسازی این اداره کل به دلیل ارجاع مجدد این طرح به شهرداری بی نتیجه ماند.

آتشگاه بنایی خشتی از دوران باستان بر فراز کوهی به همین نام در هشت کیلومتری غرب اصفهان و در نزدیکی منارجنبان است که از فراز آن زیباترین  چشم انداز کرانه های زاینده رود و بیشه ناژوان  و باغ‌های سرسبز  پیرامون آن را می‌توان دید. این اثر در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و به همراه تپه اشرف یکی از دو آثار مربوط به دوران پیش از اسلام شهر اصفهان است.