جزئیات ۹ماه مذاکره برای واکسن

در ادامه گفت وگوی ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ روزنامه همشهری با غلامرضا انصاری مشاور وزیر امور خارجه در امور دیپلماسی اقتصادی آمده است: متخصصان می‌گویند باید ۷۰درصد جمعیت واکسینه شوند، یعنی نزدیک به ۵۰ تا ۵۶ میلیون نفر. برای واکسینه کردن این تعداد، به حدود ۱۲۰ میلیون دوز واکسن نیاز است، در حالی که تاکنون برای کمتر از یک درصد جمعیت واکسن تأمین شده است. کوواکس، یعنی همان سازوکار مرتبط با سازمان بهداشت جهانی که به کشورهای کم‌برخوردار سهمیه واکسن می‌دهد، ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دوز واکسن بدهکار است، از این میزان تنها ۷۰۰ هزار دوز واکسن تحویل داده که آن‌هم در خوش‌بینانه‌ترین حالت برای ۳۵۰هزار نفر مورد استفاده قرار می‌گیرد. صف انتظار پرستاران، پزشکان، بیماران خاص و مبتلایان به بیماری‌های زمینه‌ای طولانی است و هنوز خیلی‌ها بلاتکلیف‌اند.

این در شرایطی است که پیک چهارم شیوع واکسن در ایران آغاز شده و در چند روز آمار ابتلای روزانه را از ۱۱هزار نفر به بالای ۲۲هزار نفر رسیده است. عدد فوتی‌ها را هم سه‌رقمی کرد. واکسن کرونا، امروز مهم‌ترین موضوع دنیاست، به طوری که، غلامرضا انصاری، مشاور وزیر امورخارجه در امور دیپلماسی اقتصادی از آن تحت عنوان «جنگ» یاد می‌کند؛ جنگ دیپلماسی واکسن. حالا ایران، در میدان جنگ، در رقابتی نابرابر قرار گرفته است. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری، هفته گذشته اعلام کرد، آمریکا نقش اصلی را در تاخیر خرید واکسن ایفا  می‌کند. او گفت قراردادهای خرید واکسن بسته شد، اما آمریکا ممانعت کرد. انصاری که جزو تیم مذاکره‌کننده برای خرید و واردات واکسن به ایران است و در ماه‌های گذشته، مذاکرات زیادی با ژاپن، کره‌جنوبی و سوئیس برای واردات واکسن کرده، جزییات نقش تحریم‌ها و مشکلات در نقل و انتقال پول را برای همشهری توضیح می‌دهد. او می‌گوید اگر تحریم‌ها نبود ایران جزو اولین کشورهای خریدار واکسن به شمار می‌رفت. انصاری، مشکلات و تلاش‌های وزارت امورخارجه برای واردات واکسن و اتهاماتی که به محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه برای واردات واکسن روسی زده شده را هم تشریح کرد.

بیش از ۱۳‌ماه از شیوع کرونا در ایران می‌گذرد و با وجود شروع واکسیناسیون‌ عمومی در بسیاری از کشورها، در ایران هنوز کادر درمان هم نتوانسته‌اند به‌طور کامل واکسینه شوند. گفته می‌شود میزان واکسیناسیون در ایران به یک‌درصد هم نرسیده است. در این شرایط که به‌نظر می‌رسد ایران دچار عقب‌ماندگی در تامین واکسن شده است، وزارت امور خارجه، تاکنون چه تلاش‌هایی برای واردات واکسن کرونا انجام داده است؟
مرداد ۹۹که تازه بحث واکسن کرونا در دنیا مطرح  و نتیجه تحقیقات، علنی شده بود، ما مکاتبات‌مان را با کشورهای دیگر شروع کردیم، مثل کره‌جنوبی، هند، کوبا، ژاپن و روسیه. با آنها مذاکره کردیم و سفارتخانه‌های ما هم بسیار خوب عمل کردند. همه اینها در حالی بود که ما محدودیت‌های نقل و انتقال مالی داشتیم و شرایط برایمان خیلی سخت بود. آن زمان تمام پروازها بسته شده بود و هواپیمایی ماهان خیلی در این زمینه به ما کمک کرد. ما همان ابتدا با مشکل روبه‌رو شدیم و آن هم تأثیر تحریم‌ها بود.
پیگیری شما با کشورهایی که نام بردید به کجا رسید؟
ما نخستین موضوعی که مطرح کردیم این بود که آمادگی خرید واکسن را داریم. حتی گفتیم می‌توانیم به‌صورت مشترک با کشورهای دیگر تولید کنیم. این برنامه‌ای بود که وزارت بهداشت به ما اعلام کرده بود و ما بدون هماهنگی ریاست‌جمهوری و وزارت بهداشت هیچ اقدامی انجام نمی‌دادیم.
برای این اعلام، ایران منابع مالی کافی در اختیار داشت؟
بله. یکی از راه‌های تامین واکسن برای ایران، کوواکس است. بخش بین‌الملل وزارت امور خارجه و وزارت بهداشت ارتباطات خوبی با سازمان جهانی بهداشت دارند و ماجرای خرید واکسن از کوواکس پیگیری می‌شد، اما زمانی که اقدام به خرید کردیم، متوجه شدیم که کشورها قادر به انتقال پول ما نیستند. کره‌جنوبی که بخشی از پول‌های ایران را در بانک‌هایش دارد، حاضر نشد برای ایران خرید انجام دهد. ژاپن هم همین وضعیت را داشت. ما حتی به آنها گفتیم از کشور خودشان برایمان خرید انجام دهند اما باز هم نمی‌توانستند.
شما به‌طور ویژه مسئول پیگیری خرید واکسن کرونا هستید؟
من به‌دلیل مسئولیتی که به‌عهده‌ام گذاشته‌اند، طرف مذاکره با چینی‌ها، سوئیسی‌ها، ژاپنی‌ها و کره‌ای‌ها بودم. در تمام مذاکره‌ها برای خرید واکسن حضور داشتم و مسئولیت دارم و باید به شما بگویم که ما نه‌تنها برای خرید واکسن که برای خرید داروهای مورد نیاز هم مشکل داریم. هیچ کشوری به ما کمک نکرد، ما چندین بار با کشورهایی که اسم بردم، جلسه گذاشتیم، هرسه آنها، یعنی ژاپن، کره‌جنوبی و سوئیس به ما گفتند که آمریکا به آنها مجوز جنرال داده اما اعلام کرده هر زمان خواستند پول انتقال دهند، باید از دولت آن کشور، مجوز دوباره بگیرند. ما خریدمان را انجام می‌دادیم اما زمانی که به مرحله پرداخت پول می‌رسیدیم، به ما می‌گفتند نمی‌توانید. حتی دولت آمریکا اجازه نمی‌داد ما داروهای دیگر و تجهیزات پزشکی وارد کنیم و این یکی از بزرگ‌ترین جنایت‌های آمریکا علیه ایران در سال ۹۹بود. در روند پیگیری‌ها، به جایی رسیدیم که رئیس‌جمهوری کره، حاضر شد ۵۲میلیون دلار که در مقابل طلب ما در آن کشور، عدد بسیار ناچیزی است، برای ما واکسن تهیه کند، در نهایت پس از ۲‌ماه معطلی، در نهایت موفق شدیم که پیش قسط خرید واکسن از کوواکس را پرداخت کنیم.
ظاهرا ایران برای ۱۶میلیون و ۸۰۰هزار دوز پیش‌خرید انجام داده؛ این عدد درست است؟
ما جزو نخستین کشورهایی بودیم که درخواست خرید از کوواکس داشتیم. اما با شرارت آمریکایی‌ها نتوانستیم به واکسن‌های مورد نیازمان برسیم. ما برای خرید واکسن به‌طور مستقیم با ژاپن و کره جلسه داشتیم، آنها به‌طور رسمی به ما گفتند اجازه نقل و انتقال پول ندارند. سوئیسی‌ها گفتند آمریکا اجازه داده که این پول را از کره و ژاپن برای خرید دارو، انتقال دهیم، مشروط بر اینکه نظارت وجود داشته باشد و... ما هم قبول کردیم اما در نهایت باز هم اجازه پرداخت پیدا نکردند. تا الان هم نشده است. ما برای بیش از ۲میلیون دوز واکسن از کوواکس هزینه‌ها را پرداخت کردیم. این برای فاز اول بود. اما در همین فاز با گرفتاری‌های زیادی مواجه شدیم. قرار بود فازهای بیشتری وارد شود. به‌طور کلی خریدهای کوواکس براساس نوبت‌بندی انجام می‌شود. ابتدا باید یک مبلغ به‌عنوان پیش قسط پرداخت شود تا محموله آماده و توزیع شود. اما کوواکس هم به‌دلیل مشکل تولید و تقاضای زیاد کشورها با مشکل مواجه شده است. گرفتاری ما این است که نمی‌توانیم پول پرداخت کنیم و برای پیش‌خرید اول هم بیش از ۳،۲‌ماه معطل شدیم. ما هر کانالی را پیدا می‌کردیم تا تحریم‌ها را دور بزنیم، به آمریکا می‌رسیدیم. شرکت‌های خصوصی به ما گفتند آمریکا اجازه نمی‌دهد. حتی بانک‌های کره جنوبی را بستند تا پول ایران جابه جا نشود. ما به آنها اعلام می‌کردیم که این پول تنها برای داروست. حتی اطلاعات و گزارش‌های آن را هم می‌دهیم. آمریکا هم کاملا در جریان بود اما باز هم راه را بسته بود. آنها حتی اجازه خرید مواداولیه را هم به ما نمی‌دادند.
قسط اول کوواکس از چه طریقی پرداخت شد؟
ما از طریق کره‌جنوبی تا مدت‌ها نتوانستیم پول جابه جا کنیم. قسط اول کوواکس را هم از منابع و راه‌های دیگری که داشتیم با هزار گرفتاری پرداخت کردیم.
قسط اول چقدر بود و برای چه میزان دوز؟
۵۲میلیون دلار. تاکنون واکسن‌هایی که وارد ایران شده، ۷۰۰تا ۸۰۰هزار دوز است. هر چند در مسیر ورود به ایران هم با مشکلاتی مواجه شد. در هلند جلوی این محموله را گرفتند. چراکه صادرات واکسن از کشورهای اروپایی ممنوع است. پس از تلاش‌های زیاد و اعلام اینکه این محموله از کوواکس آمده نه اروپا، موفق به آزادکردن آن شدیم. اما به‌طور کلی بگویم که از ابتدای شیوع کرونا تا الان، بزرگ‌ترین مشکل ما، جنایت آمریکا با اعمال تحریم بوده است که باعث شد حتی در کشورهایی که پول ما در اختیارشان است، نتوانند پول‌های ما را جابه جا کنند یا برایمان خریدی انجام دهند. از میان تمام کشورها، چین و روسیه بودند که در حوزه درمان و واکسن با ما همکاری خوبی داشتند، به‌طوری که واکسن اسپوتنیک وارد ایران شد و تا الان نزدیک به ۵۰۰هزار دوز بوده و قرار است باز هم محموله‌های دیگری تا یک میلیون دوز وارد شود. از سوی دیگر، سفارتخانه ایران در چین هم تلاش‌های زیادی داشت و در سرکنسولگری گوانجو و شانگهای بسیار فعال بودند. هواپیمایی ماهان هم همکاری خیلی خوبی داشت.
یعنی ایران برای این میزان دوز از کوواکس پول پرداخت کرده یا خیر؟
ما پیش‌خرید کردیم و کوواکس متعهد به تامین و فروش ۱۶میلیون و ۸۰۰هزار دوز واکسن برای ایران است.
 از چین هم ظاهرا، محموله واکسن به‌صورت هدیه به ایران فرستاده شد؟
بله، قبل از عید نوروز، چینی‌ها ۸۵۰هزار دوز واکسن به ایران هدیه دادند.
از چه شرکتی؟
قرار نیست اسم شرکت‌ها را بگویم اما واکسن‌هایی است که در چین و سایر کشورها استفاده می‌شود.
اگر تحریم‌ها نبود ما زودتر از اینها می‌توانستیم واکسن وارد کنیم؟
اگر تحریم‌ها نبود ما جزو نخستین کشورهایی بودیم که واکسن خریده بودیم و حتی تولید داخل ما زودتر به نتیجه می‌رسید. هر چند حتی با این شرایط، وضعیت ما از خیلی از کشورها بهتر است. البته هنوز در زمینه واکسن، مشکل داریم و همین‌هایی هم که تاکنون وارد شده با مصیبت بوده است.
هند یکی از کشورهای طرف معامله ایران برای خرید واکسن بود که صادرات واکسن را ممنوع کرد، وزارت خارجه برای رفع این ممنوعیت اقدامی کرده؟
ما با کوبا و هند همکاری خوبی شروع کردیم. برای واردات واکسن از هند، بعد از ۳،۲‌ماه معطلی جهت نقل و انتقال پول، در نهایت توانستیم مبلغ مورد نیاز را تامین کنیم اما همان موقع قوه قضاییه هند، صادرات را ممنوع کرد و هنوز هم این مشکل ادامه دارد که امیدواریم حل شود.  ممنوعیت صادرات از هند برای تمام کشورهاست. سفارتخانه ایران در هند در تلاش است اما مسئله اینجاست که قوه‌قضاییه هند بسیار پرقدرت است و زمانی که تصمیمی می‌گیرد معمولا سخت از آن برمی‌گردد. این را می‌گویم چون خودم مدتی در هند سفیر بودم.
چه میزان پول داده شد؟
 مبالغ را نپرسید،  محموله کوچکی از واکسن بهارات وارد ایران شد اما بعدا روند صادرات متوقف شد. نخستین درخواست ما از هندی‌ها، ۲۰میلیون دوز بود. آنها به ما وعده ارسال ۲میلیون دوز را دادند و پرداخت ما برای این میزان بود که جلویش گرفته شد. 
وضعیت همکاری با کوبا و چین به چه صورت است و این دو کشور، چه سهمی در تامین واکسن برای ایران دارند؟
آقای ظریف (وزیر امور خارجه) برای همکاری با چینی‌ها، نقش اول را بازی کرد. ارتباط او با این کشور خیلی کارساز بود. ظریف، آبان سال گذشته هم سفری به کوبا داشت و دنیای جدیدی برای همکاری میان این دو کشور ایجاد کرد. وزارت بهداشت هم ارتباط خوبی با کوبا دارد و نتیجه آن، تولید واکسن به‌صورت مشترک بود. حتی قرارداد خرید و ساخت مشترک واکسن هم امضا شده است و بخشی از واکسن این کشور پیش از عید نوروز وارد ایران شد.
چه میزان واکسن از کوبا وارد شد؟
مقدار خیلی محدودی بود. برای این کشور هم با مشکل پرداخت مواجه شدیم. این کشور از نظر مالی در مضیقه است و باز هم تأخیر در پرداخت، مشکل‌ساز شد، چون آنها نیاز به این منابع مالی داشتند. اما در نهایت نقل و انتقال‌ها را انجام دادیم. اما این خبر را می‌دهم که در یک‌ماه آینده، کار بزرگی با کوبا برای دریافت واکسن و تولید مشترک، انجام می‌شود.
  از چه شرکتی در کوبا، واکسن وارد ایران شد؟
از شرکت سوبرانا  ۲بود. البته این روند ادامه خواهد داشت. اما نکته همان است که گفتم؛ یعنی تحریم‌ها. در بحث داروهای کرونا، تحریم‌ها ۸۰درصد نقش داشت. ۲۰درصد باقی‌مانده هم مربوط می‌شود به تأخیراتی که در داخل انجام می‌شود. ما برخی از تصمیم‌هایمان دیر گرفته می‌شود و وسواس زیادی داریم، برای همکاری با چین و روسیه این اتفاق افتاد و اگر آقای ظریف به روسیه نمی‌رفت این همکاری هم شکل نمی‌گرفت و واکسن وارد نمی‌شد. چقدر هم به آقای ظریف تهمت زدند و گفتند رفته واکسن روسی آورده! حالا واکسن روسی همه جا متقاضی دارد. نمی‌گویم ما مشکل داخلی نداشتیم اما در زمینه تامین دارو و واکسن، بزرگ‌ترین مشکل ما تحریم‌هاست.
ایران درخواستی از شرکت‌های مدرنا و فایزر کرده است؟
ما اصلا از این دو شرکت درخواستی نداشتیم، فکر هم نمی‌کنم با این وضعیت به ما واکسن می‌دادند. آنها برای داروهای سرطان و بیماران پروانه‌ای به ما دارو ندادند چه رسد به واکسن. در همان ماجرای نقل و انتقال پول از کره و ژاپن، رئیس بانک کره‌جنوبی به ما اعلام کرد، باید میان پرداخت پول به ایران و بسته‌شدن بانکش یکی را انتخاب کند. ژاپن هم همینطور بود.
ظاهرا تیم‌هایی در وزارت بهداشت و امور خارجه برای پیگیری وضعیت واکسن، تشکیل شده، چه اقداماتی از سوی این تیم‌ها تاکنون صورت گرفته؟
وزارت بهداشت افرادی را در این تیم قرار داده و اختیارات خوبی هم به آنها داده است. در وزارت امور خارجه هم تلاش‌هایی در حال انجام است، من به‌عنوان نماینده وزارتخانه در این مسئله هستم. از ابتدای کرونا هم گزارش‌های متعددی دادم. وزارت امور خارجه اقدامات خوبی در این زمینه داشته است. کارها در دست انجام است.
توضیحات شما درباره نقش تحریم‌ها قابل‌قبول است اما مقامات آمریکایی به‌طور مداوم می‌گویند که علیه ایران برای تامین دارو و واکسن، تحریمی اعمال نشده است.
دروغ می‌گویند. آنها کاغذی دارند به اسم جنرال لایسنس. می‌گویند هر شرکتی برای نقل و انتقال مالی باید با ما هماهنگ باشد. به محض پرداخت پول، اگر برای ایران باشد، جلوی آن را می‌گیرند. آنها به‌طور رسمی نمی‌گویند نمی‌فرستیم یا نمی‌شود. می‌گویند در دست بررسی است. با همین شیوه ۸‌ماه کشور ژاپن ما را سردرگم کرد. البته در این مدت کشورهای زیادی به ایران کمک مالی و کالایی کردند که رقم آن به ۱۰۰میلیون دلار می‌رسد؛ کشورهایی مثل کویت، فرانسه، آذربایجان، ژاپن و کره. از چین هم کمک‌های خوبی به ما شد.
چندی پیش وزارت بهداشت در فراخوانی به شرکت‌های خصوصی اعلام کرد که می‌توانند برای واردات واکسن اقدام کنند، اما شرکت‌ها می‌گویند در دنیا واکسنی وجود ندارد. به اعتقاد شما باید چه اقدام فوری برای تامین واکسن برای ایران صورت گیرد؟
با تلاش‌هایی که انجام دادیم امیدواریم در یک‌ماه آینده، واکسن‌های کوبایی و روسی و چینی را دریافت کنیم و امیدوارم پاسخگوی وضعیت اورژانسی ما باشد. به‌زودی هم واکسن‌های تولید خودمان را خواهیم داشت. ما در درجه اول باید روی واکسن خودمان تمرکز کنیم. الان در دنیا جنگ دیپلماسی واکسن است و تقاضا بسیار بالاست. در مسیر تلاش برای تامین واکسن هم خیلی‌ها کارشان توهین و انتقاد به بخش‌های اجرایی بود که خیلی غیرمنصفانه است. تاکنون کشور کوبا خیلی با ما راه آمده و ما باید تلاش کنیم پرداخت‌ها را به این کشور انجام دهیم، باید بدهی‌هایمان را بدهیم تا واکسن زودتر وارد شود. یکی از گلایه‌های ما این است که چرا پول خرید واکسن از کوبا زودتر پرداخت نمی‌شود. ما برای خرید واکسن از چین هم خیلی تلاش کردیم اما متأسفانه مقاومت‌هایی وجود داشت.
از کجا این مقاومت‌ها اعمال می‌شد؟
اختلاف سلیقه‌هایی درباره واکسن چینی در داخل کشور بود. بعضی‌ها سؤال می‌کردند این واکسن کیفیت خوبی دارد یا خیر که این موضوع روند خرید را طولانی کرد. اگر این بحث‌ها نبود واکسن زودتر وارد می‌شد؛ چراکه ما مشکل مالی نداشتیم. هم‌اکنون تعداد زیادی از کشورهای دنیا از واکسن‌های روسی و چینی استفاده می‌کنند و واکسیناسیون هم موفق بوده است.