با وجود سال‌ها تلاش دولت و سیاستگذاری در ایران به منظور بهبود وضعیت تولید، اما موانع مختلفی برای بهبود دراین وضعیت وجود دارد. مواردی نظیر بی‌ثباتی مقررات و اتخاذ تصمیم‌های ناگهانی، عایدی بالای فعالیت‌های نامولد و رقیب تولید، مشکلات فراوان در استیفای حقوق مالکیت و اجرای قراردادها، انحصار و وجود موانع جدی در اعطای مجوز به کسب وکارها، تنگنای تأمین مالی تولید و تحریم‌های اقتصادی وضعیتی را در محیط کسب وکار و تولید کشور ایجاد کرده که نرخ رشد اقتصادی ایران را پایین نگه داشته است. علاوه بر این بیشتر صنایع تولیدی در ایران از فناوری قدیمی استفاده می‌کنند که به تبع بهره‌وری پایینی هم دارند. این امر برکیفیت محصولات تولید شده نیز تائیر می گذارد. هرچند نمی‌توان منکر مشکلات و موانع داخلی در بروز چنین پدیده‌ای بود اما، باید در نظر داشت که صنایع تولیدی ایران سال‌هاست که با مشکل بزرگی به نام «تحریم» روبرو هستند.
تحریم‌هایی با روند صعودی
تحریم به مجموعه اقداماتی از سوی قدرت‌های جهانی گفته می‌شود که علیه یک کشور برای وادار کردن آن به انجام دادن یا ندادن عملی به کار گرفته شده‌اند. در خصوص ایران، گرچه سابقه نخستین تحریم در دوران معاصر به دوران نخست‌وزیری دکتر مصدق و تحریم نفتی ایران توسط بریتانیا بازمی‌گردد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که در کمتر از یکسال بعد از انقلاب، یعنی با تسخیر سفارت آمریکا در ایران، تحریم‌های خارجی علیه ایران به صورت جدی آغاز شد و با آغاز فعالیت‌های هسته‌ای در ایران شدت بیشتری پیدا کرد. تحریم‌های ایران را از نظر تحریم‌کنندگان می‌توان به ۴ دسته کلی: تحریم‌های چندجانبه، مانند تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های اتحادیه اروپا، تحریم‌های تک‌جانبه از سوی کشورهای مختلف مانند ایالات متحده و تحریم‌های کنگره آمریکا تقسیم‌بندی کرد.
«حشمت‌الله فلاحت‌پیشه» رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم در گفتگو با رسانه‌های داخلی در این زمینه گفت؛ تاکنون بیش از دو هزار تحریم علیه ایران وضع شده است که گرچه در دوران برجام ۹۱۵ مورد از آن لغو شد اما در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ، نه تنها تحریم‌های لغو شده، مجدد بازگشتند، بلکه ۷۰۰ تحریم تازه هم به آن اضافه شد.*
تولید در چنین شرایطی چه وضعی دارد؟
اقتضای هر کشوری به‌گونه‌ای است که نمی‌توان بدون ارتباط با سایر کشورها و جوامع مشکلات را رفع کرد. این ارتباطات هم بدون شک زمانی مفید و موثر است که نفع اقتصادی برای دو طرف به همراه داشته باشد. به عبارتی، زمانی شرایط تجاری برای طرفین وجود دارد که در شرایط متعادل چیزی برای عرضه وجود داشته باشد. بنابراین وقتی به هر دلیلی مانند تحریم، کالا و یا هر چیز دیگری(فناوری و دانش)، برای تبادل وجود نداشته باشد، جامعه مورد نظر از روابط اقتصادی وتجاری موثر دردنیا بی بهره می ماند.
در نظر داشتن چنین شرایطی برای ایران، آن هم درست در زمانی که کشور با بحرانی به نام کرونا روبروست، می‌تواند دشواری‌های اداره کشور را برای قوه مجریه بسیار روشن و برجسته نماید. «حسن روحانی» رییس جمهوری گفت: اگر تحریم‌ها علیه ایران نبود، از سال ۹۷ تاکنون بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار ارز به عنوان منابع اضافی درآمد به کشور وارد می‌شد که بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار آن حاصل فروش نفت بود**.
در سال ۱۹۹۵ میلادی واشینگتن نخست به دستور «بیل کلینتون» تحریمات کامل اقتصادی علیه ایران وضع نمود و سپس کنگره مجلس آمریکا با گذاشتن قانون «ایلسا»(تحریم ایران و لیبی در سال ۱۹۹۶) هر شرکتی را که با ایران به میزان بیش از ۲۰ میلیون دلار تجارت داشت را نیز تهدید به اعمال تحریم کرد. در سال‌های بعدی نیز بانک‌های ایرانی و بانک مرکزی در تحریم قرار گرفت. این اقدام تراکنش‌های مالی کشور در سطح بین‌المللی را تحت تاثیر قرار داد و از ورود ارز به کشور جلوگیری کرد. مضاف بر این ده‌ها شرکت تولیدی و سازندگی و بسیاری از فعالان موثر در عرصه اقتصادی به این فهرست اضافه شدند.
اما بخش اعظم این تحریم‌ها در سال ۹۴ و بعد از توافق برجام لغو شده و بخش اقتصادی کشور گشایش‌های جدی را به خود دید. بر اساس اطلاعات بانک داده‌های اقتصادی و مالی معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی در فاصله سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷، رشد اقتصادی کشور مثبت و تنها در یک سال بعد از برجام از منفی۰.۵ درصد در سال ۱۳۹۴ به ۱۳.۹۴ درصد در سال ۱۳۹۵ افزایش یافت. نرخ تورم نیز به زیر ۱۰ درصد رسید***.
شکی نیست که در شرایط تحریم پیشرفت و رشد اقتصادی اگرنه غیرممکن ، بلکه بسیار دشوار خواهد بود. باید پذیرفت که تحریم‌های سنگین آمریکا نقش انکارناپذیری در ایجاد مشکلات کنونی و بحران اقتصادی کشور داشته و اداره کشور در چنین شرایط بحرانی را با مشکلات دو چندانی روبرو کرده است. با این حال رشد اقتصادی کشور در ۹ ماهه نخست مثبت بوده که نشان می‌دهد حرکت دولت برای مقابله با تحریم ها تاثیرگذار بوده است.
منابع:
*https://etemadonline.com/content/444890/%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA
**.https://www.irna.ir/news/۸۳۶۱۵۲۴۹ و https://www.isna.ir/news/۹۸۱۰۱۰۰۷۲۴۵
***. https://databank.mefa.ir/
نظر شما