شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر؛ دروازه‌ای بزرگ برای شکوفایی

شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر عنوان طرحی برای شناسایی ظرفیت‌های فرهنگی و هنری در شهرها و مناطق جغرافیایی ایران با نگاه آمایش سرزمینی و ایجاد شبکه‌هایی برای تعریف همکاری‌ها و برنامه‌های مشترک میان آنها است. امسال با توجه به شیوع ویروس کرونا آیین معرفی نخستین دوره شبکه شهرهای خلاق فرهنگ‌و هنر با حضور سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به صورت مجازی برگزار می شود. پخش مستقیم این برنامه از طریق اسکای روم شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر، پنجم اردیبهشت ماه ١۴٠٠ برگزار می شود.

در این خصوص پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به گفت وگو با ابراهیم حیدری مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر اجرایی شبکه شهرهای  خلاق فرهنگ و هنر پرداخت که در ادامه متن آن آمده است:

ایرنا:  به عنوان دبیر اجرایی طرح شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر چه اهداف و ایده‌هایی را دنبال می‌کنید؟

حیدری: شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر، عنوان طرحی است که در راستای بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، برنامه ششم توسعه، برنامه‌های وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه اقتصاد فرهنگ و هنر و با هدف شناسایی ظرفیت‌های هنری و فرهنگی کشور در شهرهای مختلف ایران و با تأکید بر تقویت ظرفیت مردمی فرهنگ و هنر در سطح ملی با استفاده از ظرفیت‌های بومی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، طراحی و با محوریت معاونت امور هنری اجرایی شد.

گام نخست این مسیر شناسایی داشته‌ها، ظرفیت‌های کالبدی و انسانی، فرهنگی، هنری و طبیعی در مناطق مختلف کشور است. این امر با مشارکت مردمی، هنرمندان، تشکل‌ها و نهادهای دولتی مختلف از جمله وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، سازمان یونسکو، ادارت کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و مجموعه معاونت‌های مختلف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با همراهی و مشارکت انجمن‌ها و تشکل‌های فرهنگی و هنری در سراسر کشور و با محوریت معاونت امور هنری فراهم شد. تا بتوان با کنار هم قرار گرفتن  ظرفیت‌های مختلف، متنوع و متکثر فرهنگ و هنر در زیست‌بوم‌های مختلف ایران و با شبکه‌سازی شهرهای مختلف  از طریق به‌کارگیری بخش خصوصی و مشارکت نهادهای عمومی و پشتیبانی و حمایت نهادهای دولتی در زمینه‌های مشترک فرهنگی و هنری، هم به رونق اقتصاد فرهنگ و هنر کمکی کرده و هم به پویایی حوزه فرهنگ و هنر و انتقال میراث تمدنی به آیندگان قدمی برداشت. می‌توان گفت این طرح در مجموع به دنبال شناسایی ظرفیت‌های انسانی و کالبدی مناطق مختلف کشور، آموزش و سپس بهره‌برداری و به‌کارگیری این ظرفیت‌ها برای رونق اقتصاد فرهنگ، هنر و اقتصادی درون‌زا است. هر شهر بر مبنای گزارش‌هایی که ارایه می‌دهد و برنامه‌هایی که تدوین می‌کند، مورد ارزیابی و داوری قرار گرفته و به عضویت یک شبکه خلاق فرهنگ و هنر در می‌آید.

ایرنا: آیا برای عملیاتی کردن ایده شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر به علاقه‌مندان و جامعه هدف و مخاطب‌های این شبکه  که مدیران فرهنگی و هنرمندان بودند، هم آموزش هایی ارایه شده است؟

حیدری: بله بخش قابل توجهی از اهتمام ما در تحقق حداکثری اهداف و  ماموریت‌های شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و  هنر به برگزاری کارگاه‌های آموزشی اختصاص داده شد. بعد از اعلام فراخوان و اعلام آمادگی ۳۶۷ شهر از ۳۱ استان کشور برخلاف پیش‌بینی اولیه ما، طرح با استقبال بسیار زیاد شهرهای سراسر کشور مواجه شد و نظر به برنامه‌ریزی  ابتدایی ما که مبتنی بر  برگزاری کارگاه آموزشی در چهار منطقه کشور بود با توجه به تعداد زیاد شهرها و مشکلاتی که  امکان دارد در روند آموزش شهرها به وجود آید، ما برای استفاده بهتر از کارگاه‌های آموزشی و حضور همه شهرها در این کارگاه‌ها ناگزیر شدیم که در مرکز هر استان کارگاه جداگانه برای شهرهای هر استان برنامه‌ریزی کنیم. با موافقت شورای سیاست‌گذاری و تایید دکتر حسینی معاون امور هنری مقرر شد، کارگاه‌ها در همه استان‌ها برگزار شود. برای آموزش نیاز به برنامه‌ریزان و متخصصان حوزه فرهنگ و هنر داشتیم به همین دلیل بعد از رایزنی و مکاتبه با نهادهای مختلف کشور و مراکز تخصصی و دانشگاهی تعدادی از صاحب نظران حوزه فرهنگ و هنر در حوزه برنامه‌ریزی فرهنگی و هنری را شناسایی کردیم و در کارگاه  یک‌روزه در تهران و هم‌فکری این استادان توانستیم به متن مدونی برای ارایه در کارگاه‌ها برسیم که سرانجام ۴۰ استاد در ۹ هزار و ۶۰۰ ساعت آموزش  درطول حدود ۴۵ روز در مراکز استان‌ها کارگاه‌های آموزشی با مدل برنامه‌ریزی مشارکتی (۸ ساعت) برگزار کردند. در این کارگاه ها از هر شهرستان بنا به جمعیت و حوزه فعالیت ۳ تا ۵ (از روسای فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهردار شهر و روسای انجمن‌های فرهنگی و هنری شهرستان یا هنرمندان برجستۀ آن شهر) حضور داشتند. این مدل طراحی کارگاه‌ها که مبتنی بر ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و داشته‌های هر استان و شهرستان و به صورت مشارکتی برگزار می‌شد، می‌توانست ما را در تحقق اولیه اهدافمان بیشتر یاری رساند. بعد از این آموزش هر شهر با توجه به شورا یا دبیرخانه هماهنگی که تشکیل داده بود با محوریت هنرمندان و تشکل‌های مرتبط و بخش خصوصی و عمومی برنامه خود را با نگاه آمایش سرزمینی تدوین کرد و با امضای شهردار به عنوان نهاد عمومی، رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان به عنوان نهاد دولتی و هم‌چنین رییس انجمن‌های فرهنگی و هنری شهرستان به عنوان نهاد تخصصی به دبیرخانه ارسال کردند.

ایرنا: در نخستین دوره شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر استقبال هنرمندان  و مدیران فرهنگی چگونه بود؟

حیدری: با وجود همه‌گیری کرونا و مشکلات پیش‌آمده، خوشبختانه استقبال از رویداد شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر  بسیار قابل‌ توجه بود. مجموعاً ۳۶۷ شهر برنامه‌های خود را به دبیرخانه ارسال کردند. مشارکت حداکثری از استان‌های مختلف کشور داشتیم و هر۳۱ استان کشور در شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر مشارکت داشتند. جزئیات مشارکت: ۱۴۳ شهر در حوزه موضوعی هنرهای تجسمی، ۱۴۱ شهر در حوزه موضوعی هنرهای نمایشی، ۱۱۷ شهر در حوزه موضوعی موسیقی، ۱۳۴ شهر در حوزه موضوعی ادبیات، ۱۲۰شهر در حوزه موضوعی هنرهای صنایعی، ۳۳ شهر در حوزه موضوعی مد و لباس، ۲۷ شهر در حوزه موضوعی سینما، هفت شهر در حوزه موضوعی رسانه و مطبوعات، هفت شهر در حوزه موضوعی چاپ و بسته‌بندی در این رویداد ملی شرکت کردند.

ایرنا: فرایند داوری این موضوعات به چه ترتیبی هست؟

حیدری: قبل از داوری این نکته را عرض کنم که طبق مصوبه شورای سیاست‌گذاری طرح، هر شبکه موضوعی شامل حداقل پنج شهر و حداکثر ۱۰ شهر است و موضوعات کمتر از پنج شهر نمی‌توانستند شبکه تشکیل دهند و اگر در حوزه موضوعی شهرهای مرحله نهایی می رسیدند به عنوان  شهرهای شایستۀ پیوستن به شبکه شهرهای خلاق انتخاب می شدند. نخستین شرط برای احراز نشان شهر خلاق فرهنگ و هنر، تدوین پیشنهاده (پروپوزال) دقیق و ارسال مستندات کامل از سوی هر شهر است. طبعا سابقۀ تاریخی، توجه به ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل هر شهر، جذب و جلب نهادهای خصوصی و تشکل‌های مرتبط در اجرای برنامه‌ها، فعالیت‌های انجام گرفته و برنامه های خلاقانه ارایه شده، در حوزه موضوع، از ملاک‌های مهم ارزیابی و عضویت در شبکه‌های شهرهای خلاق بود. همچنین با توجه به لزوم تمرکز در رشته‌های  فرهنگی و هنری از تکرار شهرها در موضوعات مختلف پرهیز شده است و اگر شهری در چند حوزه ظرفیت داشت از بین موضوعات یک موضوع که ارجحیت داشته، انتخاب شده است.۳۶۷ شهری که آثارشان را به دبیرخانه ارسال کردند با توجه به شاخص‌های یادشده توسط هیات ارزیابی در ۹ رشته و در چند مرحله مورد ارزیابی قرار گرفت. از جمله این رشته ها می توان به هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی، موسیقی، مدو لباس، سینما، هنرهای صناعی و سنتی، ادبیات، رسانه و مطبوعات و چاپ و بسته بندی اشاره کرد.  

 ۱۴۳ شهر به مرحله نیمه‌نهایی راه یافت و در پایان پس از ارزیابی هیات‌های ارزیابی در ۷ موضوع ۵۷ شهر به عضویت شبکه‌های مختلف شهرهای خلاق فرهنگ و هنر انتخاب شدند و در ۲ حوزه موضوعی رسانه و مطبوعات و چاپ و نشر به علت تعداد محدود شهرهای متقاضی (۳شهر) شبکه موضوعی تشکیل نشد که امیدواریم در این ۲ موضوع تاثیرگذارحوزه فرهنگ و هنر نیز در دوره های بعد بتوانیم شبکه‌ای تشکیل دهیم. این نکته را عرض کنم که گروه داوری این ۹ رشته موضوعی پس از مذاکره و مکاتبه با سازمان‌ها ومعاونت‌های مرتبط با موضوع و هم‌چنین انجمن‌ها و تشکل‌های مرتبط شامل هنرمندان آن موضوع و مدیران و صاحب‌نظران تشکیل شد.

ایرنا: آیا برای تحقق  و اجرای این برنامه ملی، مطالعه علمی و پژوهشی نیز صورت گرفته بود؟

حیدری: بله از همان ابتدای شروع طرح  در معاونت امور هنری تقسیم کاری انجام شد در ۲ بخش علمی و اجرایی که بخش علمی با دبیری آقای خوشنویس شروع به فعالیت کرد و بخش اجرایی نیز به بنده واگذار شد. در حوزه علمی با مدیریت اقای خوشنویس سه جلد کتاب حدود هزار صفحه محتوای علمی_تخصصی در خصوص شهر خلاق تهیه و تدوین شده است که این کتاب‌ها به عنوان مبانی نظری این طرح می تواند بسیار راهگشا باشد در این کتاب‌ها  تدوین اسناد بنیادین طرح شامل اهداف، مأموریت، چشم‌انداز و ارزش‌های بنیادین طرح شهرهای خلاق فرهنگ و هنر ایران و هم‌چنین پیشینه و سازوکارهای مربوطه بررسی و ارایه شده است. که کتاب‌های بسیار ارزشمندی محسوب می شوند.

ایرنا: سازو کاری برای آینده این شبکه ها و طرح، پیش بینی شده است؟

حیدری: بله همان‌طور که عرض کردم در دوره اول تاکید ما بر تشکیل شبکه‌ای از شهرهای خلاق فرهنگ و هنر بود و اصرار بر شهر خلاق نداشتیم. در سال‌های بعد ما باید ضمن تقویت این شبکه‌ها و ارزیابی و پایش برنامه‌های هر شهر و تبادل تجربیات شهرهای درون این شبکه‌ها، ارتباط مستمر با این شهر و ارزیابی و رصد برنامه‌ها مجددا طی فراخوانی نسبت به جذب شهرهای جدید و حذف شهرهایی که برنامه‌های خود را عملیاتی نکرده‌اند، اقدام کنیم و از طرف دیگر دورۀ بعد نگاه ما باید این باشد که بتوانیم شهرهای خلاق فرهنگ و هنر را شناسایی و با شاخص‌های علمی‌تر و دقیق‌تری انتخاب کنیم و بتوانیم این شبکه‌های داخلی را به‌گونه‌ای با شبکه‌های جهانی شهرهای خلاق فرهنگ و هنر پیوند بزنیم و با برگزاری کارگاه‌های آموزشی متعدد و تدوین برنامه ای مدون، بعد از ۲ سال بتوانیم مجددا با سازوکار مشخص هم عملکرد شهرهای هرشبکه را بر مبنای برنامه‌ها ارزیابی کنیم و هم بتوانیم شهرهای جدید به آنها اضافه کنیم. از طرف دیگر بتوانیم شهرهای خلاق فرهنگ و هنر از درون این شبکه‌های موضوعی انتخاب کنیم.

اما در خصوص ساز و کار و ساختار آینده این طرح، ما پیش‌نویس شیوه‌نامه‌ای را با عنوان ستاد هماهنگی شهرهای خلاق فرهنگ و هنر تهیه کردیم و تحویل معاونت امور هنری دادیم. ظاهرا کلیات مورد تایید است و ان‌شالله پس از بررسی بیشتر این شیوه‌نامه به وسیله وزیر محترم، ابلاغ خواهد شد و توسط معاونت امور هنری و دبیرخانه رصد می‌شود و ادامه پیدا خواهد کرد. در این شیوه‌نامه، ما شورایی با عنوان شورای هماهنگی پیشنهاد کردیم که متشکل از اهالی هنر و دست‌اندرکاران و مدیران نهاهای همکار است و این شورا به عنوان نهاد برنامه‌ریز و سیاست‌گذار مجموعه‌ای از شبکه‌ها اقدام خواهد کرد که قرار است، این شبکه‌ها و شورای بالاسری این شبکه‌ها در آینده به عنوان بازوهای اجرایی و برنامه ریز حوزه فرهنگ و هنر برای دولت باشند.