جایگاه گفتار نیکو و امانت‌داری در سیره عملی امام خمینی(ره)

به گزارش روز چهارشنبه خبرنگار فرهنگی، نشست معرفی و بررسی کتاب نظام تربیت دینی از منظر امام خمینی(ره) با حضور محمد احسانی نویسنده کتاب، محمدصادق شجاعی و نجیب الله نوری (منتقدان) به صورت مجازی در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد

در ابتدای این نشست محمد احسانی نویسنده این کتاب شش فصلی در باب توضیح این اثر بیان کرد: این کتاب سال گذشته (۱۳۹۹) به چاپ رسید و عنوان کتاب نشان می دهد که محتوای آن حول چه موضوعی است.

هدف از تالیف کتاب نظام تربیت دینی از منظر امام خمینی، نظام سازی اندیشه های حضرت امام بود که در ابتدا این کتاب به صورت مقاله نوشته شده بود که پس از درخواست برای تبدیل به کتاب، این اثر پس از ترکیب با مفاهیم و مستندات بیشتر از آثار و اندیشه حضرت امام که دو سال تدوین کتاب به طول انجامید، سرانجام در سال ۱۳۹۹ به چاپ رسید

وی ادامه داد: هدف اصلی از انتشار این اثر نظام سازی اندیشه های امام بوده که برای رسیدن به این هدف، ساختار این کتاب با ساختاری مسلط و قابل قبول تدوین شد که شامل مبانی، اصول، اهداف، ریشه ها و عوامل و نتیجه گیری بود که هرکدام از فصول به نظام تربیت دینی از منظر امام خمینی اشاره داشت.

فصل اول این مفاهیم کلیدی است که با تاکید بر دین، تعلیم و تربیت دینی و نظام تربیت دینی به تفصیل تنظیم شده است؛ کلیاتی در این فصل اول تدوین شده که ضرورت و اهمیت تربیت دینی را محور قرار داده و به این موضوع می ردازد که آموزش با تربیت دینی چه ارتباطی دارد و در نهایت خروجی این بحث تربیت مترقیان است.

احسانی گفت: در این مفهوم که بر این اساس، در این نظام تربیت دینی چگونه یک انسان متدین تربیت می شود.

فصل دوم مبانی تربیت دینی از منظر حضرت امام است که مهمترین فصل کتاب همین فصل دوم است که در آن نظام تعلیم و تربیت از اهمیت ویژه ای برخوردار است و مولفه هایی چون اهداف و اصول و روش ها مبتنی بر مبانی تربیتی است که پایه تربیت دینی را می ریزد.

وی افزود: مبانی تربیت دینی شامل مبانی معرفت شناسی، معرفت اخلاقی دینی و شهودی و بخش بعدی مبانی هستی شناسی است که نظام هستی هدفمند است و محور هستی از نظر امام توحید و نبوت و هدف هستی معاد است.

تزکیه نفس، تقوای الهی، احسان و فداکاری، گفتار نیکو و امانت داری مولفه هایی هستند که در آثار گفتاری و نوشتاری و سیره عملی حضرت امام خمینی (رض) جایگاه و مقام ویژه ای دارند.

این نویسنده توضیح داد: مبانی انسان شناسی، مبانی اجتماعی (سیاسی- رفتار حاکمان و مدیران جامعه و ...، اقتصادی-حق مالکیت، نگرش ابزاری، ساده زیستی، کارکردهای خدماتی-کمک به محرومینف خدمت به مردم و...)، هرکدام رابطه ای با تعلیم و تربیت و نظام آموزش و پرورش دارد.

اهداف تربیت دینی، اهداف واسطه ای یا مقدماتی که زمینه رسیدن به هدف نهایی هستند، تربیت جسمانی، شکوفایی استعدادهای دانش آموزان و کسب مهارت های زندگی جزو اهداف فردی‌اند که زمینه تکامل معنوی انسان است؛ بستر دیگر هدف های اجتماعی است که رشد اجتماعی و اقتصادی و تحقق عدالت اجتماعی از منظر حضرت امام است و همه آنچه گفته شد زمینه رسیدن به هدف نهایی هستند که آن تقرب الهی هستند.

احسانی ادامه داد: بعد از مبانی، اصول تربیت دینی مطرح می شود که بحثی تاثیرگذار در اصول تعلیم و تربیت هستند. موضوعی که بر تربیت در مراحل اولیه ای چون دانش آموزی تاکید می شود که باید مواردی را در این اصول تربیتی گنجاند و تقویت کرد. دانش آموزان و نسل جوانان باید متناسب با فطرت اصیل و انسانی شان تربیت شوند و روحیه پرهیزکاری و خدمت به اسلام و مستضعفین در این نسل تقویت شود.

بخش بعدی روش های تربیت دینی است که بحثی مفصل است که به اقتصاد، تحول منطق عمل و تذکر و یادآوری به عنوان روش های تربیت دینی اشاره شده است. عوامل تربیت دینی بخش بعدی این کتاب است که مولفه های تربیت دینی را مطرح می سازد که در تربیت دینی نسل جوان موثر هستند که خانواده اولین و مهمترین عامل در تربیت دینی فرزندان است.

وی افزود:  بیشترین آموزش دینی فرزندان در محیط خانواده رخ می دهد؛ لذا اهمیت خانواده در تربیت دینی نسل جوان بسیار مهم و مورد تاکید حضرت امام است.

فضای خانواده باید فضایی دینی و مناسب برای تربیت دینی فرزندان باشد؛ پس از آن مدرسه، فضای مناسبی برای این موضوع است که معلم و همه عناصر (مضامین مطروحه و ...) آن می توانند اثرگذار باشند. از سوی دیگر جامعه هم یکی از موارد موثر است که نظام حاکم بر جامعه (دوست، همسایه، رسانه‌ها و..) می تواند در این مهم اثر گذار باشد.

 نویسنده نظام تربیت دینی از منظر امام خمینی تصریح کرد: در انتها و در فصل نتیجه گیری شاخصه های نظام تربیت دینی از منظر حضرت امام مورد بحث و جمع بندی قرار گرفته است.

این روزها بیش از هر زمان به اندیشه‌های امام خمینی (رض) نیاز داریم

در ادامه محمدصادق شجاعی به بیان نظرات خویش در باب کتاب نظام تربیت دینی از منظر امام خمینی(ره) پرداخت و گفت: ما این روزها بیش از هر زمان به اندیشه های امام (ره) نیاز داریم و این کتاب اثر نسبتا خوبی در این زمینه است و به لحاظ سبک و روش، کاری که برای این کتاب صورت گرفته کاری بسیار سخت بوده که با توجه به غنای اندیشه های امام اثری نسبتا خوب و ارزشمند است.

وی افزود: یکی از موارد مورد نقد این است که در این کتاب عناوین اصلی و فرعی به خوبی مشخص نشده و ممکن است مخاطب را گمراه کند.

مورد دیگر این است که بسیاری از مباحث مهم کتاب منبع و مستندی ندارند؛ علاوه بر این که در برخی موارد ارجاع به منابع حضرت امام نیست و منابع دیگر مورد ارجاع قرار گرفته است.

شجاعی توضیح داد: یکی از اشکالات این اثر این است که به نظر می رسد یک ساختار فرضی و ذهنی و یک طرح ذهنی در نظر گرفته شده است و پس از آن مستنداتی از حضرت امام متناسب با این ساختار ذهنی ذکر شده است.

البته در جاهایی هم مستنداتی از حضرت امام ذکر شده که با آن ساختار فرضی همخوانی ندارد.

وی در انتها خاطرنشان کرد: و در نهایت نکته اصلی این است که در این اثر برداشت دقیق و خوبی از تربیت دینی وجود ندارد؛ و این مهمترین مورد انتقادی است که باید در نقد این کتاب به آن اشاره کرد.  

کتاب ساختار منسجم و مرتبی دارد

سخنور دیگر این نشست مجازی نجیب الله نوری که به عنوان منتقدی دیگر از کتاب نظام تربیت دینی از منظر امام خمینی به بیان سخن پرداخت و پس از بیان تسلیت به مناسب رحلت بنیان گذار انقلاب، یادآور شد: این کتاب تلاش خوب و قابل توجهی در جمع آوری اندیشه های امام است که نگاه جامعی به عناصر تربیتی دینی داشته؛ ضمن این که با تمرکز بر بحث تربیت دینی عناصر مختلفی را جمع کرده است.

وی افزود: نقطه قوت دیگر این است که این کتاب ساختار منسجم و مرتبی دارد که دربرگیرنده عناوین اصلی و فرعی متعددی است که در آن فصول مختلف ارتباط درستی با هم دارند.

نقطه قوت دیگر استفاده از مستندات مختلف است که به آنان اراجاع و اشاره شده و ضمن این که خواننده از خواند آن لذت می برد حاکی از شیوایی قلم نویسنده است.  

نوری ادامه داد: یکی از اشکالات این کتاب استفاده از مفهوم مولفه برای بیان بخش هایی از اندیشه های امام است؛ معنای واقعی مولفه به عناصر درونی یک نظام ارجاع می دهد؛ اما می بینیم که در این اثر تحت عنوان مولفه عناصر بیرونی مورد مداقه رار گرفته است. بنابراین استفااه از مفهوم مولفه در این کتاب درست نیست.

مورد دیگر این است که (همچنان که آقای دکتر شجاعی هم به آن اشاره کردند) به نظر می رسد مولفه یک ساختار ذهنی داشته که بر اساس آن دنبال تایید نظر خود با مستندات حضرت امام بوده است.

وی افزود: نقد دیگر این است که سیستم و نظام اشاره به عناصری دارد که در تحلیل یک نظام باید اجزا را جدا کرده و سپس آنان را با پیج و مهره به هم وصل کنیم و اگر وصل نشود سیستم کارکردی کارآمد و متناسب نخواهد داشت.

نظام تربتیی هم عناصری دارد که باید پیدا شود و با هم چفت شوند تا این نظام عملکرد مناسبی داشته باشد.

نوری در انتها تاکید کرد: در این کتاب عناصری مطرح شده اند که ارتباط آنان با هم ضعیف است و انتظار می رفت که ارتباط این عناصر بیشتر و بهتر باشد؛ با به بیانی مکانیکی انتظار می رفت که برای بهبود عملکرد این نظام پیچ و مهره های این اثر چفت و محکمتر می شد.