از دیکتاتورهایی که می‌شناسیم تا آن‌هایی که نمی‌شناسیم

الیویه گز، نویسنده فرانسوی که در سال های گذشته و با رمان ناپدید شدن جوزف منگله جایزه رنودو و جایزه جایزه‌های فرانسه را نصیب خویش ساخته، در کتاب حاضر ویراستار و هادی نویسندگان فصل های مختلف این کتاب بوده است؛ نویسندگانی که هریک با نگاهی نقادانه و بی‌پرده زندگی شخصی ۲۰ دیکتاتور قرن بیستم را قلم زده اند.

گز، خود مقدمه و پیشگفتار کتاب را نوشته و در آن به مفهوم توتالیتاریسم و تمایزش با استبداد فردی پرداخته است و «از شگفتی مواجهه‌ای می‌گوید که زمانی در دوران جوانی از دیدن پوسترهای متعدد دیکتاتورها روی درب خوابگاه دانشجویی به او دست داده بود. قرن دیکتاتورها کتابی است خواندنی و جذاب، به خصوص برای افرادی که روایت‌های عام تاریخ عطش کنجکاوی‌شان را فرو می‌نشاند».

این کتاب شامل ۲۰ فصل است که در هر فصل به یک دیکتاتور پرداخته شده و تلاش شده تا روایت‌هایی عام و جذاب از زندگی و حیات سیاسی دیکتاتورهایی چون لنین، موسولینی، استالین، هیتلر، یوسیپ بروز تیتو، سه کیم (پدربزرگ، پدر و پسر)، مائو، انور خوجه، پینوشه، صدام و… را برای علاقه‌مندان به تاریخ بیان کند.

«لنین، پیامبر توتالیتاریسم»، «موسولینی، از سرخ تا سیاه»، «استالین، لنین امروز یا چگونه استالین، استالین شد»، «آدولف هیتلر، اهریمن آلمان»، «فرانکو، غرق ناشدنی»، «فیلیپ پتن»، «دیکتاتور کسی است که فرمان می‌دهد»، «توجو هیدکی، دیکتاتور یا قربانی بی‌گناه؟»، «تیتو یا لاف بزرگ»، «در سرزمین سه کیم»، «مائو، استبداد بی‌خردی»، «انور خوجه، آخرین استالینیست»، «آلفردو استروسنر، ریش سفید خودکامه»،‌« خاندان دووالیه، وسوسه بدترین»، «ژوزف دزیره موبوتو، چپاولگر زئیر»، «معمر قذافی: نابودی بادیہ نشین»، «اریش هونکر، سکاندار بلندقد جمهوری دموکراتیک المان»، «اوگوستو پینوشه، خودکامه لیبرال»، «پول پوت: کامبوج سرخ از خون»، «صدام حسین، رذل بغداد» عناوین فصل‌های این کتاب را تشکیل می‌دهند.

این کتاب حاصل چندین سال کار گروهی از مهم‌ترین نویسندگان، مورخان، روشنفکران و روزنامه نگاران فرانسوی است. نویسندگان در این کتاب کوشیده‌اند به جنبه‌های مغفول و ناشنیده از سرگذشت انسان‌های تمامیت خواهی بپردازند که نام و آوازه‌شان بی‌شک به گوش همه ما رسیده است.

در این میان از قسمی دیگر از دیکتاتوری نیز سخن به میان آمده که نوظهور است، دیکتاتوری ای که قلمروش نه پایتخت دارد و نه مرز اما بر بیش از دو میلیارد نفوس حکمرانی می‌کند: امپراتوری شبکه‌های اجتماعی که به زعم الیویه گز اطلاعاتش راجع به رعیت‌هایش از اطلاعات استالین در دوران پاکسازی عظیم فراتر می‌رود: برای ارتباط با دنیای بیرون باید از وی چت، پیام‌رسان هولدینگ تنسنت، غول اینترنت بومی عبور کرد. یک میلیارد چینی شب و روز برای برقراری ارتباط، پرداخت صورتحساب‌ها، رزرو بلیت قطار و دریافت حقوق ماهانه‌شان به آن متصل می‌شوند. در چین وی چت یعنی زندگی اما وی چت با رژیم همکاری می‌کند؛ رژیم می‌تواند از همه داده‌هایش به میل خود بهره‌برداری کند.

در قسمتی از این‌کتاب در فصل تیتو یا لاف بزرگ می‌خوانیم:

یوسیپ بروز هفتم مه ۱۸۹۲ در امپراتوری اتریش-مجارستان در کومروویچ و منطقه کروات زاگوریه به دنیا می‌آید. پدرش دایم‌الخمری مشهور و اهل کروات است؛ مادرش، زنی پارسا که چهارده بچه به دنیا آورده و هشت فرزندش در بدو تولد یا سن پایین مرده‌اند، نیز اهل اسلوونی است. او برای خوشایند مادرش به مراسم عشای ربانی (کاتولیک) می‌رود و جزو گروه کر کلیسا می‌شود، اما از وقتی کشیش کلیسا بعد از بارها ناشی‌گری‌اش کتکش می‌زند نفرتی شدید از کلیسا به دل می‌گیرد. باید گفت که یوسیپ کوچولو کودکی بی‌قرار است، تا جایی که اساتیدش منصرف می‌شوند او را برای آموزش تراشکاری بفرستند چرا که باید کل روز سر پا بماند. بنابراین شاگرد مکانیک به قفل‌سازی رو می‌آورد که حرفه‌ای است که تحرک دیوانه‌وارش را تسکین می‌دهد. بین شانزده تا نوزده‌سالگی، به کل امپراتوری (کرواسی، اسلوونی، بوهم) و همچنین بایرن و رور سفر می‌کند. در تریسْت مارکسیسم را کشف می‌کند: فعالان سوسیال‌دموکرات محلی خرج او را که سرخورده و بی‌پول است می‌دهند. سال ۱۹۱۱ در بازگشت به زاگرب، به اتحادیه جوانان سوسیالیست ملحق می‌شود.

سال بعد به خدمت نظام‌وظیفه فرا خوانده می‌شود. نه عصبانی می‌شود نه خجالت می‌کشد: سلطنت دودمان هابسبورگ هر چقدر هم به نظرش اجتماعی نباشد، به دلیل دستگاه حکومت منسجم و ساختار نیمه‌فدرال و نیمه‌کنفدراسیونی احترامش را برمی‌انگیزد. بنابراین هرگز مسئله شانه خالی‌کردن از وظایف نظامی‌اش مطرح نمی‌شود. به عنوان ورزشکاری تمام‌عیار، در شمشیربازی و سوارکاری و ژیمناستیک خبره است. مدیری قابل است که به‌سرعت به مقام سرگروهبانی می‌رسد. در سال ۱۹۱۴، با همین درجه در جبهه صرب درینا در قلب هنگ بیست‌وپنجم پیاده‌نظام، جنگ را آغاز می‌کند و بعد برای رویارویی با سپاهیان روس به رشته‌کوه‌های کارپات اعزام می‌شود. او که با نیزه سوارکار چرکسی از بخش وحشی بوکووینا به‌شدت مجروح شده است روز عید پاک سال ۱۹۱۵ اسیر می‌شود (ص.۱۴۸).

کتاب قرن دیکتاتورها ویراستۀ الیویه گز با ترجمه ابوالفضل الله‌دادی به تازگی (۱۴۰۰) از سوی نشر ققنوس با ۳۹۹ صفحه (مصور) و شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه منتشر شده است.