مهدی زارع روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا در این خصوص توضیح داد: فعل و انفعالات فیزیکی و شیمیایی قبل از زلزله در زمین ممکن است باعث ناهنجاری در حرارت نهفته در پهنه گسله و دمای سطح شود. وقتی انرژی انباشته شده در سنگ ها آزاد می شود، زمین لرزه رخ می دهد و در فلات ایران نیز لرزه خیزی نتیجه فعالیت یک نوع فعالیت زمینساختی و گسلشی ساده نیست بلکه به دلیل تخلیه انرژی در مناطق گسله گوناگون رخ می دهد.
وی با بیان اینکه اگر یک نوار لاستیکی کشیده یا بریده شود، انرژی الاستیک ذخیره شده در نوار لاستیکی در هنگام کشش ناگهان آزاد می شود، اضافه کرد: به طور مشابه، پوسته زمین در محل گسل هایی که از قبل ایجاد شده اند به تدریج تنش الاستیکی وارده را ذخیره می کنند، تا زمانی که از حد تحمل سنگ ها در محل گسل فراتر رود. در این هنگام گسیختگی گسل رخ می دهد و تنش ناگهان آزاد می شود. این تجمع و آزادسازی تدریجی تنش و تغییر شکل نهایی ناگهانی به صورت گسلش اکنون به عنوان «نظریه بازگشت الاستیک» زمین لرزه ها شناخته می شود. بیشتر زمین لرزه ها نتیجه انعطاف ناگهانی الاستیک انرژی ذخیره شده قبلی است.
زارع در پاسخ به این سوال که چگونه زمین پس از زلزله خود را بازسازی می‌کند، توضیح داد: با تغییر شکل پوسته زمین سنگ های دو سوی صفحه گسل تحت فشار برشی قرار می گیرند. این سنگ ها به آرامی تغییر شکل می دهند، تا زمانی که استرس وارده از حد تحمل سنگ ها در محل صفحه گسل فراتر رود، جنبش ناگهانی و گسلش، انرژی انباشته را منتشر می کند و سنگ ها تقریبا به شکل اصلی خود برمی گردند. بعد از رخداد یک زمین لرزه در اثر گسیختگی گسل، با وقوع جابه جایی در صفحه گسل، قطعه جا به جا شده در وضعیت استرس جدید قرار می گیرد. بررسی گسلش زمین لرزه ای با زمین لرزه ۱۸ آوریل ۱۹۰۶ سان فرانسیسکو با بزرگای ۸.۰ توسط هنری فیلدینگ ریید، استاد زمین شناسی در دانشگاه جان هاپکینز به ارایه نظریه «بازگشت کشسان یا الاستیک» منجر شد.
وی با اشاره به اینکه تغییرات در حرارت و دمای سطح زمین را می توان با حسگرهای مادون قرمز حرارتی تشخیص داد، افزود: الگوهای ناهنجاری حرارتی حدود دو تا سه هفته قبل از وقوع زمین لرزه های ۱۳۸۹ ریگان در جنوب شرق بم استان کرمان پایش شده است. پردازش داده ها حدود ۲ تا ۴ درجه افزایش دما را در پهنه گسله نشان داد. این ناهنجاری ها قبل از زلزله های قریب الوقوع را می توان ناشی از فرآیندهای ترمودینامیکی، گاززدایی و یونیزاسیون دانست که اعتقاد بر این است که با تنش انباشته شده در زمین، حرکت زمینساختی در امتداد گسل های فعال منطقه، فعال می شوند.
زارع گفت: همچنین در نواحی گسله در نزدیک سامانه آتشفشانی دماوند، که در ماه های اردیبهشت تا تیر ۱۳۹۹ زمینلرزه های متعددی روی گسل مشا رخ داد، بررسی رابطه بین اتاق ماگمایی دماوند و پهنای لایه لرزه زا در نزدیکی آتشفشان و در راستای گسل مشا انجام شده است. مشخص شد که دما در تشخیص لایه لرزه زا و مشخص کردن قطعه ای از گسل که که زمین لرزه ها بیشتر روی آن اتفاق می افتد، نقش مهمی دارد.
وی افزود: تمرکز زلزله های روی پهنه گسله مشا در قطعه شرقی، جایی که گسل با شیب به سمت شمال به محدوده اتاق ماگمایی آتشفشان قله دماوند می رسد، در سال های اخیر (۱۳۶۷، ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۷ و به ویژه در سال ۱۳۹۹) بیشتر بوده است. بنابراین، نبود زلزله های کوچک تا متوسط، یا کمبود آنها روی قطعه های مرکزی و غربی گسل مشا در سال های اخیر را نیز می توان با منطقه ای تحت اثر حرارت بالاتر "را" در قطعه شرقی گسل مشا، در ژرفای ۳ تا ۱۴ کیلومتر و به طور مشخص و برای بیشتر زلزله ها در ژرفای ۶ تا ۱۴ کیلومتر، توضیح داد.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله اظهار داشت: به یاد آوریم که اتاقک ماگمایی دماوند بسیار کم ژرفاست و بر اساس بررسی های اخیر جهت، پویایی و بزرگی زلزله های بعدی را می تواند روی قطعه شرقی گسل مشا کنترل کند، جایی که گسل از ۵ کیلومتری شمال شهر دماوند و از شهرک مشا می گذرد. زلزله روی چنین گسل هایی جایی فراوانتر می شود که تغییرات دمایی شدید روی گسل به دلیل عبور از محدوده اتاقک ماگمایی رخ می دهد.
زارع در پاسخ به این سوال که آیا زلزله می تواند زمین را گرم تر کند، اظهار داشت: زمین شناسان این فرضیه را مطرح کرده اند که حرکت ورقه های زمینساختی مربوط به جریان های همرفت در گوشته زیرین زمین است. جریان های همرفت چگونگی افزایش، پخش و غرق شدن گاز، مایع یا مواد مذاب در گوشته و نقش گرما در ساخت پوسته جدید اقیانوسی را توصیف می کنند. درون یک لیوان، آب گرم در نقطه ای که گرما اعمال می شود بالا می رود. آب گرم به سمت سطح حرکت می کند، سپس پخش می شود و سرد می شود. آب خنک شده به پایین فرو می رود.
وی با اشاره به اینکه پوسته جامد زمین به عنوان عایق گرما برای فضای گرم داخلی سیاره عمل می کند، گفت: ماگما سنگ مذاب زیر پوسته، در گوشته است. گرما و فشار فوق العاده در داخل زمین باعث جریان ماگمای گرم در جریان های همرفت می شود. این جریان ها باعث حرکت ورقه های زمین ساختی می شوند که پوسته زمین را تشکیل می دهند و موجب رخداد زمین لرزه ها می شوند.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله ادامه داد: مشاهدات مناطق گسل زلزله نشان می دهد که سطح گسل فقط در نقاط میکروسکوپی و پراکنده در تماس و درگیری است، وقتی دو سطح گسل با سرعت لغزش سریع روی هم بلغزند، افزایش ناگهانی دما به حدود ۱۵۰۰ درجه سانتی گراد رخ می دهد که موجب کاهش اصطکاک سطح گسل و گسیختگی می شود.
به گزارش ایرنا، زلزله کشنده ترین سانحه طبیعی است که تقریبا همه ایرانیان لرزش آن را زیر پای خود حس کرده اند اما به راستی این سانحه ناگهانی چیست که انسان را در زمان ها و مکان های مختلف غافلگیر کرده و خسارات جانی و مالی فراوانی را برای آن به جای گذاشته است.
زلزله حادثه ای طبیعی است که بر اثر لرزش زمین به وجود می آید و به طور معمول در گسل های پوسته سخت زمین که در زیر خاک سطحی رخ می دهد.
زلزله های ایران بیشتر در ژرفای بین ۲ تا ۲۵ کیلومتر با شکستگی های برشی به صورت کششی یا فشاری، یا افقی - امتداد لغز - ثبت می شوند. از انتشار لرزشی که در اثر این شکست پدید می آید، زلزله به وجود می آید.
نظر شما