گفتم؛ "برادرجان! تحویل گرفتن یا نگرفتن آنها چه تاثیری روی معیشت و کیفیت زندگی شما داشته است"؟! و تنها جوابش این بود؛ "به هرحال ما به قوم خودمان رای می‌دهیم".
این ها بخشی از گفت و گو خبرنگار ایرنا با عبدالغفور، اهل شهرستان دشتیاری در جنوب سیستان و بلوچستان است. ما فقط مورد عبدالغفور را نداریم.فکر کرده اید طایفه گرایی در گزینش نامزد انتخاباتی به ویژه نامزد شورای شهر یا روستا فقط در چابهار است؟ اصلا اینطور نیست.
مثلا می توانیم به لادیز میرجاوه برویم. یاسر ریگی از اهالی همین منطقه است. اظهارات او در خصوص انتخاب نامزد شورای شهر چنین است: "من حتما در انتخابات شرکت خواهم کرد هر چند برایم مهم است که نامزدهای با عُرضه انتخاب شوند اما اگر کاندیداها از طایفه خودمان باشند و از همه مهم‌تر ریش سفید طایفه، او و ایمانش را تایید کند حتما به او رای خواهم داد".
محمداکبر شیرانی از معتمدان و ریش سفیدان جنوب سیستان و بلوچستان می گوید: در تمامی این استان حدود ۸۰ درصد رای شورا و مجلس قومی و قبیله‌ای است، البته فردی انتخاب می‌شود که تا حدودی دارای مدیریت و شانس اقبال برنده شدن را داشته باشند. به‌طور مثال من می‌دانم فلان نامزد از طایفه دیگر به مراتب خیلی بالاتر از فرد یا کاندیدای طایفه من در تمامی زمینه‌ها بوده است اما کاندیدای خودم هم گرچه از نامزد طایفه دیگر ضعیف‌تر است ولی شانس رای آوریش هم تا حدودی به خاطر نفوذ در طوایف و منطقه بالا است پس من به فرد طایفه خودم رای می‌دهم چون شانس پیروزی‌اش بیشتر است.
ادیسون امیر جوانی اهل چابهار با تفکری مدرن است. او این امید را دارد طایفه گرایی در انتخابات روزی رخت بربندد. او می گوید: انتخابات متاسفانه عرصه‌ایی برای معرفی خودِ شخص به یک جامعه شده است. بیشتر نامزدهای یک انتخابات ، دچار حجم بالایی از خودبزرگ‌بینی هستند و اعتماد بنفس کاذب دارند. مثلا افرادی که در پست‌هایی قرار دارند و در همان پست یا مقام می‌توانند کارهای خوبی انجام دهند اما می‌آیند و نامزد انتخابات شورای شهر می‌شوند و این یعنی دنبال کار برای مردم نیستند و فقط به دنبال منافع دیگری هستند که خودشان بهتر می‌دانند.
او از یکی از نامزدهای انتخابات سخن می گوید که چندین دوره عضو یک پارلمان محلی بوده و نتوانسته است مشکلات را حل کند اما باز هم آمده و نامزد شورا شده است و می‌گوید که این دوره مشکلات را حل می‌کنم.
امیری اظهار می دارد: کاش می‌شد به آن نامزد گفت، شما چندین دوره عضو شورا بودید و چرا چیزی از مشکلات ما کم نمی‌شود و از عضو شورا به عضو دیگری یا از شهردار به شهردار دیگری یا از نماینده مجلسی به نماینده مجلس دیگر منتقل می‌شود چون برخی از این افراد منافع خود را در حل نکردن مشکلات مردم می‌بینند تا برای دوره‌های بعد با قول‌هایی در مورد حل همین مشکلات، مردم را منحرف کنند تا بتوانند حداقل چندین کرسی پارلمان محلی شورا را به تصرف طایفه خود درآورند که در تصمیم‌ها حرفِ آخر را بزنند.
نظر جعفر رئیسی فعال فرهنگی بلوچستان نیز چنین است: در سیستان و بلوچستان بیشتر مردم به طور قومی و طایفه‌ای و بدون در نظر گرفتن آسیب‌های اجتماعی به فرد مورد نظر خود رای می‌دهند در حالی که حتی از مشکلات هیچ سخنی نمی‌گویند.
رئیسی ادامه می دهد: از زمانی که رای‌گیری را به یاد می‌آورم فقط اشخاص خاصی یا ریش‌سفید طایفه، نزدیک صندوق رای به مردم می‌گفتند به فلان شخص رای بدهید؛ اما امروزه با بصیرت و روشنایی ذهن‌ها، یک خانواده یا چند خانواده قوم یا فامیل فرد یا افراد مورد نظر خود (لیست کاندیدها ) را می‌خوانند و با تحقیق، بهترین را انتخاب می‌کنند و با توجه به کارکرد قبلی وی کارآمدی او را بیشتر مد نظر قرار می‌دهند و هر شخصی حتی رای برادر با پدر، مادر و خواهر، فرزند و همسر فرق می‌کند و از تقلید یا فرضا به گفتار ریش‌سفید تا جایی عمل می‌کنند که به جامعه ضرر وارد نشود.
طایفه گرایی در انتخابات فقط مخصوص خطه سیستان و بلوچستان نیست. مثلا یک شهروند ساکن شهرکرد (استان چهار محال وبختیاری) هم اینطور اظهار می دارد: در شرایطی که نتوانم تشخیص بدهم که کدامیک از کاندیداها از صلاحیت بیشتری برخوردارند و می‌توانند موثر باشند، به کاندیدای قوم خود رای می‌دهم چراکه تخصص و تعهد نامزدهای دیگر، برایم محرز نشده است.
او ادامه می دهد: در انتخاب بین یک فرد متخصص غیربومی با یک فردی که دارای وابستگی فامیلی باشد، کاندیدای فامیلی را انتخاب می‌کنم. سپس اگر افراد غیرفامیل متخصص و متعهد باشند، در گزینه‌های بعدی قرار می‌گیرند.
استان خراسان شمالی هم از دیگر مناطقی است که دارای قومیت ها و طوایفی مختلفی است. کرد کرمانج، فارسی ، تات ، رازی، ترکمن‌ها و ترک ها از جمله قومیت هایی به شمار می آیند که در خراسان شمالی زندگی می کنند.
به گزارش خبرنگار ایرنا در بجنورد (خراسان شمالی)، نگاه قومی و قبیله ای بر شایسته سالاری به خصوص در انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در خراسان شمالی می چربد. به عبارت دیگر گاهی مصلحت سنجی ریش سفیدان جایگزین انتخاب اصلح از سوی رای دهندگان می شود.
نگاه مصلحت سنجی قومی و قبیله ای حاکم بر انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا و حتی عشایر شاید در تمام انتخابات ادوار گذشته مشارکت در این رویداد بزرگ سیاسی و اجتماعی را افزایش داد، ولی بررسی ها نشان می دهد که فیلتر بزرگی برای افراد اصلح و شایسته به خصوص جوانان تحصلیکرده و دارای برنامه در قامت نامزدهای انتخاباتی شد.
نمونه روشن و مستدل برای نگاه قومیت گرایی بر انتخابات شوراهای اسلامی شهر در این خطه شمال کشور ، اجماع ریش سفیدان یکی از طوایف و قبایل مناطق مرزی بر روی یک نامزد شوراهای شهر بجنورد است که از قضا کمترین شانس را برای انتخاب شدن دارد، ولی مصلحت سنجی قومی و قبیله ای ریش سفیدان منطقه باعث شد تا این فرد در لیست نهایی قرار گیرد و سایر نامزدها با وجود وابستگی قومی و طایفه ای به ناچار باید بدون سرپیچی از این دستور انصراف دهند و حتی در صورت حضور در میدان رقابت انتخاباتی نیز شانسی برای انتخاب شدن نخواهد داشت.
چنین مسائلی را در لرستان هم مشاهده می کنیم . به گزارش خبرنگار ایرنا در مرکز لرستان، انتخابات طایفه ای به حدی در لرستان مرسوم و عادی است که حتی یک شوخی مصطلح نیز در رابطه با آن وجود دارد، با توجه به اینکه بسیاری ازطوایف بزرگ و تیره های آن در این استان پسوند " وند" دارند، افراد در زمان نزدیک به برگزاری انتخابات از همدیگر سوال می پرسند؛ طرفدار کدام " وند" هستی؟!
امیر هاشمی، اهل خرم آباد است او می گوید: متاسفانه در استان لرستان بویژه شهرستان خرم‌آباد مردم براساس طایفه گرایی و قومیت به فرد مورد نظر رأی می‌دهند و به نوع حزب و گروه داوطلب یا اینکه چه برنامه‌هایی دارد توجهی ندارند و یکی از معضلاتی که هر دوره شورای شهر با آن مواجه هستیم تصمیمات احساسی مردم برای انتخاب داوطلبان است.
رای جمع کردن با سفره و قسم
چیزی تحت عنوان "سفره" و " قسم" در لرستان هم هست به عبارت دیگر سفره و قسم ، از جمله آسیب های اجتماعی و فرهنگی رویداد سیاسی انتخابات در برخی استان ها از جمله لرستان است که از دیرباز مورد توجه کاندیداها و طرفداران آنان بوده است و به نظر می رسد قرار نیست به این زودی از سبدهای "رای جمع کن" حذف شوند.
همه با مقوله شام و ناهار و هدیه دادن های انتخاباتی آشنا هستند و در مناسک قسم نیز افراد به قرآن و یا مقدسات قسم یاد می کنند که به فلان نماینده رای دهند تا به نوعی راحتی خیال نامزد مورد نظر ایجاد شود که فضای مجازی افسار گسیخته به ترویج این رفتارها دامن می زند.
به گزارش خبرنگار ایرنا از خرم آباد، از طرفی نیز مردم لرستان روحیه هیجانی و عرق ملی بالایی در انتخابات دارند که همین امر باعث ایجاد شور و تکاپوی جدی در این عرصه سیاسی شده و در هر دوره لرستان به استان هایی با مشارکت نسبتا بالا و حضور پرشور واجدین شرایط تبدیل شده است.
در این میان به نظر می رسد نامزدهای انتخاباتی و حلقه نزدیکان آنها بدون توجه به آسیب‌های اجتماعی نسبت به تکرار و تقویت الگوهای رایج و تقویتی اقدام می کنند تا سبد رای آنها درجه اطمینان بالایی داشته باشد.سفره های رنگین شام و ناهارهای تبلیغاتی، توزیع کارت هدیه و کالا و البته روی آوردن به آیین " قسم" از رفتارهای تبلیغاتی است که نتیجه آن دامن همه مردم را گرفته است و چیزی بجز پسرفت و عدم توسعه نخواهد بود.
چراکه این رفتارها موجب تحریک احساسات و عواطف مردم می شود و بدون شک انتخابی که بر این مبنا باشد مهر پایانی بر آغاز توسعه یافتگی خواهد بود.
طایفه گرایی، خوب یا بد؟
ممکن است این سوال پیش بیاید که آیا طایفه گرایی به طور کلی خوب است یا بد؟ قدر مسلم آن است که نمی توان به طور مطلق بگوییم چیزی خوب است یا بد. چرا که بستگی دارد طایفه گرایی را در چه شرایط و موقعیتی ارزیابی کنیم. در این میان می توانیم به اظهارات فرهاد طهماسبی ، جامعه شناس اهل لرستان توجه کنیم.
به گفته طهماسبی در تعاریف جامعه شناسی، خوب یا بد مطلق وجود ندارد و این مهم به شرایط و موقعیت های اجتماعی هر پدیده در جامعه بستگی دارد بنابراین طایفه گرایی یا گرایش های طایفه ای در انتخابات نیز ممکن است در مقاطعی از زمان خوب یا بد باشد.
وی سوگواری و سختی هایی را که برای یکی از خانواده ها پیش می آید مثال می زند و می گوید: در این موارد افراد بسیاری از طایفه و یا حتی وابستگان سببی این افراد با حضور در منزل فرد مشکل دار برای کمک به او و رفع مشکلش همراهی و همفکری می کنند و این یکی از مزایای جوامع طایفه گرا است.
وی افزایش مشارکت را مهمترین مزایای انتخابات طایفه گرایانه می داند و اعتقاد دارد در انتخابات، طوایفی که ریشه و منافع مشترکی دارند از طریق پیوندهای سببی و نسبی اتحادیه های ایلی ایجاد می کنند تا برگزیده شدن گزینه مورد نظر آنها هم موجب پیشرفت امور زندگی باشد و هم گام مثبتی در راستای وفاق، امنیت و همبستگی ایلی برداشته شود.
طایفه گرایی و به حاشیه رفتن نخبگان
همان طور که گفته شد طایفه گرایی را نمی توان مطلقا خوب یا بد ارزیابی کرد . قدر مسلم آن است که طایفه گرایی دارای کارکردهای مثبتی مثل اظهارات بالا هست اما باید دید در انتخابات هم همین کارکرد مثبت را دارد یا پیامدهای منفی و آسیب هایی منتظر جوامع طایفه گرا خواهد بود.
ادیسون امیری از جوانان چابهاری است و درباره این نوع نگرش‌ها می گوید: نخستین آسیب یا پیامد انتخابات براساس روابط قومی و طایفه‌ایی نادیده شدن افراد توانمند در مدیریت‌های شهری یا روستایی است و دومین آسیب، انتخاب افراد صرفاً بدون توجه به کارایی، میزان توانمندی از روی تعصب قومی و طایفه‌ایی است که تعصب خشک و خالی همیشه بیشترین میزان عقب افتادگی را به دنبال دارد.
وی در خصوص راهکارها برای کاهش نگاه‌های قومی قبیله‌ای و طایفه‌گرایی در انتخابات می افزاید: برای کاهش نگاه قومی در انتخابات، انجام اموراتی توسط مدیران حوزه‌های مختلف شهری و روستایی که منفعت عمومی را به دنبال دارد می تواند مفید باشد. یعنی افراد باید تلاش کنند و با نشان دادن توانمندی واقعی خود به مردم ثابت کنند که نگاه قومی و طایفه‌ایی به انتخابات، در عصر حاضر معنا ندارد.
وی با اشاره به افزایش آگاهی مردم نسبت به موضوعات مختلف و دردسترس بودن تلفن هوشمند و فضای مجازی تصریح می کند: در حد کمی تغییراتی ایجاد شده اما هنوز نیازمند زمان است تا جامعه به درک کلی این مسئله برسد که انتخاب براساس شایسته سالاری و توانمندی باشد چون تا به امروز نگاه قومی و طایفه‌ای، غالب است.
رضا رئیسی از اهالی نیکشهر در جنوب سیستان و بلوچستان نیز نظرش مثل امیری است و می گوید: مهمترین آسیبِ طایفه‌گرایی در انتخابات، کنار رفتن افراد متخصص و در حاشیه رفتن آن‌هاست چون اگر بنا باشد انتخاب بر اساس روابط قومی و قبیله‌ای باشد افرادی که جزوی از طوایف کوچک هستند اما متخصص و کاردان نیز هستند امکان ظهور و بروز پیدا نمی‌کنند و در جامعه درونگرای بلوچستان بدون هیچ اثر مثبتی سوخت می‌شوند و آسیب آن در دراز مدت متوجه جامعه بلوچستان می‌شود.
وی تاکید می کند: باید تلاش کرد که نگاه درونگرایی را به حداقل رساند و آن ایجاد اعتماد در اقشار جوان جامعه است که با انتخاب آزاد از افراد توانمند خصوصا جوانان راه را برای شکستن دیوار قبایلی و طوایفی هموار کرد و بدون شک با ایجاد یک تجربه موفق از انتخاب فردی آزاد و بدون وابستگی طوایفی می‌توان امیدوار بود که روند انتخابات در استان خصوصا بلوچستان به سمت تعهد و تخصص هدایت بشود.
عبدالله ملازهی یکی از نویسنده‌ها و محققان بلوچستان نیز این نظر را دارد: به نظر من مهمترین آسیب نگاه قومی به انتخابات و استفاده ابزاری از آن برای منافع گروهی خاص، باعث عقب‌ماندگی و محقق نشدن پیشرفت، و نتیجه آن پیدایش نگاهی مبنی بر ناتوان بودن مسوولان در میان مردم است.«یعنی اشتباه در نوع انتخاب کردن خود را به گردن مدیران دولتی می‌اندازند».این نگاه را به نظر من اول از همه افراد باسواد و تحصیل کرده می‌توانند با گفت و گو با آحاد ملت از بین ببرند.
احسان هوشمند دانشجوی دکترای جامعه شناسی و فعال فرهنگی ، می گوید: نگاه قوم و قبیله ای، ایجاد حصارکشی و انحصارطلبی، نادیده گرفتن سایر اقوام و طوایف در انتصابات موجب ایجاد بدبینی و کینه در بین اقشار و طوایف گشته و از جمله معضلات و پیامدهای چنین انتخاب‌هایی هستند.
هوشمند بر این باور است که یکی دیگر از مهمترین پیامدهای قوم گرایی در انتخابات، پس از پیروزی ، نادیده گرفتن نخبگان آن جامعه است، نخبگانی که استعداد و تلاششان در سایه سنگین قوم‌گرایی اندک اندک محو گشته و چه بسا یکی از عواملی که باعث فرار نخبگان از آن منطقه و یا گرایش آنان به سمت کارهای خلاف عرف است، در ذیل همین موضوع قوم‌گرایی باشد.
معایب طایفه گرایی بیشتر از محاسن
همانطور که دربالا گفته شد طایفه گرایی را نمی توان مطلقا بد یا خوب دانست اما بالاخره یک جایی باید یک نفر نظری در خصوص میزان کارکردهای منفی و مثبت طایفه گرایی بدهد که کدام به کدام می چربد. طهماسبی،جامعه شناس اهل لرستان، معایب انتخاب طایفه ای را بسیار بیشتر از مزایای آن می داند و معتقد است چون در این نوع انتخاب، گرایش و منافع گروهی و فردی به اجتماعی ارجحیت داده می شود، بخش هایی از جامعه نادیده گرفته و فراموش می شود و همین هم باعث خواهد شد تا " نافرمانی اجتماعی" شکل بگیرد.
به گفته طهماسبی ممکن است این نافرمانی های اجتماعی به یک خشم نهفته تبدیل شود بنابراین انتخابات باید از شکل طایفه ای خارج و به سمت لیاقت و شایسته سالاری سوق داده شود.
چگونه می توان با طایفه گرایی مقابله کرد؟
به نظر می رسد جامعه شناسان می توانند پاسخ خوبی به این سوال بدهند. به اعتقاد هوشمند ، یکی از بحث‌های مرتبط با علم جامعه شناسی درون‌نگری است. درون نگری در اینجا به معنای به خود نگریستن و آغاز از خود است. بنظرم یکی از اصلی‌ترین راه‌ها برای کاهش گرایشات قومی و قبیله‌ای این است که ابتدا مردم خواهان تغییر باشند تا تغییر را برای تعالی آغاز کنند. متاسفانه قدرت قوم گرایی در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی، بیشتر در راستای کسب قدرت برای حفظ جایگاه و یا منافع بوده است و تقریبا دیگر اقشار از لمس این قدرت بی‌نصیب مانده اند.
ببینیم نظر طهماسبی دراین خصوص چیست؟ او معتقد است: می توان برای شروع از کمرنگ شدن انتخابات طایفه ای، گزینه شایسته تر و توانمندتر را از بین نامزدهای هر طایفه انتخاب کرد تا دست کم نتایج بهتری از عملکرد این افراد در پارلمان های شهر و روستا حاصل شود.
این جامعه شناس معتقد است باید به مرر زمان، جایگزین های قوی برای اتحادیه های ایلی در زمان انتخابات پیدا کرد و تا زمان تحقق کامل این مهم، چند طایفه می توانند با هم متحد شوند و بهترین و لایق ترین داوطلب هر قوم را راهی شوراهای اسلامی شهر و روستا کنند.
به نظر طهماسبی باید تقویت کننده های مثبتی جایگزین اتحادیه های ایلی در زمان انتخابات شود، شکل گیری و تقویت نهادهای مدنی، تدوین سیاست های منطقه ای مناسب و اجرای آن و نیز تقویت احزاب از مواردی است که می تواند با ساز و کار درست، جایگزین انتخابات طایفه ای شود.
وی می گوید: نهادهای مدنی قوی و با پشتوانه علمی بسیار خوبی در استان لرستان وجود دارد اما مردم از وجود آنها اطلاعی ندارند و برخی هم با وجود آگاهی از فعالیت این نهادها، نمی خواهند ساز و کار درست آنها را در رابطه با انتخابات بپذیرند چراکه همچنان گرایش خود را به گرایش عمومی ارجح می دانند.
طهماسبی می گوید رفتارهای جمعی ما هیجانی، بدون شناسنامه و سازمان نیافته هستند و چنانچه می خواهیم طایفه گرایی در انتخابات تضعیف شود باید تشکل های مدنی را جایگزین اتحادیه های ایلی کنیم تا ملاک انتخاب، شایسته سالاری باشد که البته باتوجه به سخت بودن این تغییر در استان های قوم گرا مثل لرستان می توان در گام اول، طوایف با هم متحد شوند و کاندایداهای مشترکی بر اساس توانمندی انتخاب کنند.
وی با بیان اینکه نظام حکومتی باید بر مبنای قانون اساسی به انجام این تغییرات در جامعه کمک کند ادامه می دهد: باید سیاست گذاری هایی در راستای تضعیف گرایش های نامطلوب اجتماعی و فرهنگی صورت گیرد، به طور مثال در حال حاضر این سیاست ها کمتر به صورت منطقه ای تدوین می شود، بلکه کلی ابلاغ می شود و استان ها تنها مجری سیاست های کلان هستند.
این دکترای جامعه شناسی تدوین و اجرای یک نسخه فرهنگی و اجتماعی برای همه مناطق را نیازمند گذشت زمان می داند و اعتقاد دارد: البته مردم هم همیشه در مقابل تغییر مقاومت می کنند بنابراین باید مواظب بود، این تغییرات منجر به شورش های اجتماعی نشود به همین دلیل تغییر در فرهنگ های غلط به زیرساخت مناسب و گذشت زمان نیاز دارد.
طایفه گرایی و نسل نو
طبق گفته‌ها، دیده‌ها و نظرات کارشناسان و جامعه‌شناسان، در هر صورت طایفه‌گرایی و منطقه‌گرایی، یکی از اصلی‌ترین موانعی است که برای رسیدن به پیشرفت باید زدوده شود. بنابراین آیا بهتر نیست چشمان خود را بشوییم و در انتخابات بدون در نظر گرفتن قوم و طایفه نگاه دیگری به نامزدها داشته باشیم؟ در زمانه ای که تخصص و تعهد از مهم ترین شاخص های نامزدهای انتخاباتی به شمار می آید واقعا طایفه گرایی چه محلی از اعراب دارد؟
جوانی اهل چهار محال و بختیاری می گفت: پس از سال‌ها به این نتیجه رسیده‌ایم که انگیزه‌های قومیتی بدون در نظر گرفتن تعهد، دانش و تخصص نمی‌تواند آبادانی شهر و روستا را به دنبال داشته باشد.در انتخابات دوره‌های گذشته شوراهای شهر و روستا معیاری اصلی خود را بر اساس خانوادگی قرار داده بود و با همین انگیزه رای دادم، اما این دوره به انگیزه‌های قومی کمتر توجه کرده ام و بنای انتخاب خود را بر شاخص‌های منطقی قرار می‌دهم حتی اگر بزرگ خاندان بخواهد که ما به طایفه خود رای دهیم.
به نظر می رسد این جوان و بسیاری ازجوان های ایران به این نتیجه رسیده اند تا زمانی که ملاک‌های قومی و احساسی معیار افراد جامعه برای انتخاب اعضای شوراهای اسلامی باشد بی‌شک به شورای قوی و کارآمدی دست نخواهیم یافت.
انتخابات سیزدهمین دوره ریاست جمهوری به همراه ششمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا ، میان دوره ای مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری روز جمعه هفته جاری ۲۸ خردادماه به صورت همزمان برگزار می شود.
نظر شما