شبکه‌های اجتماعی تهدیدی برای بشریت است

به گزارش روز سه‌شنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا از پایگاه اطلاع‌رسانی واکس (Vox)، شبکه‌های اجتماعی در مدت زمانی کوتاه روش ما را در برقراری ارتباط با یکدیگر متحول کردند. حالا به کمک الگوریتم‌هایی که بیشترمان حتی از آنها سر در نمی‌آوریم، می‌توانیم سریع‌تر از همیشه اطلاعاتی که به دنبالش هستیم را پیدا کنیم، لایک کرده و با یکدیگر به اشتراک بگذاریم.

اگرچه پیش‌تر برخی از محققان، روزنامه‌نگاران و فعالان حوزه علوم اجتماعی درباره تاثیر منفی این جریان بر دمکراسی، سلامت روان و روابط انسانی ابراز نگرانی کرده بودند، تاکنون از دانشمندان حوزه زیست‌شناسی و بوم‌شناسی در این باره چیزی شنیده نشده بود. حالا مقاله‌ای با عنوان نظارت بر رفتار جمعی در جهان (Stewardship of global collective behavior) در مجله معتبر PNAS منتشر شده که در آن برای اولین بار می‌توان این معضل را از دید این گروه از محققان نگریست. در این مقاله ۱۷ محقق از شاخه‌های مختلف علمی از اقلیم شناسی گرفته تا فلسفه، استدلال می‌کنند که دانشگاهیان باید به تاثیرات گسترده فناوری بر جامعه به چشم یک مساله بحرانی نگاه کرده و فورا تحقیق درباره آن را آغاز کنند، به همان فوریتی که زیست شناسی حفاظت (conservation biology) در تلاش است از گونه‌های در خطر انقراض حفاظت کند یا علم اقلیم شناسی به دنبال متوقف کردن گرمایش زمین است.

آن‌طور که در این مقاله آمده، عدم شناخت کافی ما درباره تاثیرات فناوری‌های جدید بر رفتار جمعی انسان‌ها تهدیدی برای دمکراسی و پیشرفت علمی بشریت است. به عنوان مثال، شرکت‌های فعال در حوزه فناوری در رابطه با همه گیری کرونا ناشیانه عمل کردند و با ناتوانی در مهار اپیدمی اطلاعات غلط، مانع از پذیرش همگانی استفاده از ماسک و زدن واکسن شدند. مولفان در این مقاله هشدار می‌دهند اگر فناوری‌های جدید فورا درک و کنترل نشوند، ممکن است تبعاتی ناخواسته به بار آورند که در نهایت به تقلب در انتخابات، بیماری، افراط‌گرایی خشونت بار، قحطی، نژادپرستی و جنگ منجر شود. مقاله مذکور فراخوان و هشداری جدی از سوی طیف متنوعی از محققان در رشته‌های مختلف است که همکاری آنها از عمق نگرانیشان حکایت دارد.  

واکس درباره این مطالعه با جو بک کلمن (Joe Bak-Coleman) مولف ارشد و دانش‌آموخته مقطع فوق دکترای مرکز جامعه آگاه در دانشگاه واشنگتن و کارل برگستروم (Carl Bergstrom) استاد زیست شناسی این دانشگاه گفت‌گویی ترتیب داده است که در ادامه بخشی از آن را با هم می‌خوانیم:

در توییتی نوشته بودید این مقاله یکی از مهمترین مقالات منتشر شده از شماست. چطور؟

برگستروم: زمینه اصلی کار من اپیدمیولوژی بیماری‌های عفونی و ویروس‌های تنفسی است بنابراین در دوره شیوع کرونا کارهای مهمی انجام دادم. اما کاری که من در این حوزه می‌کنم در واقع مثل پر کردن جزئیات در یک چارچوب ثابت است. اهمیت این مقاله در آن است که  در نوشتن آن اینطور عمل نکردم. حرف حساب این مطالعه آن است که یک مشکل بزرگ وجود دارد که باید حلش کنیم و زمان زیادی هم نداریم.

و این مشکل چیست؟

برگستروم: حس می‌کنم به طور کلی فناوری‌های اینترنتی و به طور خاص شبکه‌های اجتماعی، نحوه کسب اطلاعات و نگاه مردم به جهان را تغییر داده‌اند و شیوه کارشان به نحوی است که افراد را در برابر پخش اطلاعات غلط و اشتباه آسیب‌پذیر می‌کند. برای مثال یک مقاله بی‌کیفیت و ضعیف منتشر می‌شود با این مضمون که هیدروکسی کلروکین می‌تواند کرونا را درمان کند. ظرف چند روز، رهبران جهان از پیدا شدن یک درمان جدید می‌گویند و مردم در به در دنبال پیدا کردن این دارو هستند. این روند باعث می‌شود هیدروکسی کلروکین برای افرادی که برای درمان بیماری‌های دیگر به این دارو وابسته هستند دیگر موجود نباشد، چیزی که می‌تواند سلامت آنها را با خطر جدی روبه‌رو کند.

بدین ترتیب این روزها این دست از اطلاعات غلط می‌توانند با سرعتی بی‌سابقه بین مردم پخش شوند، پدیده‌ای که تا قبل از به وجود آمدن اکوسیستم اطلاعاتی جدید ممکن نبود. در چنین شرایطی می‌توان گروه‌های بزرگ از مردمی تشکیل داد که باورهای غیرواقعی دارند، مثل پیروان کیو اِنان (QAnon) که مدعی بود دولت پنهان در آمریکا علیه دونالد ترامپ و طرفدارانش توطئه می‌کند. می‌توان به روش‌های جدید ایده‌هایی مثل جنبش ضدواکسن را بین مردم اشاعه داد و می‌توان به روش‌های جدید در جامعه فضای دوقطبی ایجاد کرد. در چنین اکوسیستم اطلاعاتی می‌توان فضایی ایجاد کرد که اطلاعات غلط به صورت ارگانیک پخش شوند. جوامع انسانی می‌توانند در برابر اطلاعات غلط هدفمند فوق‌العاده آسیب‌پذیر باشند، هنوز حتی گستره و دامنه واقعی این آسیب‌پذیری را هم نمی‌دانیم.

در دفاع از شبکه‌های اجتماعی می‌توان گفت فیس‌بوک و توییتر بستری هستند که کاربران می‌توانند در آنها دیدگاه‌های متفاوت و جدیدی مطرح کنند که بعدها درستیشان اثبات می‌شود. گاهی دروازبانان رسانه‌ها دچار سوءبرداشت درباره مسائل می‌شوند و این شبکه‌های اجتماعی هستند که اطلاعات درست را مخابره می‌کنند. به عنوان مثال افرادی مثل زینب توفکچی نویسنده و جامعه‌شناس اهل ترکیه کسانی بودند که در فوریه سال ۲۰۲۰ اولین زنگ خطر درباره شیوع کرونا را در توییتر به صدا درآوردند، خیلی قبل‌تر از آن که مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا (CDC) و بیشتر روزنامه‌نگاران به این خبر بپردازند. نظراتان در این باره چیست؟

برگستروم: اگر یک نفر در شبکه‌های اجتماعی حرف درست بزند اما اثر نهایی استفاده از این شبکه‌ها ترویج دیدگاه ضد واکسن در آمریکا باشد، آن هم تا جایی که رسیدن به ایمنی گله‌ای برایمان غیرممکن شود، آن یک نفر نمی‌تواند شبکه‌های اجتماعی را تبرئه کند.

شخصا در دهه ۹۰ میلادی خیلی درباره شبکه جهانی اینترنت خوشبین بودم. فکر می‌کردم اینترنت با حذف دروازه‌بانان اطلاعات، به مردمی که پشتوانه مالی، اجتماعی و سیاسی ندارند اجازه می‌دهد داستانشان را به گوش دیگران برسانند. درباره اینترنت هم این می‌تواند درست باشد، هم نگرانی‌هایی که ما در مقالمان به آن‌ها اشاره کردیم.   

جو بک کلمن: دمکراتیزه کردن اطلاعات به ویژه روی افراد و جوامعی که به حاشیه رانده شده‌اند، تاثیر قابل توجهی داشت. اکوسیستم اطلاعاتی جدید به آنها اجازه داده به صورت آنلاین اعتراض و تظاهرات کنند، تریبون خودشان را داشته باشند و صدایی برای حرف زدن. این یک اتفاق فوق العاده است اما همزمان شاهد نقش این شبکه‌های اجتماعی در رویدادهای ناگوار نسل کشی مسلمانان روهینگیا در میانمار و تعرض به ساختمان کنگره آمریکا هم بودیم. فکر نمی‌کنم خیلی درست باشد که بگوییم سود این شبکه‌ها به ضررشان می‌چربد.

آیا پخش اطلاعات غلط در یک، پنج و ده سال گذشته افزایش داشته است؟ اگر بله، تا چه اندازه؟     

بروگستروم: این یکی از جدی‌ترین چالش‌ها برای تیم ماست. حقیقت این است که اطلاعات زیادی در این باره نداریم. باید بفهمیم مردم چگونه و تا چه حد در معرض اطلاعات غلط قرار داشته‌اند و تاثیر آن بر رفتار کاربران در فضای آنلاین تا چه اندازه بوده‌ است. تمام این اطلاعات در انحصار غول‌های فناوری است که این شبکه‌های اجتماعی را می‌گردانند.

مدافعان فناوری می‌گویند آن چه در شبکه‌های اجتماعی شاهد آن هستیم بازتابی از فضای دوقطبی موجود در دنیای واقعی است و هیچ مدرکی وجود ندارد که اینترنت این فضا را ایجاد کرده باشد. در این باره چه توضیحی دارید؟   

این استدلال خیلی آشناست. سازندگان سیگار هم می‌گفتند درست است که آمار سرطان ریه به ویژه در بین افراد سیگاری بالارفته اما هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد سیگار عامل آن است!

حالا چیز مشابهی را درباره اطلاعات غلط می‌گویند: بله، درست است، در فضای اینترنت اطلاعات غلط زیادی منتشر می‌شود اما این رفتار کسی را تغییر نمی‌دهد! این را می‌گویند و یکدفعه مردی را می‌بینیم که با کلاه شاخدار و نیزه به ساختمان کنگره حمله می‌کند.

ترس و نگرانی بسیاری درباره تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر افراد وجود دارد. از قرار گرفتن در معرض اطلاعات غلط تا اعتیاد به گوشی موبایل، مردم عادی هر روز با این دغدغه‌ها مواجه می‌شوند، به نظر شما چرا هنوز به این مساله به اندازه کافی توجه نشده است؟  

برگستروم: وقتی درباره شبکه‌های اجتماعی با مردم صحبت می‌کنم خیلی نگرانی‌ها دارند، افکار منفی زیادی در این باره وجود دارد و والدین هم دلخوشی از این شبکه‌ها ندارند. اما بحث‌ در این باره معمولا روی تاثیرات فردی متمرکز است. مردم از این شکایت دارند که ساختار اینستاگرام و لایک‌هایی که افراد با بی‌نقص و زیبا بودن در آن جمع می‌کنند، عزت نفس فرزندانشان را خدشه دار کرده است. اما کسی به تغییرات گسترده ساختاری که این شبکه‌های اجتماعی در بین انسان‌ها ایجاد می‌کنند، نمی‌پردازد. ما در مقاله‌مان از مردم می‌خواهیم به تغییرات ساختاری که این فناوری‌ها در جامعه ما ایجاد کرده‌اند، توجه کنند.