هر وقت مقامات کشور به موضوعات اقتصادی ورود می کنند، خواسته یا ناخواسته بلافاصله از تحریم و فشار اقتصادی طی سال های اخیر بر تهران سخن به میان می آوردند؛ همانگونه که حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوی چند روز پیش در جریان دویست و سی وششمین جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت با اشاره به تحریم ها گفت: در بدترین شرایط توانستیم حجم صادرات کشور را بالای ۴۰ میلیارد دلار حفظ کنیم و ضربه اساسی آمریکا به درآمد ارزی کشور از صادرات نفت را به طور نسبی خنثی کنیم.
روحانی به شماری از دستاوردهای دولت در زمینه های اقتصادی، تولیدی و عمرانی اشاره کرد. او با تاکید بر اینکه ارزش این دستاوردها زمانی روشن‌تر می‌شود که بخش عمده‌ای از این خدمات در زیر آتش سخت‌ترین تحریم‌ها در دوره جنگ اقتصادی انجام شده است، پژوهشگران و تلاشگران رسانه‌ای را به بازگو کردن واقعیت‌های جنگ اقتصادی و پیروزی بر آمریکا در این جنگ دعوت کرد.
لازم به ذکر است که جنگ اقتصادی تمام عیار آمریکا با ایران از اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷ کلید خورد؛ زمانی که ترامپ به طور رسمی دستور خروج آمریکا از برجام را امضا کرد و به صورت تدریجی و طی چند مرحله، تمام تحریم ها قبلی را بازگرداند. ابتدا ترامپ در میانه خردادماه همان سال معاملات دلار، طلا و فلزات گرانبها و همچنین صنعت خودرو و فروش هواپیما به ایران را هدف قرار داد. دور دوم تحریم‌های آمریکا (۱۴ آبان‌ماه ۹۷) که اجرایی شد بخش صنعت نفت، مبادلات بانکی، کشتیرانی، خدمات بیمه‌ای و بخش انرژی را هدف قرارمی‌داد.
شکست پروژه صفرسازی صادات نفت ایران و شانس صادرات غیرنفتی
یکی از مهمترین صادراتی که ترامپ بر آن دست گذاشت، صادرات نفت ایران بود که در دوره برجام از زیر یک میلیون بشکه به ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز رسیده بود. ترامپ چند بازه زمانی مختلف را به منظور معافیت برای خریداران عمده نفت ایران در نظر گرفت و به تمدید آن اقدام کرد. رئیس جمهوری آمریکا در نهایت اما تمامی معافیت‌ها را برداشت تا در راستای فشار حداکثری بر تهران، صادرات نفت ایران را به صفر برساند؛ هدفی که تا به امروز محقق نشده است.
خبرگزاری «رویترز» در سپتامیر۲۰۲۰ در گزارشی در این باره منتشر کرد مبنی براینکه داده‌های جدید شرکت رصد کشتی‌ها با نام «تانکر ترکرز» و دو شرکت ردیابی دیگر (که نخواسته‌اند نامشان برده شود) نشان دهنده افزایش صادرات نفت ایران است.
اردیبهشت امسال نیز همین خبرگزاری در گزارشی به نقل از شرکت‌ها و تحلیلگران بازار نفت نوشت که صادرات نفت خام ایران در ماه جاری همچنان در سطحی بالاتر از سال ۲۰۲۰ رسیده است. برآوردهای منابع مختلف صادرات روزانه نزدیک نیم میلیون بشکه نفت در ماه جاری را نشان می‌دهد که اندکی از برآورد ۶۰۰ هزار بشکه در روز در ماه قبل پایین‌تر است.
همچنین براساس گزارش اخیر موسسه تحقیقات نفتی «رفنتیو» که داده های بازارهای جهانی را ارایه می کند، جمهوری اسلامی طی ۱۴ ماه گذشته حدود ۱۷.۸ میلیون تن نفت خام به بنادر چین صادر کرده است که در ژانویه و فوریه به حجم بی سابقه ای رسیده است. چند ماه پیش روزنامه «فایننشال تایمز» از قول یک مقام رسمی آمریکایی نوشت دولت بایدن در ارتباط با افزایش واردات نفت از ایران به پکن هشدار داده که آمریکا تحریم‌های دوره ترامپ علیه چین را اعمال خواهد کرد.
همان طور که اشاره شد علاوه به شکست سیاست «صفرسازی صادرات نفت ایران»، کاهش صادرات نفت باعث شد تا ایران بر صادات غیرنفتی تمرکز کند که نتیجه آن افزایش ۴۸ درصدی صادرات غیرنفتی ایران در دو ماه ابتدایی ۱۴۰۰ نسبت به دور مشابه پارسال بود.
بر اساس آمارهای رسمی گمرک ایران، کل صادرات غیرنفتی کشور در فروردین و اردیبهشت سال ۱۴۰۰ به ۶ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار رسیده و مهمترین کالاهای صادراتی شامل بنزین، پلی‌اتیلن، متانول، شمش از آهن و فولاد و صنایع فولادی بوده است.
صادرات ایران به دو کشور عراق و امارات متحده عربی هم طی این مدت به ترتیب ۱۳ و ۲۵ درصد رشد داشته است. بر این اساس میزان صادرات ایران به عراق در دو ماه ۹۵۳ میلیون دلار و به امارات نیز ۸۴۹ میلیون دلار بوده است. همچنین صادرات ایران به ترکیه و افغانستان نیز به ترتیب رشدی ۱۷۲ درصدی و ۸ درصدی داشته و به ۳۸۸ میلیون دلار و ۳۶۵ میلیون دلار رسیده است. بدین ترتیب پنج کشور یاد شده مقصد سه چهارم کل صادرات ایران بوده‌اند.
در همین پیوند میانه اسفندماه پاسال مدیر تحقیقات انستیتو واشنگتن تاکید کرد که «تحریم‌ها اقتصاد ایران را به سمت غیرنفتی شدن برده. هر چه اقتصاد ایران از نفت فاصله بگیرد تحریم آن سخت‌تر شده و حمایت بین‌المللی از آن کمتر می‌شود!»
اذعان طرف آمریکایی به ناکارآمدی تحریم ها
تردیدی نیست که تحریم ها، کشور را با مشکلات اقتصادی مواجه کرده و دولت روحانی در این برهه دشوار توانست چرخ اقتصادی کشور را بچرخاند اما این تحریم ها نتوانست به اهداف خود که همانا انعقاد توافق ثانویه با ایران و یا فروپاشی کشور و سرنگونی نظام بود، منجر شود.
اسفند پارسال «مایک پمپئو» وزیر خارجه ترامپ به ناتوانی آمریکا در برابر ایران اذعان کرد و گفت «در خصوص وادار کردن ایران به کوتاه آمدن و وارد شدن شان به توافقی که واقعاً مانع از دستیابی به سلاح هسته‌ای شود، تمام آنچه که امیدوار بودیم به‌دست می‌آوریم، حاصل نشد.»
دموکرات ها نیز بارها به ناکارامدی فشارحداکثری صرف تاکید کرده اند. به عنوان نمونه «رابرت مالی» که از سوی بایدن به عنوان نماینده ویژه آمریکا در امور ایران منصوب شده و در مذاکرات وین حضور دارد، بعد از خروج ترامپ از توافق هسته ای در مصاحبه ای تاکید کرده بود این دولت جمهوریخواه در مواجهه با ایران شکست خورده است.
مالی در آن زمان تاکید داشت که تحریم به خودی خود هدف نیست بلکه ابزاری است برای رسیدن به هدف. از نگاه وی هر چند فشار تحریم اقتصاد ایران را دچار مشکل ساخته اما ترامپ را به اهداف خود که کشاندن ایران پای میز مذاکره، تغییر رفتار ایران در منطقه و یا حتی تغییر رژیم، نزدیک نکرده است. بنابراین تحریم فقط در سطح تحریم باقی ماند و وی نتیجه گرفت که تجربه چهل ساله جمهوری اسلامی این موضوع را آشکار ساخته که مقامات تهران را نمی توان صرفا با تحریم و ابزار فشار به تسلیم وادار کرد بلکه همواره در کنار تحریم باید راه های دیپلماسی را بازگذاشت.
از نگاه ناظران حضور فعال تیم دیپلماتیک آمریکا در مذاکرات وین ضمن اینکه از توان و قدرت بالای ایران در زمینه های مختلف نشان دارد، حاصل تجربه ناکام ترامپ در مواجهه با ایران است؛ شکست هایی که تنها در بعد سیاسی و حقوقی محدود نماند و دولت ترامپ حتی نتوانست تشدید تحریم ها را آن طور که تدوین کرده بود، اجرایی سازد.
نظر شما