نقش زنان در سرنوشت یک جامعه اساسا غیرقابل انکار و غیرقابل اغماض است. بر این اساس در هر پدیده سرنوشت ساز و برجسته ای نمی توان از یک جنس یعنی مردان سخن گفت اما زنان را در پرانتز گذاشت. موضوعی که البته متاسفانه و به رغم حقایق و وقایع بارها در طول تاریخ رخ داده و ردپای نوعی از نادیده انگاریِ عمدتا تعمدی یا ناآگاهانه در این موضوع را می توان پی گرفت.
یکی از این حوزه ها و میدان ها که نقش زنان در آن کمرنگ شده و در برخی از روایت ها به محاق رفته، سینمای دفاع مقدس و مقامت است؛ این حضور زنان در سینمای دفاع مقدس در شرایطی کمرنگ است که بر اساس داده‌های تاریخی این حضور بسیار پررنگ و موثر بوده است.
با شروع جنگ تحمیلی، زنان کشور با شجاعت و رشادت وصف ناشدنی در مناطق مرزی از جمله خرمشهر، سوسنگرد، اهواز، مهران و ... حماسه‌های پرشوری آفریدند. زنان نه تنها با کندن سنگر و تهیه غذا برای رزمندگان و حفاظت از مهمات، مردان را یاری می‌دادند، بلکه با تعلیمات نظامی که در سطح ابتدایی گذرانده بودند در خط مقدم جبهه در برابر دشمن بعثی نیز می‌جنگیدند.
برپایه آمار تهیه شده از فهرست شهدای جنگ تحمیلی، زنان ایران ۶ هزار و۴۲۸ تن شهید در طول سال های دفاع مقدس تقدیم اسلام کردند که بیشتر آنها در بمباران و موشک باران شهرها به شهادت رسیده‌اند طبق آماری از بنیاد شهید و امور ایثارگران، ۵۰۰ تن از این افراد، رزمنده بودند، بیشتر این زنان مجرد و ۲ هزار و ۵۰۰ تن از آنان در سنین ۱۰ تا ۳۰ سال بودند.
براساس آمار بنیاد جانبازان و امور ایثارگران که در شهریور ۱۳۸۱ خورشیدی به تفکیک جنسیت و گروه‌های جانبازی منتشر شد، تعداد کل جانبازان زن ۵ هزار و ۷۳۵ تن است که از این تعداد ۳ هزار و ۷۵ تن بالای ۲۵درصد جانبازی دارند. همچنین در برخی منابع از رقم ۱۷۱ اسیر زن در طول جنگ هشت ساله گفته شده است.
از سال ۱۳۵۹ خورشیدی که نخستین فیلم های مرتبط با جنگ در سینمای ایران تولید شد، تا سال ۱۳۶۷ که ابراهیم حاتمی‌کیا، با دیده‌بان در سینمای دفاع مقدس درخشید، زن در سینمای جنگ تنها در حد عاملی برای پرداختن به زندگی خانوادگی رزمنده، البته در سطحی‌ترین شکل آن که شامل حضور زن در خانه، نگهداری از بچه‌ها و بدرقه رزمنده تا محل اعزام به جبهه و ... بوده مورد توجه قرار می‌گرفت.
اما زنان رزمنده در کجای سینمای دفاع مقدس قرار دارند و چرا به آنان آنچنان که باید توجه نشده است؟
آنچه در ادامه می آید گفت وگوی منیره قیدی کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس با خبرنگار فرهنگی ایرنا در مورد ساخته متاخرش فیلم سینمایی دسته دختران در روزهای کرونا و چرایی پرداخت نقش مناسب زنان در سینمای دفاع مقدس است.
فیلمی که در آبادان و خرمشهر ساخته شد
قیدی در ابتدا و با اشاره به کار در دوران شیوع بیماری کووید ۱۹ بیان کرد: من در این روزها بر سرکار و مشغول تولید فیلم سینمایی دسته دختران بودم که این فیلم تماما در شهر خودم آبادان و خرمهشر ساخته و روایت شد.
وی افزود: فیلم دسته دختران در مورد بانوانی است که در چند روز مقاومت خرمشهر در عرصه جنگی فعالیت و مبارزه می کردند.
تولید، پیش تولید و پس تولید این اثر تماما در دوران کرونا ساخته شد و هنوزهم ادامه دارد. کار به خودی خود سخت بود چرا که کاری جنگی بود که روزی حدود ۳۰۰ هنرور در آن حضور داشتند؛ از سوی دیگر شیوع کرونا بود و این که خطر حضور این افراد زیر یک سقف وجود داشت که بخشی مورد تست سلامت قرار می گرفتند و برای بخشی این سنجش محقق نبود به همین دلیل این کار سختی های متعدد خودش را داشت اما به لطف خدا شاید یکی از معدود گروه هایی بودیم که نه بازیگر و نه از عوامل کسی مبتلا نشد.
کارگردان فیلم سینمایی ویلایی ها (۱۳۹۵) ادامه داد: تنها یکی دو مورد از همکاران تدارکات مبتلا شدند که آنها فعالیت های خارج از پروژه و رفت و آمدهایی بیرون از گروه به دلیل کارشان داشتند و اینها هم زمانی را در هتل استراحت کردند و پس از بهبود به جمع گروه پیوستند.
ما در مدت تولید این فیلم سینمایی موردی از ابتلا به کرونا نداشتیم برخلاف این که در وضعیت قرمز خرمشهر و آبادان بودیم اما در همین زمان می دیدم گروه هایی که در تهران کار می کردند، همگی (از عوامل تا بازیگران) کرونا گرفتند.
قیدی در توضیح مشکلات و محدودیت های تولید اثر سینمایی در دوران کرونا گفت: این دوران برای ما محدودیت داشت و مجبور شدیم در برخی از میزانسن ها و وضعیت ها تغییراتی را ایجاد کنیم؛ مثل این که در برخی موارد (در جاهایی که امکان آن وجود داشت) بازیگرمان را تا حدی از جمعیت جدا کردیم؛ ضمن این که سعی کردیم به قصه و داستان وفادار باشیم و این وضعیت کرونا باعث نشود که لطمه ای به فیلم بخورد.
داستانی که بسیار جذاب بود
این فیلمساز در مورد علت انتخاب این موضوع برای ساخت یک فیلم سینمایی خاطرنشان کرد: بر سر فیلم قبلی هم این را گفتم که انگار موضوعات من را انتخاب می کنند چرا که من اصلا قصد ساخت فیلم دوم را نداشتم. به صورت اتفاقی کتابی را می‌خواندم (که البته ربطی به این فیلم هم ندارد) و تصمیم گرفتم که آن را بسازم (کاری اقتباسی از یک کتاب) برای این که آن کار را اصلاح کنم (نیاز بود داستان کتاب برای این که تبدیل به فیلم شود با تغییراتی همراه گردد) ناچار شدم تا تحقیقاتی را در این زمینه و بخشی از قصه این کتاب انجام دهم.
در آن دوران که تحقیق را انجام می دادم با قصه دسته دختران مواجه شدم و آن قدر این داستان برای من جذاب بود که آن داستان قبلی به حاشیه رفت و روی این موضوع متمرکز شدم و تحقیق در مورد این دختران به صورت مفصل چندین ماه ادامه پیدا کرد که شامل مطالعه و مصاحبه در این مورد شد.
وی ادامه داد: ایده ساخت فیلم سینمایی دسته دختران بلافاصله پس از مطرح شدن در بنیاد سینمایی فارابی به سرعت با استقبال مواجه شد و برخلاف این که فکر می کردیم زمانی در اختیار داریم به سرعت وارد شروع کار کنیم چراکه باید سریع کار را ارائه می دادیم.
شاید این کار خدایی انجام شد و همه چیز آن درست و اتوماتیک و سریع رخ داد انگار که همه این قصه و فیلم از پیش چیده شده بود.
ادبیات دفاع مقدس قابل مقایسه با سینمای دفاع مقدس نیست
قیدی در پاسخ به این پرسش که چرا به رغم حضور حقیقی و گسترده زنان در جریان دفاع مقدس در روایت سینمایی این موضوع نادیده گرفته می شود، تصریح کرد: بله در سینما این گونه است اما در حوزه ادبیات دفاع مقدس مقاومت این گونه نیست چون زمانی که تحقیق در این حوزه را آغاز کردم دیدم که کتاب های بسیار زیادی در این حوزه منتشر شده که بسیار هم خوب بودند اما در حوزه سینما این کمرنگ بودن نقش زنان در مقاومت و جنگ را شاهدیم که برای آن می توان دلایل متعددی را برشمرد.
یکی از موضوعاتی که خودم با آن مواجه شدم این بود عزیزانی که در این حوزه هستند، تمایلی به مطرح شدن این موضوع ندارند از این باب که می ترسند که در آن تحریف صورت گیرد؛ البته تغییر در داستان از نظر ما تحریف نیست و دراماتیزه شدن و سینمایی شدن یک قصه است که شاید لزوما عین به عین رفتار شخصیت حقیقی نباشد اما برای شخصیت سینمایی و جذابیت دنبال کردن داستان از سوی مخاطب لازم باشد.
وی افزود: این مقاومت نسبت به وفاداری به عین ماجرا بسیار شدید است یعنی در جاهایی وقتی به آن موضوع نزدیک می شوید به دلیل حساسیت هایی که وجود دارد به این نتیجه می رسید که شاید بهتر است که بیشتر سمت قصه گویی تخیلی بروید تا با این آراء مخالف مورد تضاد قرار نگیرید.
مثلا تجربه ای داشتم در مورد قصه خانم هایی که اسیر بودند، برای تولید اثری در این زمینه صحبت های بسیار مقدماتی صورت گرفته بود (تهیه کننده من را دعوت کرده بود و من کتابی را برای شروع این موضوع خوانده بودم) که این داستان در همین مرحله متوقف شد چرا که صاحب کتاب تاکید داشت که فیلم باید عین به عین کتاب ساخته شود و هیچ دستی در آن برده نشود ولاغیر.
کارگردان تله فیلم حتی اگر شب باشد (۱۳۹۱) تاکید کرد: طبیعتا در حوزه سینما نمی توان عین به عین یک کتاب را بازسازی کرد و برای تغییر شکل ظاهری داستان از خط به تصویر تغییراتی لازم است که بعضا بسیار مقاومت برای آن وجود دارد.
بخش دیگر مشکل این است زمانی که خانم‌ها در بحث مقاومت به لحاظ جنگی عمل کردند یعنی اسلحه دست گرفتند و جنگیدند زمانی کوتاه یعنی همین سی و چند روز خرمشهر است و در باقی ماجرا ما چنین اتفاقی را نداشته ایم؛ به همین دلیل در همین زمان ۸ سال چون مدت زمان فعالیت مسلحانه خانم ها همین زمان کوتاه بود که ادامه پیدا نکرد، این زمان کوتاه در آن دوره طولانی گم شد.
این کارگردان یادآور شد: بخش دیگر کمرنگ بودن نقش زنان در جنگ و سینمای دفاع مقدس ترس از آشنایی زدایی است؛ مقامات ما تا اندازه ای نسبت به این موضوع مقاومت دارند که تصویر متفاوتی از زن ایرانی که در جنگ شرکت کرده است، نشان دهید و این موضوع تاحدی کار را سخت می کند.
اگر این موانع کنار رود می توان امیدوار بود که بتوان کارهای خوبی انجام داد.
درباره «دستۀ دختران»
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، فیلم سینمایی دسته دختران به کارگردانی منیر قیدی و تهیه‌کنندگی محمدرضا منصوری که با نگاهی آزاد و بر اساس روایت‌های واقعی از مقاومت ۳۴ روزه خرمشهر در دفاع مقدس ساخته شده، وارد مرحله پس‌تولید شده است.
این فیلم تصویری از مقاومت و ایثار زنان در روزهای پرتلاطم ابتدای جنگ است. فیلمبرداری این فیلم در شهرهای خرمشهر، آبادان، اهواز و تهران انجام شده و برای نخستین بار در جشنواره فجر امسال نمایش داده می‌شود.
نیکی کریمی، پانته‌آ پناهی‌ها، فرشته حسینی، هدی زین‌العابدین، صدف عسگری، حسین سلیمانی، یاسین مسعودی و با حضور مهدی حسینی‌نیا بازیگران این فیلم سینمایی هستند.
دسته دختران محصول بنیاد سینمایی فارابی است.
نظر شما