با گذشت مدت نه چندان درازی از ابتدای تجاوز ائتلاف سعودی که فروردین ۱۳۹۴ به راه افتاد،۲ کشور اصلی حاضر در ائتلاف یعنی عربستان و امارات دچار اختلافاتی جدی شدند. حالا این اختلافات گسترش یافته و در حوزه های مختلف به ویژه اقتصاد انرژی، بُروزی آشکار دارد.
به گزارش ایرنا، مرکز مطالعات راهبردی الفکر که مقر آن در استانبول ترکیه است در بخشی از گزارش خود با عنوان «اختلافات اوپک و آثار آن در روابط عربستان و امارات» نوشت: با وجود اینکه ریاض و ابوظبی تمایل دارند منافع مشترک را بر اختلاف ها ترجیح دهند، اما تحولات تازه در منطقه سبب آشکار شدن این اختلافات شده است.
امارات به طور آشکار از همپیمان راهبردی خود به دلیل پافشاری بر افزایش نامشروط تولید نفت در نشست اوپک پلاس انتقاد کرده است زیرا این موضوع با منافع راهبردی امارات همسو نیست. به دلیل پافشاری امارات بر مواضعش، «عبدالعزیز بن سلمان» وزیر انرژی عربستان خواستار به کارگیری عقلانیت و دادن اندکی امتیاز از سوی امارات شد تا نشست اوپک پلاس موفقیت آمیز باشد. افزون بر این، تصمیم عربستان برای ممنوعیت ورود کالاهای اماراتی سبب افزایش اختلاف میان ابوظبی و ریاض شده است. این تصمیم عربستان اقتصاد امارات را تهدید می کند.
موضوع عادی سازی روابط امارات و رژیم صهیونیستی هم تلاشی از سوی امارات برای تبدیل شدن به یک قدرت منطقه ای نزد سعودی‌ها تعبیر می‌شود. به ویژه این در شرایطی است که برخی منابع در کشورهای حاشیه خلیج فارس فاش کرده اند امارات قصد دارد پذیرای پایگاه نظامی صهیونیست‌ها در مناطق مرزی خود در مرزهای عربستان باشد. امارات تلاش می کند از طریق عادی سازی روابط با تل آویو دامنه نفوذ خود را در منطقه افزایش دهد.
این اقدام امارات تلاشی برای به حاشیه راندن نقش عربستان تلقی می شود. اختلاف های عربستان و امارات بر ماهیت روابط دو کشور تاثیر گذاشته است. با وجود اینکه این دو کشور در اهداف تاکتیکی اشتراک دیدگاه دارند، اما درباره اهداف راهبردی اختلاف میان آنها آشکار شده است. عربستان که به دلیل جایگاه منطقه ای مشهور بود در دهه اخیر این جایگاه را از دست داده است. اکنون نه تنها دیگر کشورهای منطقه با عربستان در حال رقابتند، بلکه همپیمانان ریاض هم برای رسیدن به اهداف منطقه ای خود وارد رقابت شده‌اند و این موضوع می تواند روابط راهبردی آنها را قربانی سازد. از سوی دیگر ریاض و ابوظبی در تلاش خود برای توسعه اقتصادی و تقویت جایگاه سیاسی شاهد رقابت سختی برای جذب سرمایه ها و شرکت ها هستند. «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان تلاش می کند عربستان را به یکی از ۱۰ اقتصاد بزرگ تبدیل کند. همچنین عربستان تلاش دارد ضمن تنوع بخشی به اقتصاد خود اتکای خود به نفت را کاهش دهد و فرصت کاری بیشتری را برای شهروندانش تامین کند. امارات هم می کوشد به مرکز اقتصاد منطقه ای تبدیل شود. از این رو اهداف راهبردی این دو کشور در عرصه اقتصادی با هم برخورد کرده اند.
تعارضات در پرونده یمن
مرکز مطالعات راهبردی الفکر در ادامه آورد: با وجود اینکه عربستان و امارات درباره مدیریت بحران یمن اهداف مشترکی دارد، اما شماری از اختلاف ها و تنش میان دو کشور بر سر موضوع یمن وجود دارد. در حالی که عربستان به طور اساسی به حفظ امنیت خود تمرکز کرده است اما از طریق مشارکت در ائتلاف حمله به یمن خواستار تقویت نفوذ خود در راستای خدمت به منافع اقتصادی و راهبردی خود است. عربستان برای حفاظت از مرزهای زمینی و امنیت خود بر روی مناطق مرزی تکیه کرده است. این در حالی است امارات به طور آشکار بر گذرگاه های دریایی یمن تمرکز دارد و با حمایت از گروه ها و شبه نظامیان در مناطق جنوبی برای رسیدن به این هدف در تکاپو است.
روابط ایران و امارات
در ادامه می‌خوانیم: امارات به خاطر ترس از آسیب دیدن منافع راهبردی خود در منطقه به حفظ روابط دیپلماتیک با ایران تمایل دارد. اهداف اقتصادی سبب شده است که امارات رفتار عملگرایانه‌ای را در تعامل با ایران در پیش گیرد. هنگامی که چهار کشتی تجاری امارات در بندر الفجیره در می ۲۰۱۹ هدف قرار گرفت امارات در این زمینه ایران را متهم نکرد بلکه امارات در اواخر ژوئن سال ۲۰۱۹ هیاتی را با هدف از سرگیری مذاکرات با ایران به این کشور اعزام کرد و این اقدام امارات بیانگر تمایل نداشتن ابوظبی به ایجاد تنش هایی است که روی امنیت سرمایه گذاری خارجی در این کشور تاثیر گذار است. درست است که عربستان و امارات درباره بازگشت به توافق هسته ای با شرایط گذشته موضع یکسانی در پیش گرفته اند اما امارات سیاست نرمتری را در رویکرد خود با ایران دارد.
آشتی عربستان و قطر
مرکز مطالعات راهبردی الفکر افزود: برقراری روابط میان کشورهای عربی متحد عربستان با قطر دستاورد مهمی بود که ثبات را تا حدی برگرداند اما امارات درباره این آشتی موضع دیگری داشت. سرعت عادی‌سازی روابط میان ریاض و دوحه و کنار گذاشتن اختلاف های گذشته در افزایش تنش میان ابوظبی و ریاض نقش داشت. گفته می شود هنوز هم ابوظبی برای به شکست کشاندن این آشتی در حال تحرک است. موضع امارات درباره قطر هنوز هم ثابت است و «محمد بن زاید» ولیعهد ابوظبی، عربستان را بزرگترین مانع طرح های خود در کشورهای عربی به شمار می آورد.
عادی‌سازی مناسبات امارات و رژیم صهیونیستی
در بخشی از گزارش مرکز مطالعات راهبردی الفکر می‌خوانیم: از پرونده های سختی که اختلاف میان عربستان و امارات را افزایش می دهد سرعت عادی‌سازی روابط امارات و رژیم صهیونیستی است. امارات از طریق عادی سازی روابط تلاش می کند محدودیت‌های پیش رو را پشت سرگذارد و جایگاه منطقه ای امنی را برای خود کسب کند؛ به ویژه این در شرایطی است اعلام شده است امارات و رژیم صهیونیستی در چارچوب همکاری امنیتی و نظامی خواستار ایجاد پایگاهی در مرزهای عربستان هستند. امارات از این طریق تلاش می کند اینگونه وانمود کند که می تواند نقش همپیمان راهبردی را در منطقه بازی کند. از سوی دیگر ریاض نگران است که پر رنگ شدن نقش ابوظبی سبب کم رنگ شدن نقش ریاض شود.
اوپک پلاس و تصمیم های مربوط به تولید نفت
به نوشته مرکز مطالعات راهبردی الفکر، پیشنهاد طرح افزایش تولید ۴۰۰ هزار بشکه نفت در روز از ماه آگوست تا دسامبر ۲۰۲۱، به طوری که مقدار افزایش تولید تا پایان سال به ۲ میلیون بشکه در روز برسد سبب اختلاف عربستان با امارات شد. در حالی که عربستان و روسیه خواستار ادامه این طرح تا دسامبر سال ۲۰۲۲ هستند امارات می گوید که زمان برای موافقیت برای تمدید برای سال آینده زود است و ابوظبی خواستار بررسی سطح تولید تا آوریل سال ۲۰۲۲ است.
امارات برپایه اظهارات «سهیل المزروعی» وزیر انرژی این کشور خواستار عدالت در توافق جدید است. امارات برای افزایش تولید نفت به مقدار ۶۰۰ هزار بشکه در روز پافشاری می کند تا سهم تولید آن به ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز برسد. پافشاری امارات روی موضع خود شاید سبب شکست مذاکرات در اوپک پلاس شود و بر روی بازارهای نفتی و به دنبال آن اقتصاد جهانی آثار ناگواری را به دنبال داشته باشد. با وجود انتقادهای آشکار ریاض از ابوظبی باز هم امارات در موضع خود علیه همه اعضای اوپک پلاس پافشاری می کند. ابوظبی احساس می کند که در تصمیم های اوپک پلاس به این کشور ظلم شده و خواهان بازنگری در تصمیم آن است تا بتواند تولید نفت خود را افزایش دهد. زیرا این کشور برای سرمایه گذاری روی راهبردهای اقتصادی و ژئوپلتیک خود نیاز به منابع بیشتری دارد. شکست در رسیدن به توافق به افزایش بهای نفت منجر خواهد شد و این موضوع در شرایطی که کرونا هم به اقتصاد جهانی ضربه زده است اقتصاد جهانی را تهدید می کند و امکان فروپاشی اوپک پلاس را فراهم می کند و به هرج و مرج اقتصادی جهانی منجر خواهد شد.
سناریوها
مرکز مطالعات راهبردی الفکر در بخشی دیگر از گزارش خود آورد: با توجه به موارد گفته شده مشخص می شود روابط راهبردی دو کشور شاهد یکی از سناریوهای زیر خواهد بود. این سناریوها عبارتند از:
الف)سناریو بحرانی شدن روابط
در این سناریو روابط میان دو کشور به بن بست خواهد رسید و هر یک از دو کشور بر روی منافع ویژه خود پافشاری می کنند بدون اینکه منافع مشترک را در نظر بگیرند. این موضوع به بحرانی شدن روابط ریاض و ابوظبی منجر خواهد شد. دو عامل احتمال رقم خوردن این سناریو را تقویت می سازند. نخستین عامل مربوط به عملکرد ابوظبی و توانایی اماراتی ها برای کسب اعماد کنشگران بین المللی و ضعف عملکرد عربستان در دوره گذشته است. دومین عامل هم مربوط به افزایش روند اختلاف است که سبب شده است دو کشور اختلافات خود را آشکار سازند. پیچیده بودن پرونده های مشترک میان ریاض و ابوظبی امکان رقم خوردن این سناریو را تضعیف می سازد. زیرا این پرونده نیاز به همکاری برای مدیریت دارد. زیرا هیچ یک از این دو کشور به تنهایی نمی توانند این پرونده ها را مدیریت کند. از این رو، با وجود اختلاف، هر یک از این دو کشور این موضوع را درک می کنند که باید روابط راهبردی خود را حفظ کنند.
ب)سناریوی آرامش
در این سناریو فرض بر این است که دو طرف به آرام کردن دامنه اختلاف میان خود به جای ادامه تنش ها تمایل داشته باشند. رفتار دو طرف درباره بسیاری از مسائل در هم پیچیده، امکان رقم خوردن این سناریو را تقویت می کند. زیرا ریاض عادت کرده است که از برخی تخلفات امارات در ائتلاف حمله به یمن یا دیگر پرونده ها با هدف حفظ روابط خود با امارات چشم پوشی کند. امارات هم در این زمینه تلاش می کند از درگیری و تنش با عربستان پرهیز کند. اما عوامل دیگری هم وجود دارند که امکان تحقق این سناریو را تضعیف می سازد و آن این است که ریاض و ابوظبی در یک عرصه حیاتی و جغرافیایی در حال رقابتند و این سطح تعارضات متقابل میان دو طرف هم بیانگر این موضوع است. اختلاف این دو کشور تنها مربوط به اختلاف مربوط به اوپک یا جلوگیری از واردات کالاهای امارات به عربستان نیست بلکه این احساس وجود دارد که امارات به قدرت رقیب عربستان تبدیل شده و این موضوع عصبانیت عربستان را به دنبال داشته است.
ج) سناریوی در جا زدن
احتمال رقم خوردن این سناریو بیشتر است. در این سناریو پیش بینی شود روابط میان دو کشور ادامه یابد اما مانند گذشته نباشد زیرا تحولات جدیدی در روابط دو کشور رخ داده است. در هم تنیده بودن منافع کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و پیچیده بودن آن و ارتباط آن با بازارهای نفت امکان رقم خوردن این سناریو را تقویت می سازد. این موضوع سبب می شود که کنشگران بین المللی برای جلوگیری از بحرانی شدن اوضاع وارد عمل شوند و ریاض و ابوظبی به اهداف مشترک پایبند باشند. با وجود اینکه ریاض به کشورهایی مانند قطر و ترکیه که پیش از این روابط خود را با آنها قطع کرده است نزدیک شده است بازهم عربستان روابط خود را با امارات قطع نکرده است. بلکه بارها به صراحت اعلام کرده است که امارات را یک همپیمان راهبردی به شمار می آورد. همچنین با وجود شدت روند رقابت میان امارات و عربستان بازهم امارات پایبندی خود به روابط راهبردی خود نشان داده است و این موضوعی است که امکان رقم خوردن این سناریو را تقویت کرده است. البته این سناریو با مسائلی روبرو است که امکان تحقق آن را تضعیف می سازد. رفتار جدید امارات نشان می دهد این کشور با نقش شریک خود مخالف است. زیرا امارات از طریق عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی و حضور نظامی در آب های دریای سرخ و نفوذ در یمن خود را قدرت منطقه ای می داند. این موضوع تهدیدی برای عربستان است. این موضوع نشان می دهد نقش امارات پررنگ تر است و این موضوع سبب می شود که بازگرداندن امارات به شرایط گذشته سخت باشد.
اندیشکده راهبردی الفکر که مقر آن در استانبول ترکیه مستقر است در سال ۲۰۱۳ تاسیس شد. این اندیشکده که برپایه ادعای خود یک نهاد تحقیقاتی مستقل و غیرانتقاعی است در تقویت آگاهی فرهنگی و سیاسی نقش دارد. این اندیشکده با ارائه آرای فکری و تحلیلی برای بررسی پدیده ها و مسائل روز تلاش توجه می کند.
نظر شما