زیلو نوعی زیرانداز و کف‌پوش دست بافت است که شباهت زیادی به حصیر دارد اما با نخ بافته می‌شود و بافت آن در برخی مناطق ایران رواج دارد، قدیمی ترین زیلوی موجود در ایران مربوط به ۸۵۰ سال پیش است که در موزه میبد نگهداری می شود، نفیس‌ترین زیلوی میبد نیز متعلق به قرن ۱۲ هجری قمری است که بر روی آن ۲۴ سجاده طراحی شده و در حاشیه آن نام واقف و تاریخ هزار و ۱۱۸ هجری قمری نقش بسته است.
میبد از مراکز عمده زیلوبافی در کشور است و در گذشته نه چندان دور صدها خانوار در این شهرستان از بافت این زیرانداز سنتی امرار معاش می‌کردند، هنرمندان زیادی در این عرصه فعالیت کرده‌اند که نام بعضی از آنها با آوردن نام زیلو بر زبان در ذهن تداعی می‌شود .
تا قبل ثبت جهانی زیلوی میبد مطالعات زیادی در مورد نقوش این زیرانداز انجام شده بود و بعد از ثبت نیز فعالان این حوزه دست از تلاش و تحقیق به منظور احیای و رونق این هنر برنداشتند که در این زمینه انسیه (طاهره) آقایی میبدی از هنرمندان گرافیست شهرستان میبد و فرزند شهید عرصه سلامت دکتر محمد آقایی از علاقه مندان به هنر زیلوبافی، تحقیق و پژوهش زیادی را در ارتباط با این هنر انجام داده است.
انسیه آقایی که متولد سال ۱۳۵۵ است، پس از کسب دیپلم ریاضی فیزیک در مقطع کاردانی هنرهای تجسمی تربیت معلم شهید شرافت تهران پذیرفته شد و با توجه به عشق و علاقه به هنر و شغل معلمی، قدم در این عرصه گذاشت و از سال ۷۸ تا کنون ضمن ادامه تحصیل و همچنین تدریس در مدارس دخترانه میبد در مقاطع راهنمایی، دبیرستان و هنرستان، در حوزه پژوهش نیز به خصوص در زمینه طراحی زیلو فعالیت های زیادی داشته است.
دغدغه او یافتن راهی برای ارتقاء هنر زیلوبافی بوده و تحصیل در رشته صنایع دستی موجب افزایش تمرکز روی هنرهایی مانند سفال و زیلو شده و تحقیقات میدانی متعددی راجع به این دو هنر صنعت انجام داده است.
این هنرمند میبدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: زیر نظر استاد روش تحقیق، تمرکز اصلی‌ام را روی هنر زیلوبافی میبد گذاشتم و عشق و علاقه‌ام به این هنر روز به روز فزونی گرفت و با توجه به اطلاعات و منابع مکتوب کمی که در مورد این هنر وجود داشت، خودم برای جمع‌آوری و ثبت منابع شفاهی و مکتوب تلاش کردم .
وی ادامه داد: هدفی فراتر از گذراندن ۲ واحد درس روش تحقیق را در سال های پایان دوره کارشناسی برای خودم انتخاب کرده بودم و شبانه روز در پی پاسخ به هزاران سوال بی جواب می‌گشتم و بالاخره به این نتیجه رسیدم که از طریق گرافیک می‌توانم قطعه‌ی گم شده‌ی پازل رونق زیلو را پیدا کنم.
آقایی افزود: رشته گرافیک را برای ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد انتخاب و در سال ۹۰ دانشجوی این رشته در دانشگاه آزاد اسلامی یزد شدم و در طول سالهای تحصیل نیز با تک‌تک استادان راجع به زیلو حرف می‌زدم و دیدگاه مدرسین دکترای پژوهش‌هنر، فلسفه‌هنر، گرافیک و بسته بندی را در مورد زیلو می‌پرسیدم.
وی در ادامه در خصوص ایده‌ی زیلوی اتاق کودک که از میان حرف‌های یکی از مدرسان گرافیک نظرش را جلب کرده بود ، یادآور شد: و جرقه‌ای برای کنکاش در این زمینه در ذهن من زده شد و با بررسی نقوشِ کاملا هندسیِ زیلوهای تاریخی موزه و زیلوهای سنتی و بی آلایشِ امروزی؛ شروع به طراحیِ نقشه‌ی این زیلو کردم.
آقایی همچنین اظهار کرد: طرح‌هایم را زیر نظر استادان زیلوباف انجام می‌دادم ، چون روش و اصول طراحی زیلو جایی نوشته‌نشده‌بود و به این علت به صورت شفاهی و عملی از اطلاعات استادان زیلوبافی بهره‌مند می‌شدم و رفع اشکال می‌کردم.
این هنرمند پس از پنج سال تلاش بی‌وقفه کتابی را با عنوان "جلوه‌زیبایی در زیلوی میبد" در بهمن ماه ۹۵ منتشر کرد و در سالهای اخیر نیز در کنار شغل دبیری هنر، طراحی نقشه زیلو را در مدارس دخترانه و دانشگاه علمی‌کاربردی میبد در رشته زیلو تدریس می‌کند.
وی در ارتباط با نقوش هندسی در طراحی نقشه‌های زیلو میبد گفت: در هنرهای اسلامی نقوش هندسه بر سایر نقوش برتری دارد و نگاره‌های زیلو از قرون گذشته تا به امروز نقوشی کاملا هندسی بوده‌اند و اغلب شنیده‌ایم میل به انتزاع هندسی نقوش در اکثر هنرهای اسلامی ناشی از جهان بینی مسلمانان و اعتقاد به یگانگی خداوند است.
آقایی میبدی ادامه داد : مربع ، مثلث و هشت‌ضلعی‌منتظم از پرکاربردترین اشکال هندسی در طراحی زیلو هستند و ساختار ساده و تکرار واحد اشکال ساده هندسی؛ موجب تولید نقوش پیچیده و طرح های نامحدود می‌شود.
وی تصریح کرد: هنرمندان مسلمان از اصول و اعتقادات اسلامی در خلق آثار هنری بهره گرفته‌اند و از این رو از اشکالی مانند مربع ، مثلث و هشت‌ضلعی و سایر نقوش هندسی روحی معنوی دریافت‌کردند و با تکرار و گسترش نقوش هندسی طرح‌هایی بی بدیل آفریده اند و هنرمندان زیلوباف نیز از دیرباز، با خلق نقوشِ کاملاً هندسی در پی برقراریِ تعادل، توازن و ایجاد آرامش بوده‌اند.
آقایی همچنین در مورد یکی از طرح‌هایش به نام "سجاده سیدهاشم" گفت: با بهره بردن از همین ویژگی نقوش زیلو و با پیروی از اصول و قواعد طراحی این سجاده را طراحی کردم که با توجه به مج‌های بسیار زیاد در این طرح و اینکه زیلوبافان بسیار کمی توانایی بافت آن را دارند، مدتی بعد در طراحی "زیلوی پرستار" با نیت تشکر و قدردانی از زحمات مدافعین سلامت در این ایام کرونایی؛ با استفاده از همان اصول و قواعد و با در نظر گرفتن محدودیت‌های بافت؛ طرحی ساده ارائه‌کردم.
وی افزود: طرح قلب با علامت بعلاوه در مرکزش، نمادِ جهانی و شناخته شده سلامتی در پزشکی است؛ این طرح بسیار مورد پسند زیلوبافان قرار گرفت و بارها بافته‌شد.
این هنرمند میبدی سبک زندگی امروزی را یادآور شد و تصریح کرد:انسان امروزی از راه رفتن با دمپایی خانگی، بر روی فرشی با طرح‌های کاشی‌کاریِ مساجد در منزلش احساس خوبی ندارد وبالا رفتنِ سطح توقع و انتظار انسان امروزی از هنر، موجب تحول عظیمی در صنایع‌دستی شده‌است.
وی یکی از بهترین راه‌کارها برای جلب نظر جامعه به صنایع دستی را تلفیقِ هنر مدرن با هنرِ قدسی عنوان کرد و گفت: بر اساس این رویکرد در طرح‌هایم از این ترکیب بهره بردم و طرحِ‌های "جوجه‌ها" و " اتاق پیانو" را به همین منظور طراحی کردم که مورد استقبال زیلوبافان و مخاطبان صنایع‌دستی‌نوین قرار گرفت.
از جمله بافندگان نقوش طراحی شده وی ، مرتضی غنی پور با بافت زیلوی اتاق کودک و روح الله پوریان بافنده اتاق پیانو ، محمدعلی نبی با بافت طرح‌های اتاق کودک و راضیه زمانیان بافنده طرح های عشق و قلب هستند.
راضیه زمانیان هم اکنون در حال بافت طرح‌های عشق و قلب با تلفبقی از هر دو نقش است.
آقایی همچنین در ارتباط با وضعیت هنر صنعتی زیلوبافی در میبد بعد از انتخاب این شهر به عنوان شهر جهانی زیلو به گزارشگر ایرنا گفت: بعد از ثبت جهانی، زیلوی میبد در ایران و حتی جهان بیشتر مورد توجه قرار گرفت و افراد بسیار زیادی از جمله محققان، عکاسان، مستندسازان ، فروشندگان و دلالان صنایع دستی به میبد آمدند و حتی پیشنهاد سرمایه گذاری جهت راه‌اندازی کارگاه تولیدی و همکاری‌های تجاری برای فروش و صادرات زیلو دادند.
وی ادامه داد: مستند سازان و عکاسان به خاطر وجهه هنری زیلو و سرمایه‌گذاران و تجار برای رونق بخشی اقتصادی به این هنرصنعت میبد وارد عرصه شدند،البته به علت بحران اقتصادی پس از کرونا تقریبا هیچکدام به نتیجه نرسید و با این حال انتخاب شهر میبد به عنوان شهر جهانی زیلو باعث دلگرمی زیلوبافان و مردم شده و تعداد کارگاه های انفرادی و جمعی زیلو در میبد رشد قابل توجهی داشته است، سفارشات خارج از ایران هم خوب بوده و خریداران خارجی تاکید بر سنتی بودن و اصالت نقوش دارند.
آقایی ادامه داد: تحولات سفارشات محصول زیلو در ایران به سمت تنوع در نقوش تغییر کرده است ومردم حتی انتظاراتی بیشتر از گذشته دارند و سفارش طرح های مدرن و رنگ بندی‌های مدرن زیاد شده‌است.
مرکز شهرستان ۱۰۶ هزار نفری میبد در ۵۰ کیلومتری شمال غربی مرکز استان یزد قرار داردو حدود ۳۰۰ زیلوباف و طراح زیلو در این شهرستان فعالیت می کنند.
نظر شما