آیا سفر قالیباف به سوریه موجب جهش تبادلات اقتصادی دو طرف می شود؟

دلیل و اهمیت سفر رییس مجلس شورای اسلامی به دمشق با هدف رفع موانع تجاری و حل مشکلات تجار و بازرگانان برای استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی سوریه اعلام شده است.

قالیباف در این سفر به صورت ویژه همکاری‌های راهبردی از جمله توافق‌های اقتصادی بین ایران و سوریه و گشایش مسیرهای جدید برای تجار و صنایع ایرانی را با مقامات سوری مورد بررسی قرار داد.

رئیس مجلس شورای اسلامی پیش از عزیمت به سوریه در جمع خبرنگاران با اشاره به اهداف این سفر گفت: «این سفر بر اساس دعوت رسمی کشور دوست و برادر سوریه جهت مذاکره و رایزنی با مقامات عالی این کشور و همکاری‌های اقتصادی دوجانبه منطقه‌ای و بین‌المللی انجام می‌شود».

وی با اشاره به انتخابات اخیر ریاست جمهوری سوریه، ضمن تبریک دوباره به "بشار اسد" برای پیروزی در انتخابات این کشور، افزود: «این سفر پس از انتخابات موفق و با مشارکت بالای مردم سوریه و آغاز دوره جدید ۷ ساله ریاست جمهوری بشار اسد و نیز در جهت مذاکره و رایزنی در حوزه مسائل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بوده که بزرگترین فرصت برای دو کشور می‌باشد، انجام می‌شود».

قالیباف با اشاره به وضعیت مطلوب امنیتی در سوریه پس از شکست گروه تروریستی «داعش» و دیگر گروه‌های تکفیری، تصریح کرد: «همه ما می‌دانیم که امروز شرایط نظامی و امنیتی سوریه و همچنین تهدیداتی که از سوی گروه‌های تروریستی و داعش انجام می‌شد، پایان یافته است و این کشور در مسیر توسعه اقتصادی قرار دارد، لذا فرصت بسیار مناسب و مغتنمی برای دو کشور در حوزه مسائل اقتصادی در زمینه‌های مختلف برای بخش‌های دولتی و خصوصی و بین تجار است».

قالیباف همچنین با بیان این که نشستی با تجار ایرانی و سوری در دمشق خواهیم داشت، افزود: «در حوزه اتاق بازرگانی دو کشور جلسات مفصلی را پیش‌بینی کرده‌ایم که بر اساس موافقت‌نامه همکاری همه جانبه میان جمهوری اسلامی ایران و دولت سوریه، مذاکرات جدی خواهیم داشت، البته این موافقتنامه در آینده نزدیک در مجلس شورای اسلامی و نیز مجلس سوریه به تصویب خواهد رسید و امیدوارم این سفر فرصتی را برای استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی تجار ما از مسیرهای دریایی و زمینی فراهم کند».

وی تاکید کرد که موقعیت سوریه برای تجارت کشور ما یک فرصت استثنایی است، چرا که سوریه نزدیکترین منطقه برای ورود به بازارهای اروپا و دریای مدیترانه بوده و همچنین برای استفاده از ظرفیت‌های صنعتی، کشاورزی، گردشگری و نیز همکاری‌های نفتی فرصت‌های زیادی ایجاد می‌کند؛ امیدوارم این سفر سرآغاز خوبی برای روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی باشد.

رئیس مجلس پس از ورود به دمشق و در دیدار با "بشار اسد" رییس جمهوری سوریه، چهار سال آینده را فرصتی تاریخی برای دولت‌های تهران و دمشق خواند و با اشاره به جنگ اقتصادی که علیه ملت‌های دو کشور در جریان است، تصریح کرد: «باید با تمرکز بر فعالیت‌های تجاری و اقتصادی و حمایت از صنعتگران و تجار، همان‌گونه که در جنگ نظامی پیروز شدیم، در جنگ اقتصادی نیز (علیه دشمنان) پیروز شویم».

 وی ضمن تبریک انتخاب مجدد بشار اسد به عنوان رئیس جمهوری سوریه، افزود: انتخابات اخیر سوریه نشان دهنده اقتدار و پیروزی ملت این کشور بر تروریست‌ها پس از یک دهه جنگ و نبرد بود.

قالیباف با تاکید بر اینکه پس از انتخابات سوریه یک دوران جدید در این کشور آغاز شده، تصریح کرد: هنوز از این مسئله چند هفته نگذشته و فرصت بسیار بزرگی در اختیار شما و ملت سوریه قرار دارد، چرا که فشار حداکثری بر دو ملت ایران و سوریه شکست خورده و چهار سال پیش رو فرصتی برای توسعه همکاری‌های تجاری و اقتصادی (میان ایران و سوریه) به دور از بوروکراسی‌ها و آغاز دوره‌ای جدید است.

رییس مجلس شورای اسلامی ادامه داد: دوره جدید در سوریه، همزمان شده با دوره جدید از شرایط سیاسی در ایران که مجلس یازدهم و دولتی جدید که با رویکردی متفاوت (نسبت به گذشته) فعالیت خواهد کرد.

قالیباف فرصت پیش روی ایران و سوریه در دوره جدید برای غلبه بر جنگ اقتصادی را بسیار مهم و تاریخی توصیف کرد و گفت: برای به نتیجه رساندن قدرت نظامی و امنیتی و همه رشادت‌ها و مجاهدت‌هایی که برای غلبه بر تروریست‌ها انجام شده است، باید کمک کنیم تا حوزه تجارت دوجانبه در بخش‌های مختلف صنعتی و اقتصادی با تمرکز بر بخش خصوصی دو کشور تقویت شود و اگر این فرصت را از دست بدهیم، شرایط برای هر دو طرف سخت خواهد شد.

"بشار اسد" رئیس جمهوری سوریه نیز در این دیدار با اشاره به تاکیدات دکتر قالیباف گفت: «من نیز تقریبا همین دیدگاه‌های شما را دارم و بر این موارد تاکید می‌کنم».

اسد با بیان این که ایران و سوریه شرکای اساسی هستند و برای روشن شدن نوع همکاری‌ها، باید کمیته‌های مشترک ایجاد کنیم، تصریح کرد: «باید همکاری‌های حوزه تجاری و اقتصادی را توسعه دهیم».

رئیس جمهوری سوریه با بیان این که به برکت ایستادگی‌هایی که در دهه گذشته داشته‌ایم، افق پیش رو روشن است، گفت: ملت ایران این رمز پیروزی را از ۴ دهه قبل پیدا کرده است.

قالیباف همچنین در دیدار با «حموده صباغ» رئیس مجلس سوریه با بیان اینکه مهم‌ترین مسئله برای ما باید مسائل اقتصادی و ارتقاء روابط تجاری بین ایران و سوریه هست، گفت: این سطح از مبادلات تجاری بین دو کشور قابل قبول نیست.

وی با اشاره به ارتباطات پایدار و روابط همه‌جانبه ایران و سوریه تأکید کرد: ارتباطات و روابط بین دو کشور به خصوص در حوزه مسائل سیاسی، دفاعی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی با گذشت زمان بیشتر شده است.

رییس مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه مهم‌ترین علت انسجام و تحکیم روابط دو کشور این است که ایران و سوریه در خط مقدم دفاع از عزت و امنیت امت اسلامی قرار گرفته‌اند، تأکید کرد: جامعه اسلامی امروز دشمنان مشترکی دارد که رژیم اسرائیل و آمریکا در رأس آن هستند.

رئیس مجلس با تأکید بر اینکه پارلمان‌های دو کشور باید تلاش کنند تا ارتباطات اقتصادی میان ایران و سوریه بیش از گذشته فعال شود، گفت: یکی از مهم‌ترین اهداف سفر بنده به سوریه این است که بتوانیم به بخش خصوصی دو کشور کمک کنیم تا در حوزه‌های مختلف تجاری، صنعتی و کشاورزی بتوانند به مراودات اقتصادی و تجاری بین ایران و سوریه بپردازند.

حموده صباغ رئیس مجلس سوریه نیز در این دیدار با اشاره به روابط ریشه‌دار و مستحکم دو کشور تأکید کرد: این روابط که توسط رهبران فقید دو کشور، آقای «حافظ اسد» و «امام خمینی» (ره) پایه‌گذاری شده، هم‌اکنون در سطح بسیار بالایی قرار دارد و دو کشور هماهنگی مناسبی با یکدیگر دارند.

وی با بیان اینکه ارتباطات ایران و سوریه زمانی به اوج خود رسید که خون شهدای ما با هم درآمیخت، تأکید کرد: ما به خاطر اراده‌ای که داریم بر دشمنان پیروز شدیم و امیدواریم بتوانیم در دوره جدید، روابط اقتصادی و تجاری تهران و دمشق را ارتقاء دهیم تا در دوره بازسازی سوریه نیز بتوانیم همکاری‌های مشترک را تقویت کنیم.

سفر رییس مجلس شورای اسلامی در حالی به سوریه انجام شد که این کشور از اسفند ماه سال 1389 درگیر جنگی خانمان سوزی با ظهور و بروز گروه‌های تروریستی- تکفیری مورد حمایت رژیم صهیونیستی، کشورهای غربی – عربی و ترکیه بوده است؛ جنگی که با کمک جبهه مقاومت اسلامی به فرماندهی شهید گرانقدر سردار سپهبد شهید حاج "قاسم سلیمانی" و شکست گروه تروریستی «داعش» و اکثر گروه‌های تکفیری به آخرین مرحله خود رسیده است.

سوریه دارای ظرفیت‌های فراوانی است که در سالهای گذشته از نظر تجار و تولید کنندگان ایرانی به دور مانده، هر چند جنگ تحمیلی به این کشور در ۱۱ سال گذشته عامل مهمی در این زمینه بوده، ولی غفلت مسئولان دولتی در این بخش، مهم‌ترین عامل این بی توجهی بوده است.

در یازده سال گذشته تعامل مناسب اقتصادی میان ایران و سوریه به رغم مهیا بودن شرایط، انجام نشده ولی انتظار می‌رود با سفر رییس مجلس شورای اسلامی به دمشق این روند بهبود چشمگیری پیدا کرده و جهش نماید.   

پیش از آغاز بحران سوریه در اسفند ماه سال 1389، این کشور آباد و دارای کارخانجات بیشمار صنعتی و زمین‌های کشاورزی با محصولات فراوان بود و مردم آن بسیاری از کالاهای مورد نیاز را خود تولید و به بازار داخلی عرضه می‌کردند. در زمینه دامداری نیز همچون کشاورزی، سوریه خودکفا بود و بهترین تولیدات گوشت گوسفندی جهان عرب متعلق به این کشور بود.

اما با آغاز بحران در اسفند ماه سال ۱۳۸۹ که به دلیل تامین امنیت رژیم صهیونیستی آغاز و به جنگی بین‌المللی تبدیل گردید، سوریه وارد مرحله‌ تازه‌ای شد و این کشور آباد و امن تبدیل به جولانگاه تروریست‌ها و حامیانشن گردید.

دولت ترکیه که پیش از آغاز بحران سوریه دوست شفیق دولت دمشق بشمار می‌رفت، به یکباره به دشمن درجه یک سوریه تغییر مسیر داد و عملا به لجستیک تروریست‌ها تبدیل گردید که این مساله تاکنون نیز ادامه دارد. با یورش تروریست‌های تکفیری به استان‌هایی همچون حلب (پایتخت اقتصادی سوریه) تجار فاسد ترک نیز پایشان به این استان باز شد و اقدام به خرید دستگاهها و تجهیزات کارخانه‌های تصرف شده حلب (همچون شهر صنعتی شیخ نجار) از تروریست‌ها به نازلترین قیمت کردند و این دستگاهها را به ترکیه انتقال دادند.

بر خلاف ترکیه، مستشاران ایرانی در کنار شماری از رزمندگان کشورهای لبنان، عراق، افغانستان و پاکستان به کمک مردم سوریه شتافتند و نگذاشتند تروریست‌های تکفیری تمام این کشور را به اشغال خود درآورند و طی سال‌ها مقاومت و نبرد، در کنار ارتش سوریه و حمایت هوایی روسیه توانستند اکثر نقاط اشغال شده را آزاد کنند.

در سه سال گذشته که شرایط امنیتی سوریه با توجه به شکست گروه تروریستی داعش و شماری دیگر از گروه‌های تروریستی خوب شده، زمینه‌های فعالیت‌های اقتصادی نیز در این کشور مهیا گردیده، اما در این بین، جای تجار و تولید کنندگان ایرانی تقریبا خالی است و کالاهای چینی، ترک و روسی توانسته‌اند، بازار سوریه را قبضه کنند.

نکته مهم در این زمینه این است که به دلیل رشادت‌های رزمندگان ایرانی به فرماندهی شهید گرانقدر سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی فرمانده سابق نیروی قدس سپاه در مقابله با تروریست‌های تکفیری، هم دولت سوریه نظر بسیار مساعدی در جهش تعاملات اقتصادی با ایران دارند و هم مردم این کشور خواستار کالاها و تولیدات ایرانی می‌باشند، ولی مسئولان ایرانی مربوطه در زمینه اقتصادی به رغم شرایط موجود کم کاری‌های فراوانی کرده‌اند، به حدی که کالاهای ترکیه به رغم ممنوعیت ورود، به وفور در بازارهای سوریه یافت می‌شوند.

در سال گذشته (۱۳۹۹) سوریه ۴ میلیارد و ۱۴۰ میلیون دلار واردات رسمی داشته که ترکیه با تامین بیش از ۳۸ درصد آن، در رتبه اول قرار دارد، که این یعنی صادرات ترکیه به سوریه در سال گذشته نزدیک به یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار و ۱۳ برابر صادرات ایران بوده است. (صادرات ایران به سوریه در سال گذشته ۱۲۳ میلیون دلار بوده است)

در سال ۱۳۸۹ صادرات ایران به سوریه ۵۱۶ میلیون دلار بوده که این میزان طی ۱۱ سال اخیر به‌طورقابل ‌توجهی کاهش یافته است.

بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که ایران با وجود ارتباطات گسترده سیاسی و نظامی با سوریه، در بعد تجارت و اقتصاد عملکرد بسیار ضعیفی با این کشور داشته و حتی در بین ۵ کشور اول صادرکننده کالا و خدمات به سوریه نیز قرار ندارد.

این در حالی است که پس از فروکش کردن بحران سوریه و ورود این کشور به دوره بازسازی، مقامات سوری تلاش کردند تا به کشورهای متحد خود از جمله ایران و روسیه امتیازات اقتصادی زیادی اعطا نمایند؛ از جمله امتیازات اعطاشده به ایران، توافق بر سر مدیریت بندر «لاذقیه» به‌عنوان اولین و بزرگ‌ترین بندر سوریه است که به دلیل کم‌کاری ایران در ورود به سرمایه‌گذاری و مدیریت این بندر، هنوز پیمانکار فرانسوی که از سال ۲۰۰۹ مدیریت آن را در دست داشته، این مسئولیت را بر عهده دارد. سرمایه‌گذاری در این بندر و مدیریت آن علاوه بر گسترش صادرات ایران به سوریه و کشورهای اتحادیه عرب، می‌تواند سبب رونق صادرات ایران به کشورهای اروپایی حاشیه مدیترانه نیز شود.

در بهمن ماه سال ۱۳۹۷ "اسحاق جهانگیری" معاون اول رییس جمهوری ایران به سوریه سفر کرد؛ در جریان این سفر که در راستای برگزاری چهاردهمین کمیسیون اقتصادی مشترک بین ایران و سوریه انجام شد، دو طرف ۱۱ تفاهم نامه و یادداشت همکاری در زمینه‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری، مسکن، امور خدماتی و زیربنایی، فرهنگی و علمی امضا کردند.

در این سفر که چهاردهمین دور از کمیسیون عالی مشترک ایران و سوریه در دمشق به ریاست «خمیس مشیط» نخست وزیر این کشور و جهانگیری برگزار شده بود، طرفین در پایان آن تفاهم نامه‌های همکاری‌های "راهبردی اقتصادی" طولانی مدت و یادداشت تفاهم برای نشست‌های این کمیته را امضا کردند؛ تفاهم نامه‌ای که فقط نام آن راهبردی بود و عملا هیچگونه عایدی برای ایران و تجار ایرانی نداشت.

هم اکنون برخی از ارگان‌ها و شرکت‌های خصوصی ایرانی اقدام به تبادلات اقتصادی با سوریه کرده‌اند، ولی دولت تلاش‌های چندانی در این زمینه نداشته که میزان مبادلات اقتصادی میان دو طرف، خود گویای این مساله می‌باشد.

همانگونه که مشخص می‌باشد و مقامات سوریه بارها تاکید کرده‌اند، روابط سیاسی و نظامی ایران با سوریه در حد بسیار مطلوب می‌باشد و مقامات دمشق همانگونه که در دیدار با رییس مجلس شورای اسلامی و بارها پیش از آن اعلام کرده‌اند، فرصت مناسب و بسیار خوبی را برای صادرکنندگان کالا، خدمات و تجار ایرانی فراهم کرده‌اند تا کالاهای ایرانی بتوانند در بازار سوریه حضور چشمگیر داشته باشد.

در حال حاضر کشور سوریه به دلیل تحریم از سوی غرب به ویژه آمریکا یک بازار بکر صادراتی برای محصولات ایرانی است و با توجه به مصوبه هیئت دولت سوریه مبنی بر ممنوعیت واردات کالا از ترکیه و از سوی دیگر رقابتی‌تر شدن قیمت کالاهای تولید شده در ایران، کالاهای ایرانی توان رقابتی بالایی با محصولات مشابه خارجی خود در این کشور دارند.

همچنین با توجه به حجم بازسازی سوریه و نیاز این کشور به کالاها و خدمات مختلف در این زمینه، تولید کنندگان و صادرکنندگان ایرانی می‌توانند جای پای مناسبی در بازار این کشور برای خود پیدا کنند و در کنار صادرات و افزایش چرخه تولید و جهش آن، ارزآوری مناسبی برای کشور داشته باشند و در عین حال نیازهای مردم سوریه را نیز برطرف نمایند.

نکته مهم در این میان این است که تا پیش از این مجلس شورای اسلامی و دولت هیچگونه تمایلی عملی برای افزایش تعاملات اقتصادی و تجاری با سوریه نداشته‌اند، اما امید است پس از سفر دکتر قالیباف به سوریه و همچنین روی کارآمدن دولت جدید سیاست‌های تجاری با سوریه و دیگر کشورها اصلاح شده و جهش اقتصادی مورد نظر رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز تحقق یابد و حرف‌ها به عمل واقعی تبدیل شوند.

هرچند قضاوت در این خصوص را باید به آینده موکول کرد و منتظر بود و دید که آیا مجلس شورای اسلامی و دولت آینده همانند مجلس و دولت قبل عمل می‌کنند یا این که در مسیر جهش تولید و صادرات که برای مردم و کشور مفید می‌باشد، قدم بر خواهند داشت.