چندجانبه گرایی بین المللی، قربانی رویکرد یکجانبه گرایانه آمریکایی

رفتار تهاجمی و یکجانبه گرایانه آمریکا ریشه تاریخی در حوزه سیاست خارجی و مناسبات بین المللی این کشور دارد؛ رفتاری که طی دو دهه گذشته بیش از پیش خود را در زمینه های مختلف به نمایش گذاشته است.

با آغاز هزاره سوم به ویژه در دوره ریاست‌جمهوری «جورج دبلیو بوش» نشانه‌ های این تغییرات در رفتار یکجانبه‌ گرایانه این کشور آشکار شد که اشغال افغانستان و عراق به ترتیب در سال های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۳ نمونه ای از آن به شمار می رفت. با اینکه در دوره ریاست‌ جمهوری «باراک اوباما» تلاش هایی برای توسل به چندجانبه گرایی انجام گرفت اما بار دیگر در دولت «دونالد ترامپ»، آمریکا به اصل خود بازگشت.

در دوره ترامپ به طور بی‌سابقه‌ای یکجانبه گرایی تقویت شد طوری که نظام بین الملل را در شوک فرو برد. دکترین «عقب‌نشینی» ترامپ از همان روز های نخست ورود وی به کاخ سفید اجرایی شد که شاهد آغاز دومینیوی فرار از تعهدات بین المللی در سایه سیاست یکجانبه گرایانه این کشور بودیم.

آمریکا در این دوره چهار ساله به صورت قهری و یکجانبه به ده ها پیمان و سازمان اثرگذار بین المللی پشت کرد که برخی از آن عبارت بودند از: «پیمان تجاری اقیانوس آرام»  (TPP تی‌پی‌پی)، پیمان اقلیمی پاریس، سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، «پیمان مهاجرتی سازمان ملل» موسوم به «پیمان نیویورک»، شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، سازمان جهانی بهداشت (WHO)، «پیمان تجارت آزاد آمریکایی شمالی» موسوم به(نفتا)، پیمان منع موشک‌ های هسته ‌ای میان‌برد (INF) و پیمان آسمان باز.

در پیوند با ایران نیز شاهد خروج ترامپ از توافق هسته ای موسوم به برجام بودیم. بنابراین آمریکا با نقض فاحش قطعنامه‌ها و حقوق بین‌الملل با اعمال تحریم‌های ظالمانه در قالب «کارزار فشار حداکثری» و راه اندازی جنگ اقتصادی، سیاسی، رسانه‌ای - روانی گسترده در صدد آسیب زدن به جمهوری اسلامی برآمد که البته در آن چهار سال ناکامی های برای واشنگتن رقم خورد که در تاریخ این کشور بی سابقه بود.

رویکرد یکجانبه گرایی آمریکا در قبال ایران تا جایی ادامه یافت که ترامپ نزدیکترین متحدان آمریکا را نیز از دست داد. آنها در کلام و عمل به نقد یکجانبه گرایی کاخ سفید پرداختند و از سیاست های آمریکا فاصله گرفتند.

شکست آمریکا در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد در مواجهه با ایران، رخدادی تاریخی بود که نشان داد جهان از یکجانبه گرایی این کشور به ستوه آمده است. در این نشست به رغم تلاش‌ ها و فرافکنی‌ های مداوم تیم ترامپ، قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید ممنوعیت تسلیحاتی ایران در این شورا رای نیاورد و با  ۱۱ رای ممتنع (بلژیک، استونی، فرانسه، آلمان، اندونزی، نیجر، سنت ویسنت، آفریقای جنوبی، تونس، انگلیس و ویتنام)، ۲ رای موافق آمریکا و جمهوری دومینیکن و ۲ رای مخالف روسیه و چین به تصویب نرسید.

ترامپ با وجود تلاش های چند ساله در نهایت نتوانست «مکانیسم ماشه» یا «اسنپ بک» را به عنوان سازوکار بازگشت خودکار تحریم ها علیه ایران فعال کند. حتی اروپایی ها به عنوان متحدان دیرینه آمریکا حاضر به پذیرش مطالبه گزاف ترامپ نشدند. پس از درخواست آمریکا به شورای امنیت برای فعال کردن مکانیسم ماشه، سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه بیانیه‌ای را صادر کردند که به صراحت تاکید داشت آمریکا به دلیل خروج از برجام دیگر قادر به عملیاتی سازی این سازوکار نیست.

رفتار قلدرمآبانه و ستیزه جویانه هر چند در دولت ترامپ شدت گرفت اما تنها مختص به وی نبود. کارزار فشار حداکثری که او علیه ایران به راه انداخت در دولت «جو بایدن» رییس جمهوری کنونی نیز ادامه یافته است و وی با طرح مطالبات جدید از بازگشت به برجام و اجرای تعهدات آمریکا طفره می رود.

از دیگر نشانه های تداوم رویکرد یکجانبه آمریکا در دولت بایدن طی روزهای اخیر، خروج غیرمسوولانه نیرو های این کشور از افغانستان بود. هم حضور آمریکا در افغانستان، یکجانبه و بر پایه منافع و اهداف راهبردی واشنگتن استوار بود و هم تصمیم به خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان کاملا یکجانبه اتخاذ شد. در این زمینه، نه تنها از کابل اجازه گرفته یا با آن مشورت نشد بلکه این تصمیم حتی با شرکا و متحدان سنتی و راهبردی آمریکا در اروپا و ناتو هم در میان گذاشته نشد. رییس ستاد ارتش انگلیس رسما اعتراف کرد که از تصمیم بایدن برای خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان، غافلگیر و نا امید شده و انتظار چنین تصمیمی را نداشته است.

از نگاه ناظران، رفتار یکجانبه و فرار از چندجانبه گرایی و تعهدات بین المللی از سوی دولت های مختلف آمریکا بر امنیت و ثبات جهانی و فضای بین المللی اثرگذار خواهد بود. این رفتار و مطالبات نامعقول آمریکا که نتیجه مستقیم یکجانبه گرایی است، مناسبات و اصول حاکم بر روابط بین الملل را دچار مشکل می کند. نگرانی دیگر دراین زمینه تحمیل یکجانبه گرایی آمریکا به سایر کشورهاست. ضمن اینکه تعهدگریزی و رفتار یکجانبه می تواند به رویه ای فراگیر برای دیگر بازیگران جهان تبدیل شود که صلح و ثبات جهان را به مخاطره خواهد انداخت.

در همین ارتباط چند روز پیش «حسین امیر عبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان در گفت وگوی تلفنی با «وانگ یی» همتان چینی، یکجانبه گرایی آمریکا را تهدیدی برای صلح و ثبات جهان دانست. بنابراین انتظار می رود برای دفاع از چندجانبه گرایی هر گونه منفعت و مزیت حاصل از توسل به اقدامات غیر قانونی یکجانبه از سوی مجامع بین المللی و بازیگران مختلف جهان مردود و محکوم شود.