چرایی ناتوانی روسیه در تحویل به‌ موقع واکسن‌های کرونا

به گزارش ایرنا از مسکو، داده هایی که طی واکسیناسیون جمعیت روسیه و دیگر کشورها به دست آمده نشان می دهد که واکسن «اسپوتنیک وی» یکی از ایمن ترین و موثرترین واکسن ها علیه ویروس کروناست. سازمان جهانی بهداشت نیز روز گذشته اعلام کرد که تمام موانع برای ثبت جهانی این واکسن برطرف شده است. به همین خاطر در دهها کشور با بیش از ۳.۵ میلیارد نفر جمعیت این واکسن ثبت شده  و این کشورها با روسیه قرارداد خرید واکسن امضا کردند.  

در همین حال تحقیقات رسانه ها نشان می دهد که روسیه نتوانسته به تعهدات خود برای ارسال واکسن به کشورهای طرف قرارداد در موعد مقرر عمل کند که مقامات روس مهمترین دلیل آن را مشکلات فنی در فرایند تولید بخصوص در تولید دز دوم این واکسن اعلام کرده اند.

ایران از اولین کشورهایی بود که توسط سفارت جمهوری اسلامی ایران با صندوق سرمایه گذاری های مستقیم روسیه قرارداد هم برای خرید واکسن «اسپوتنیک وی» و هم تولید مشترک آن منعقد کرد. بر همین اساس قرارداد خرید ۶۰ میلیون دز واکسن «اسپوتنیک وی» را در فروردین ماه سال جاری با روسیه امضا کرد و بر اساس این قرارداد می بایست از خرداد تا آذرماه این میزان را به طریقی که در قرارداد مشخص شده، به ایران ارسال می شد، اما هنوز این قرارداد اجرایی نشده است و از قرارداد دو میلیونی نیز که اواخر سال گذشته امضا شد تاکنون ۱۱ محموله شامل یک میلیون و  ۳۲۰ هزار دز واکسن به ایران تحویل شده است.   

روسیه با دو شرکت داروسازی ایرانی هم برای تولید واکسن اسپوتنیک وی در ایران توافق کرد تا واکسن هایی که توسط این شرکت ها با انتقال فناوری روسی تولید می شود برای بکارگیری در طرح ملی واکسیناسیون ایرانیان بکار گرفته شود.  

علت تاخیر روسیه در انجام تعهدات خود برای ارسال واکسن به ایران چه بوده است؟

تحقیقات این واقعیت را نشان می دهد که روسیه از امکانات کافی برای تولید واکسن اسپوتنیک وی در حجمی که بتواند همزمان هم واکسیناسیون گسترده در کشور خود را انجام دهد و هم به تعهدات بین المللی خود از جمله در برابر ایران عمل کند، برخوردار نیست.   

رسانه های روسی پاییز سال گذشته به نقل از مقام های روسیه اعلام کرده بودند که این کشور می تواند تا یک میلیارد دز واکسن اسپوتنیک وی تولید کند و به همین منظور با کشورهای مختلف همچون هند و برزیل برای ارسال محموله های بزرگ این نوع واکسن قرارداد امضا کرد.  

البته مقام های روس تصریح کرده بودند که از امکانات داروسازی کشورهای طرف قرارداد روسیه برای تولید واکسن اسپوتنیک وی استفاده می کنند و در واقع فناوری روسی تولید واکسن به این کشورها منتقل خواهد شد.  

روسیه از اول ماه ژانویه سال ۲۰۲۱ واکسیناسیون کرونا را آغاز کرد و برای این منظور از چهار واکسن ثبت شده در این کشور شامل اسپوتنیک وی، اسپوتنیک لایت، اپی واک کرونا و کوی واک استفاده می شود که بخش عمده واکسیناسیون با واکسن اسپوتنیک وی واکسن اصلی روسی صورت می گیرد.

در ابتدا تولید واکسن در روسیه به خوبی پیش می رفت

تولید واکسن کرونا در روسیه در ماههای نخست سال ۲۰۲۱ محدود بود و شاید در مجموع به سه تا ۴ میلیون دز هم نمی رسید اما از ماه مارس امکانات تولیدی واکسن کرونا در چهار مرکز بزرگ واکسن سازی این کشور چند برابر افزایش یافت.

این روند به گونه ای سیر تصاعدی داشت که دنیس مانتوروف وزیر صنایع و تجارت روسیه در اواخر ماه ژوئن (خرداد-تیر) که شش ماه از تولید انبوه واکسن های روسی کرونا گذشته بود اعلام کرد که ۳۶.۷ میلیون دز واکسن تولید و برای واکسیناسیون مردم روسیه بکار گرفته می شود.  

به گزارش خبرگزاری روسی اینترفاکس، مانتوروف روز ۲۹ ماه ژوئن (هشتم تیرماه) در نشست کمیته مقابله با کرونا در روسیه گفت: تا امروز ۳۶.۷ میلیون دز از چهار واکسن روسی کرونا تولید شده است و هیچ مشکلی در ادامه تولید وجود ندارد و نیازهای داخلی روسیه را برآورده می کند.

به گفته این مقام روس، آهنگ تولید واکسن های کرونا در روسیه به گونه ای است که می تواند نیازهای داروخانه ای و بیمارستانی را برآورده کند.  

به گزارش خبرگزاری تاس، وزیر صنایع و تجارت روسیه در ماه اوت (ماه هشتم میلادی) نیز اعلام کرد که تاکنون در روسیه بیش از ۷۰ میلیون دز کووید-۱۹ تولید شده است که بخش عمده آن اسپوتنیک وی بوده است.   

به این ترتیب روسیه در یک ماه نزدیک به ۳۷.۵ میلیون دز واکسن کرونا تولید کرد و امکانات واکسن سازی آن بطور قابل توجهی افزایش یافت.

مانتوروف در آن زمان خاطرنشان کرد که حجم تولید واکسن های کرونا در روسیه به سفارش های وزارت بهداشت روسیه بستگی دارد و با توجه به این سفارش ها در مورد حجم صادراتی واکسن کرونا به کشورهای دیگر تصمیم گیری می شود.  

وزیر صنایع و تجارت روسیه وعده داد که تا پایان سال جاری میلادی (۲۰۲۱) در روسیه هر ماه تا ۴۵ میلیون دز واکسن کرونا تولید شود.  

مانتوروف در این رابطه گفت که تا ماه اکتبر (تا ۹ مهر ماه)، ماهانه ۳۰ میلیون دز واکسن کرونا تولید می شود و پس از آن امکانات برای واکسن سازی افزایش خواهد یافت.  

محاسبات روسیه در مورد تولید واکسن کرونا اشتباه از آب درآمد 

براساس محاسبات روسیه، این کشور تا پایان سال ۲۰۲۰ می بایست ۲۰۰ میلیون دز واکسن کووید-۱۹ تولید می کرد.

به گزارش خبرگزاری تاس، کریل دمیتریف رئیس صندوق سرمایه گذاریهای مستقیم روسیه روز ۱۴ ماه جولای سال ۲۰۲۰ در مقاله ای در هفته نامه آمریکایی نیوزویک پیش بینی کرده بود که تا پایان سال ۲۰۲۰، میزان تولید واکسن کرونا در روسیه به ۲۰۰ میلیون دز خواهد رسید.

وی در مقاله خود خاطرنشان کرد: با مشارکتی که با چند کشور در عرصه تولید واکسن کرونا داریم، می توانیم تا پایان سال (۲۰۲۰) واکسن تولید کنیم.

دمیتریف مدعی شده بود که در سال ۲۰۲۱ تولید واکسن های کرونا به ۳ میلیارد دز افزایش بیابد.

بدیهی است که این حجم واکسن که دمیتریف پیش بینی کرده بود تولید نشد و بیشترین حجم واکسن کرونا که در داخل روسیه تولید شده رقمی نزدیک به ۸۰ میلیون دز است و در کشورهایی هم که با روسیه در این عرصه مشارکت می کنند تولید مشترک واکسن به چند میلیون دز نمی رسد.

آهنگ کند واکسیناسیون کرونا در روسیه 

بدیهی است که حجم پایین تولید واکسن کرونا در روسیه بر آهنگ واکسن زدن در این کشور تاثیر منفی گذاشت.

آمار رسمی نشان می دهد که در مقایسه با بسیاری از کشورها ازجمله آمریکا و چین، سطح واکسیناسیون کرونا در روسیه پایین است و با پیش بینی های قبلی مقام های این کشور مطابقت نمی کند.  

در روسیه، در روزهای اخیر، تعداد افراد مبتلا به ویروس کرونا و مرگ و میر ناشی از آن افزایش یافته است. براساس داده های رسمی، طی یک روز ، ۸۸۰ نفر بر اثر کووید -۱۹ جان باختند.

در عین حال، میزان واکسیناسیون در روسیه از اکثر کشورهای توسعه یافته عقب تر است. براساس تجزیه و تحلیل داده های موجود در وب سایت «Our World in Data» کمتر از ۳۰ درصد از روس ها دو دز واکسن دریافت کرده اند.

براساس اطلاعات پایگاه اینترنتی دولتی واکسیناسیون کرونا در روسیه، تاکنون در این کشور ۴۱ میلیون و ۷۶۱ هزار نفر دو  جزء (کامپننت) واکسن کرونا را تزریق کرده اند.

این در حالی است که تاتیانا گولیکووا معاون نخست وزیر و رئیس ستاد مقابله با کرونا در روسیه پیش بینی کرده بود که تا اول پاییز ۶۰ درصد مردم روسیه که شامل نزدیک به ۸۰ میلیون نفر می شود دو دز واکسن کرونا را تزریق می کنند و به این ترتیب مصونیت عمومی دربرابر کرونا ایجاد خواهد شد.  

این پیش بینی هم مانند پیش بینی در مورد تولید ۲۰۰ میلیون دز واکسن کرونا توسط روسیه تحقق نیافت و مقام های روسیه برای اصلاح این وضعیت و روند تولید واکسن و آهنگ واکسیناسیون برنامه ریزی می کنند.  

فرایند تولید پیچیده است اولویت؛ داخل روسیه 

به گزارش اینترفکس در یکم سپتامبر (ماه گذشته میلادی)، الکساندر گینزبورگ موسسه گامالیا، گفت که روسیه واکسن اسپوتنیک وی را ابتدا برای واکسیناسیون داخلی مصرف می کند و سپس در خارج از کشور عرضه می کند.



وی گفت: ما به اندازه کافی سلول زنده برای تولید واکسن نداریم. روند فناوری تولید بسیار فشرده،  پیچیده و زمان بر است.  وی خاطرنشان کرد: متخصصان در درجه اول بر رفع نیازهای روسیه برای واکسیناسیون علیه کرونا تمرکز کرده اند. به گفته وی، تنها در صورت برآوردن این نیازها می توان در مورد عرضه واکسن به خارج از کشور صحبت کرد.

چگونه روسیه می تواند «اسپوتنیک وی» بیشتری را تولید کند؟

روسیه علاوه بر اینکه باید واکسیناسیون داخلی را انجام دهد باید به تعدادی از کشورهای خارجی نیز ارائه دهد اما شرکت های تولیدکننده واکسن، ناکافی است ضمن اینکه تولید دز دوم اسپوتنیک وی فرایند پیچیده تری دارد که کار تولید را کند کرده است.

اعلام شده است در حال حاضر هفت موسسه برای تولید نهایی واکسن در روسیه فعال هستند که  از جمله آنها می توان به کارخانه ها و  شرکت های «فارم استاندارد»، «لیکو»، «بیوساد»، «بینو فارم»، «جنریوم» و «یوفا ویتا» که در شهرهای مسکو؛ سنت پترزبورگ، بشیریا و  ولادیمیر هستند، اشاره کرد.

مقامات انتظار دارند که در آینده نزدیک بتوانند با کمک گیاهان جدید، شرکت های تولیدی حجم تولید واکسن را به میزان قابل توجهی افزایش دهند. بنابراین، مقامات فدرال و مسکو امید زیادی به کارخانه «R-Pharm» در منطقه ویژه اقتصادی Technopolis Moskva» (SEZ)» دارند. این کارخانه قرار است به بزرگترین تولید کننده روسی اسپوتنیک وی تبدیل شود. این شرکت قول داده است تا ۱۱ میلیون دز در ماه واکسن تولید کند.

تولید واکسن «اسپوتنیک وی» در کشورهای دیگر

درخواست های اولیه برای خرید ۱.۲ میلیارد دز  اسپوتنیک  وی توسط صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه(RDIF) از بیش از ۵۰ کشور دریافت شد. کریل دمیتریف مدیر کل صندوق  گفت که اکنون روسیه نمی تواند اسپوتنیک وی را حتی برای مناطق خود (داخل کشور) ارائه دهد.

دمیتریف گفت: واقعیت این است که بر روی تولید واکسن نه تنها در فدراسیون روسیه، بلکه در خارج نیز حساب باز کرده ایم و صندوق انتظار دارد که تولید اسپوتنیک وی در کشورهای دیگر شکل انبوه به خود بگیرد.  

مطابق بیانیه های مطبوعاتی صندوق، برای گسترش تولید در سایر کشورها، مرکز گامالیا و صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه،   فناوری اسپوتنیک وی را به شرکت های تولید کننده خارجی منتقل می کنند.

نسخه ساده شده اسپوتنیک وی؟

در اواسط ماه ژانویه، مرکز گامالیا، با مجوز وزارت بهداشت، آزمایش داروی جدیدی را با نام تجاری اسپوتنیک لایت آغاز کرد. در ۲۹ ژانویه، توییتر رسمی این مرکز اعلام کرد که انتشار آن در ماه فوریه آغاز می شود. در واقع، این نام یک داروی جدید نیست، بلکه تنها اولین جزء واکسن از دو جزء اسپوتنیک وی است.

کارایی دو «اسپوتنیک»  نیز متفاوت است. الکساندر گینتزبورگ اثر اسپتنیک  وی را ۹۶ درصد و نسخه ساده شده (لایت) را برای برخی از گروه های جمعیتی  ۸۳ درصد برآورد کرد.

رئیس مرکز گامالیا در ماه دسامبر استدلال کرد که نسخه سبک برای تحویل به کشورهای خارجی در نظر گرفته شده است، در حالی که روس ها با  اسپوتنیک وی کامل تزریق می شوند.

تصور نادرست از وفور واکسن در روسیه و امکان خرید شرکت ها

کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه در این مورد می گوید: تصور عموم بر این است که «اسپوتنیک وی» در روسیه وجود دارد و به سرعت می‌توان خرید یا قرارداد بست اما تصورها نادرست است.

جلالی تصریح کرد: روسیه فروش واکسن را تنها در یک واحد به نام صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم متمرکز کرده است که فقط این نهاد واکسن می‌فروشد. برخی در کشور هم تلاش کردند که از موضوع خرید واکسن سوءاستفاده کنند و بدون اینکه کار نتیجه بخشی داشته باشند، ارز کشور را به هدر دهند که  جلوی آنها گرفته شد.

وی با بیان اینکه اگر روس‌ها واکسن داشته باشند در قالب همان قرارداد کلان باید تحویل دهند، تاکید کرد: چون تولید جزء دوم واکسن "اسپوتنیک وی" در روسیه مشکل هست، تولید در این کشور بالا نیست. البته اراده دولت روسیه این است که به تعهدات خود عمل کند.

دیپلمات ارشد ایران در روسیه درباره چرایی عدم اجرای قراردادها هم اظهار کرد: به این دلیل که فرایند کار پیچیده است و گاهی محاسبات در فرایند تولید درست از آب در نمی‌آید و به همین خاطر گاهی اجرای تعهد به درازا کشیده می‌شود.

جلالی تاکید کرد: با این وجود ما روزانه پیگیر هستیم و رئیس جمهوری اسلامی ایران که اخیرا با پوتین مکالمه تلفنی داشت هم تاکید کرده که که روسیه به تعهداتش عمل کند و طرف‌های روس هم وعده دادند که با بالا بردن توانمندی خود و بهتر شدن وضعیت تولیدات، واکسن را بتوانند در اختیار ما قرار دهند.  

چرا روس ها کل قرارداد را یکجا تحویل نمی‌دهند؟

سفیر کشورمان در روسیه همچنین در خصوص امکان خرید واکسن روسی از طریق بخش خصوصی به محدود بودن توان تولید روسیه اشاره و تصریح کرد: این تلقی وجود دارد که واکسن در روسیه تولید شده و از مجاری مختلف فروخته می‌شود و کسی نیست که آن را بخرد. اما حقیقت این است که در روسیه تنها یک متصدی و جایگاه دولتی برای فروش واکسن وجود دارد که صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه است .



جلالی تصریح کرد: روس ها علاوه بر اینکه باید واکسن مورد نیاز برای واکسیناسیون کشور خود را تهیه کنند باید به تعهدات فروش واکسن به کشورهای دیگر که رقمی حدود دو میلیارد دز مطرح شده است عمل نمایند.

وی با بیان اینکه از جمعیت ۱۴۶ میلیون نفری روسیه تاکنون جمعیت کمی واکسینه شده اند، اظهار داشت: ظرفیت تولید واکسن در روسیه کم است و آنها به تولید مشترک در دیگر کشورها امید بسته اند که بتوانند از عهده تعهدات خود برآیند.

سفیر ایران در مسکو با توصیه به اینکه برخی کار خرید واکسن کرونا از روسیه را با روابط خوب ما با روسیه گره نزنند، تصریح کرد: کار جدی ما در بحث خرید از دی ماه آغاز شده است و قرارداد نیز مشخص است  و با توجه به ظرفیت تولید و تولید مشترک در دیگر کشورها به تعهدات خود عمل می کنند که طبیعتا زمان بر است.

بیشتر واکسن تولیدی روسیه در داخل این کشور مصرف می شود

سفیر جمهوری اسلامی ایران گفت: در حال حاضر به گفته مقامات روسیه واکسنی از این کشور به خارج ارسال نمی شود به این دلیل که واکسیناسیون در این کشور در اولویت قرار گرفته است.

این دیپلمات ارشد ایرانی گفت: در ملاقاتی که با «ایگور مارگولوف» معاون وزیر خارجه و عضو ستاد کرونای روسیه داشتم وی در خصوص واکسن اذعان داشت که در روسیه کمبود تولید وجود دارد و به دلیل این کمبود در حال حاضر هیچ گونه ارسال واکسنی به هیچ کشوری صورت نمی‌پذیرد و پس از بهبود روند واکسیناسیون در کشور، به تعهدات خود که به آن پایبند هستند عمل خواهند کرد.  

جلالی تصریح کرد: در داخل روسیه مشکلات کرونایی زیاد هست بطوری که افزون بر ۸۰۰ نفر در این کشور روزانه قربانی کرونا می شوند. بنابر این بیشتر تولید واکسن این کشور برای مصرف داخلی است و روسیه برای تعهدات تحویل واکسن ها روی تولید مشترک حساب باز کرده بود.

جلالی تصریح کرد: اکنون این تولید مشترک ما تحت لیسانس روسیه در حال انجام است و این کشور در این مورد به ما کمک کرده است و حتی کار واکسیناسیون ایران با اولین محموله واکسن روسی اسپوتنیک وی شروع و تازه بعد از آن محموله های دیگری به کشور ارسال شد.

وی تصریح کرد: ضمن اینکه بر اساس این قرارداد هر محموله ای که به ایران می آید قیمت آن را می پردازیم. از این رو برخی جنجال هایی که ایجاد می شود به این دلیل است که این موضوع را با تاریخ گذشته پیوند دهند و بعد بگویند بعد از این همه سرو صدا پس اسپوتنیک چرا نیست .

 ثبت اسپوتنیک لایت اولین  جزء واکسن اسپوتنیک وی در ایران

صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه ۲۶ شهریور ماه گذشته در بیانیه ای اعلام کرد: ایران که بهمن سال گذشته «اسپوتنیک وی»  را ثبت کرده بود واکسن اسپوتنیک لایت را نیز تایید و ثبت کرد.

این صندوق هدف از استفاده از واکسن‌های‌ یک مرحله‌ای را تسریع در واکسیناسیون مردم و ایجاد سریعتر ایمنی جمعی عنوان کرد.

نشریه  پیشرو پزشکی لانست (The Lancet) نتایج مطالعه بر روی اسپوتنیک لایت،  در میان ۴۰ هزار سالمند در آرژانتین را رونمایی کرد. این واکسن اثربخشی  بین ۷۸.۶-۸۳.۷ درصدی در مقابل کووید را نشان داد که به طور قابل توجهی بالاتر از اکثر واکسن‌های ۲ جزئی است.کریل دمیتریف رییس صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه (دست اندر کار تامین مالی طرح تولید واکسن اسپوتنیک وی) پیشتر اعلام کرده بود که اسپوتنیک لایت نوع جدید واکسن اسپوتنیک وی بیشتر به کشورهای دیگر عرضه خواهد شد.

درخواست سفیر ایران برای ثبت واکسن اسپوتنیک لایت 

کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه اوایل ماه شهریور با بیان اینکه  واکسن "اسپوتنیک وی" از دو جزء تشکیل شده است که تولید جزء دوم مشکلاتی دارد و روس‌ها از روی جزء اول واکسنی را به نام اسپوتنیک لایت ساختند و ۸۰ درصد مصونیت دارد، افزود: مدتی است که طرف‌های روسی اصرار می کنند که واکسن لایت را در ایران ثبت بکنید و بنابراین  از وزارت بهداشت خواسته بود که هر چه سریعتر برای ثبت این واکسن تعیین تکلیف کند.