ضرورت الگوبرداری از کشورهای موفق در صنعت گردشگری

یکی از مؤلفه‌هایی که صنعت گردشگری ایران برای تعامل جهانی به آن نیازمند است، بهره‌گیری از ظرفیت سفارتخانه‌های خارجی در تهران و سفیران ایران در خارج از کشور است. این ظرفیت هیچ‌گاه به‌درستی به کارگرفته نشده و اساسا دیپلماسی در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری تا کنون رویکردی فانتزی و رسانه‌ای داشته است. بر همین اساس وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در واقع بیش از تخصص به وزیری نیازمند است که در کابینه و مراکز تصمیم‌گیر حاکمیتی، جایگاه داشته باشد و بتواند حرفش را به کرسی بنشاند. خوشبختانه عزت‌الله ضرغامی به دلیل سال‌ها فعالیت در رسانه ملی در ارکان حاکمیتی به نظر می‌رسد دارای نفوذ بوده و نسبت به سایر وزاری کابینه فرد شناخته‌شده‌تری محسوب می‌شود. این ویژگی قدرت چانه‌زنی وزارت گردشگری را بالا خواهد برد. اینها بخشی از سخنان عباس مهدی فعال گردشگری در خصوص راهکاری مناسب برای تحول در صنعت گردشگری ایران است.

شعار روز جهانی گردشگری ۲۰۲۱

بدون شک شیوع ویروس کرونا در ایران سبب آسیب زدن به صنعت گردشگری ایران شد و نه تنها ایران بلکه به اقتصادهای توسعه‌یافته و در حال توسعه هم آسیب وارد کرده است اما با واکسیناسیون گسترده و احتمال از میان رفتن این ویروس، تا یک سال دیگر گردشگری رشد خواهد یافت و آغاز دوباره گردشگری به بهبود و رشد این صنعت کمک خواهد کرد. بنابراین سازمان جهانی گردشگری (UNWTO ) شعار «گردشگری برای رشد فراگیر» را به عنوان شعار روز جهانی گردشگری در ۲۰۲۱ میلادی انتخاب کرده است. روز جهانی جهانگردی هرساله در ۲۷ سپتامبر مصادف با پنجم مهر و با هدف افزایش آگاهی از ارزش‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی این صنعت و سهم آن در دستیابی به اهداف توسعه پایدار، جشن گرفته می‌شود. 

در ایران  استان کرمان با هفت اثر ثبت جهانی بیشترین تعداد آثار ثبت جهانی را در میان استان های کشور دارد؛ ارگ بم ( بزرگترین سازه خشتی جهان)، روستای دست‌کند میمند با چندهزارسال قدمت، باغ شازده با ویژگی های منحصر به فرد معماری عمارت آن، دشت کویر لوت در منطقه شهداد کرمان که قدیمی ترین درفش جهان از آنجا به دست آمده و سه قنات «گوهرریز» جوپار در شهرستان کرمان، «اکبرآباد» و «قاسم آباد» در شهرستان بم به ثبت جهانی رسیده است.

نقش تحریم‌ها و دیگر موانع رشد گردشگری در ایران

در چند سال گذشته علاوه بر کرونا، تحریم های ظالمانه آمریکا دومین ضربه را به صنعت گردشگری ایران وارد آورد و این دلایل سبب شد که مانند سال‌های قبل دولت نتواند حجم بیشتری کمک به این بخش انجام دهد در حقیقت در این ایام گردشگری یکی از صنایعی بود، که صدر صد آسیب دید و بر اساس آمار جهانی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار به گردشگری در سراسر جهان آسیب وارد شده است. البته علاوه بر این اینها ایران علیرغم پتانسیل‌های فراوان از نظر جاذبه‌های جهانگردی و تنوع زیستی، تا کنون در جذب گردشگر از جایگاه مناسبی برخوردار نبوده‌ است. این درحالی است که با توجه به اهمیت موضوع، دولت‌ها می کوشند با سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های مناسب، از حداکثر پتانسیل‌های خود در راستای جذب گردشگر بهره‌مند شوند. چراکه، این اقدام علاوه بر کسب درآمد و بهبود چرخه اقتصادی کشورها، به معرفی آداب و رسوم و گسترش فرهنگ کشورها به دیگران نیز تاثیر بسزایی دارد. ضرورت دارد که مسوولان در راستای برنامه‌ریزی خاص، بومی ‌سازی و توسعه‌ این صنعت فعالیت‌هایی را در دستور کار خود قرار دهند که البته موفقیت‌ها و نتایج مطلوبی در دولت دوازدهم به دست آمد اما بدون شک این صنعت نیاز به توجه جدی‌تری دارد. لازم به ذکر است که مهمترین ویژگی اقتصادی فعالیت های مربوط به بخش گردشگری این است که آن‌ها به سه هدف برتر کشورهای توسعه یافته همچون تولید درآمد، اشتغال و درآمد ارزی کمک می کنند. از این نظر بخش گردشگری می تواند به عنوان نیروی محرک توسعه اقتصادی نقش مهمی را ایفا کند.

از دیگر موانع رشد صنعت گردشگری در ایران می‌توان به پروژه ایران‌هراسی دشمنان نظام جمهوری اسلامی، تبلیغات و بازاریابی شدید کشورهای رقیب برای جذب گردشگران هر چه بیش‌تر از جمله جذب بازار ایران، حجم پایین سرمایه‌گذاری‌های خارجی در صنعت گردشگری ایران، مهاجرت متخصصان و اصناف گردشگری به سایر صنایع و کسب و کارهای فعال، تخریب‌های گسترده میراث طبیعی و فرهنگی به واسطه رفتار گردشگران و مسافران، توجه صرف به سفر و فقدان فرهنگ مسافرت و تبعات اخلاقی و زیست محیطی آن و... اشاره کرد.

برخی راهکارها برای رشد گردشگری

در این راستا و برای بهبود رشد گردشگری در ایران باید به دلایل رشد این صنعت در برخی از کشورها از جمله ترکیه و تایلند توجه کرد و آنها را در ایران الگو قرار داد، برای نمونه بخش عمده گردشگری در ترکیه در مکان های مختلف تاریخی و اقامتگاه های ساحلی متمرکز شده است. از این رو این کشور طی سال های اخیر با تمرکز جدی بر این دو بخش و توسعه زیرساخت های آن توانسته به رشد صنعت گردشگری خود کمک شایانی کند. همچنین این کشور با توسعه مراقبت های بهداشتی و درمانی خود نیز توانسته گردشگران بی شماری را به سوی خود جذب کند و در جایگاه ویژه ای قرار گیرد. ایجاد بسترهای ایمن جهت گسترش هرچه بیشتر همکاری و مشارکت بخش خصوصی و دولتی در صنعت گردشگری از دیگر اهدافی است که کشور ترکیه دنبال می کند.

همچنین این کشور در تلاش است تا سرمایه گذاران خود را برای ایجاد پروژه های گردشگری و توریستی جدید در شهرهای مختلف ترکیه جذب کند تا این امر به جذب هر چه بیشتر تعداد گردشگران خارجی کمک نماید. تمامی این عوامل دست به دست هم داده تا کشور ترکیه با جذب ۱۸ میلیون گردشگر خارجی در نیمه نخست ۲۰۱۹ میلادی، به بیش از ۱۲.۶ میلیارد دلار درآمد دست پیدا کند.

در این خصوص شهاب طلایی استاد دانشگاه و مدیر گروه گردشگری مرکز پژوهش‌های مجلس بر این باور است که باید از مدل ترکیه در چالش سیاسی درس بگیریم. وی اظهار کرد: کشوری مثل ترکیه با بسیاری از کشورها اختلاف سیاسی دارد، ولی طوری مدیریت می‌کند که در گردشگری اختلاف نداشته باشد، اما اگر ما با کشوری چالشی داشته باشیم به سرعت به دیگر بخش‌ها تسری پیدا می‌کند... بنابراین اگر قرار است موضع‌گیری سیاسی داشته باشیم این دستور باید از طرف دولت باشد تا پیوند بین حوزه‌های دیگر عمیق‌تر شود و آسیب نبیند یا حداقل اثرات آن تصمیم را مدیریت کنند یا با رویکرد نظرخواهی از فعالان این بخش پیش بروند.

در دولت سیزدهم عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در برنامه خود برای توسعه این صنعت بر  "توسعه گردشگری داخلی با محور خانواده در ایران اسلامی" تاکید دارد. درباره گردشگری داخلی نیز گفته شده است: این نوع سفرها  در ایران که عموما به واسطه گرایش به بازدید از اقوام یا زیارت شکل گرفته است، از نظر کیفیت تجربه در حال کاهش است و با وجود برخی ظرفیت‌های قانونی، جمهوری اسلامی ایران در چهار دهه گذشته هیچ برنامه‌ریزی مشخص و هدفمندی برای توسعه گردشگری داخلی نداشته است.

همچنین وزیر گردشگری دولت سیزدهم نقاط قابل بهبود در گردشگری ایران را در برنامه دولت خود ذکر کرده است که از جمله مهم ترین آنها می‌توان به ایجاد گفتمان و تفاهم بین ذی نفعان و بازیگران اصلی گردشگری، تغییر دیدگاه سیاستگذاران نسبت به توسعه گردشگری داخلی با محوریت خانواده، ایجاد سازوکارهای لازم برای جداسازی اجرا و سیاستگذاری و تقویت بخش خصوصی و تعاونی، فراهم‌سازی سامانه مستند و به‌روز آمارهای بخش گردشگری، بودجه‌بندی گردشگری مبتنی بر وظایف و اختیارات دستگاهای مختلف، اصلاح قوانین سرمایه‌گذاری خارجی برای برقراری امکان سرمایه‌گذاری‌های خرد در صنعت گردشگری ایران توسط خارجی‌ها، استفاده از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور برای بازاریابی صنعت گردشگری و سرمایه‌گذاری، بهبود سازوکار تولید محتوای تبلیغی برای کشور با تدوین استراتژی تبلیغاتی منسجم با استفاده از رسانه‌های مجازی و همسو، ارتقای ظرفیت اداره دیپلماسی گردشگری وزارت امور خارجه برای نقش‌آفرینی بیشتر و...  اشاره کرد.