در حالی که فضای مجازی، در سطح اول تاثیرگذاری بر افکار عمومی قرار گرفته، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پایان مراسم عزاداری هیئت‌های دانشجویی، از طریق ارتباط تصویری با دانشگاه تهران (محل تجمع این هیئات) محور سخنان کوتاه، اما مهم خود را به اصول حرکت تبیینی و آگاهی‌بخش در رسانه و فضای مجازی اختصاص دادند.
برکات بزرگ فضای باز انتشار افکار
با توجه به مخالفت برخی جریان‌ها در کشور با فضای مجازی، آزادی بیان و آزادی نشر افکار، رهبر انقلاب با بیان این که «امروز خوشبختانه میدان باز است برای انتشار افکار»، تاکید کردند: «این فضای عمومی در کنار مشکلاتی که ممکن است به وجود بیاورد، برکات بزرگی هم دارد.»
ایشان برکت این فضا را امکان انتشار افکار صحیح دانسته و افزوده‌اند: «میتوانید افکار درست را، افکار صحیح را منتشر کنید، پاسخ به اشکالات را، پاسخ به ابهام‌آفرینی‌ها را در این فضا با استفاده‌ی از این امکان منتشر کنید و میتوانید در این زمینه به معنای واقعی کلمه جهاد کنید.»
تاثیر بر افکار عمومی با «تبیین»
مقام معظم رهبری سمت و سوی این حرکت را بیان حقایق خوانده و با تاکید بر اهمیت دادن جوانان و دانشجویان به مسئله «تبیین» افزوده‌اند: «خیلی از حقایق هست که باید تبیین بشود. در قبال این حرکت گمراه‌کننده‌ای که از صد طرف به سمت ملّت ایران سرازیر است و تأثیرگذاری بر افکار عمومی که یکی از هدف‌های بزرگ دشمنان ایران و اسلام و انقلاب اسلامی است و دچار ابهام نگه داشتنِ افکار و رها کردن اذهان مردم و بخصوص جوانها، «حرکت تبیین» خنثی‌کننده این توطئه دشمن و این حرکت دشمن است.»
اصل قطعی برای فعالیت در فضای مجازی و رسانه
رهبر انقلاب در ادامه به یک اصل مهم در مقابل چند آفت مرسوم فعالیت در رسانه و فضای مجازی اشاره کرده‌اند: رعایت اخلاق و پرهیز از دروغ و تهمت و دشنام.
به باور ایشان، «اصل قطعی در این باب این است که بایستی از شیوه اخلاقی در این کار پیروی کرد» و «از این کاری که بعضی‌ها در فضای مجازی یا در مطبوعات و در مقاله‌ها و اینجا و آنجا انجام میدهند که با دشنام، با تهمت و فریب و دروغ با افکار عمومی مواجه میشوند، باید بشدّت اجتناب کرد.»
روشن است که مخاطب این توصیه مهم رهبری، کسانی که نظام و انقلاب را قبول ندارند، نیستند. حرکت جریان‌های انقلابی در فضای رسانه هم گاه با نیت دفاع از نظام، دچار برخی آفت‌ها می‌شود و اکنون رهبری با نگاه آسیب شناسانه خود، «اصل قطعی» در فعالیت در فضای رسانه را «پیروی از شیوه اخلاقی» خوانده و از دشنام، تهمت، فریب و دروغ پرهیز داده اند.
عقلانیت و عاطفه
این روزها که فضای مجازی، عرصه زد و خورد شدید است و حتی برخی از وجود گردان و لشگر و ارتش در آن نام می‌برند، رهبر انقلاب بعد از تاکید به اخلاقی بودن شیوه ها، بر دو عنصر عقلانیت و عاطفه تاکید کرده‌اند: «بایستی حقایق را با منطق قوی، سخن متین و عقلانیّت کامل، همراه با زینت عاطفه و عواطف انسانی، و به‌کارگیری اخلاق منتشر کرد. امروز همه ما بایستی در این میدان حرکت بکنیم؛ هر کدام به نحوی و با سهمی که در این راه داریم.»
دو عنصر عقلانیت و عاطفه، آن روی سکه فریب و دروغ و دشنام و تهمت است؛ شیوه‌ای که ممکن است تاثیر آن بر افکار عمومی دیرتر باشد، اما اثرات آن عمیق و ماندگار است.
روشن است که بدبینی بسیاری افراد به نظام و انقلاب، ناشی از مشاهده رفتارهای تند و نادرست و برخوردهای نامناسب بوده و همین موضوع ممکن است باعث نشر دلخوری‌های آنان در فضای رسانه ای و مجازی شود و اگر جوانان انقلابی به جای برخورد منطقی و توام با «عاطفه انسانی» با خشم و تحقیر و تهمت به آنها واکنش نشان دهند، بدبینی‌شان به نظام و انقلاب مستحکم‌تر می شود. اما رفتار دلسوزانه و انسانی و همراه با عاطفه است که ممکن است بتواند در نگاه این دسته تغییر مثبت ایجاد کند.
بالا رفتن وزن فضای مجازی
بیانات رهبر انقلاب در زمانی مطرح می شود که طبق یک نظرسنجی تازه، پیگیری اخبار روز از طریق صداوسیما در شهریورماه ۱۴۰۰ نسبت به اسفند ۱۳۹۷، ۱۵.۶ درصد کاهش یافته است. در مقابل استفاده از فضای مجازی به عنوان منبع کسب خبر در این بازه زمانی، بیش از ۱۵ درصد افزایش یافته است.
طبق نظرسنجی ملی ایسپا در شهریور امسال، درباره نحوه پیگیری اخبار روز جامعه، ۴۲.۱ درصد پاسخگویان صداوسیما، ۴۱.۴ درصد فضای مجازی (رسانه‌های اجتماعی و سایت‌های خبری) و ۵.۱ درصد شبکه‌های ماهواره‌ای را منبع خبر خود اعلام کرده‌اند. اطلاعات این نظرسنجی با رعایت اصول علمی و با در نظرگرفتن جمعیت بالای ۱۸ سال کل کشور (مناطق شهری و روستایی) با تعداد نمونه ۱۵۸۱ نفر به شیوه مصاحبه تلفنی گردآوری شده است.
معیار پیروی از رهبری در فضای رسانه
اکنون ده‌ها رسانه رسمی و دولتی و غیردولتی که نسبتی با ارگان های دولت یا نهادهای مختلف نظام دارند، یا میلیون‌ها کاربر شبکه های اجتماعی که دل در گرو انقلاب و رهبری دارند، از رسانه و فضای مجازی برای مقابله با تبلیغات دشمن استفاده می کنند؛ متاسفانه مطالب و رویکردهای سرشار از اتهام و دور از اخلاق و عقلانیت، در فضای همین نوع رسانه ها بروز غیرقابل انکاری دارد. حال آن که معیار صحت حرکت آنها، نه صرفا جهتگیری در دفاع از انقلاب، بلکه التزام به سه اصل اخلاق، منطق و عاطفه است.
تاثیر دروغ و دشنام بیشتر است یا اخلاق و منطق؟
ممکن است در کوتاه مدت اخبار خاص و هیجانی یا دروغگویی و دشنام مشتری زیادی جذب کند، اما در درازمدت، منطق و عقلانیت، عاطفه و اخلاق است که باعث اقناع مخاطب در درازمدت می شود و درواقع نکات رهبر انقلاب در صورت تحقق، موجب تاثیر عمیق می شود.
به نظر می رسد آفت هایی چون فریب، دروغ، دشنام و تهمت که رهبری روی آن دست گذاشته اند، با تصور افزایش قدرت از سوی برخی انقلابیون مورد استفاده قرار می گیرد. حال آن که معیار تاثیرگذاری اقدامات رسانه ای، نه زیاد دیده شدن مطلب و لایک و نشر زیاد، بلکه اقناع است و اقناع با تغییر ماندگار در رفتار مخاطب قابل ارزیابی است.
با این وصف، گرچه رهبر انقلاب تاکید بر سه گانه اخلاق، عقلانیت و عاطفه را از موضع دینی بیان کرده اند، اما واقعیت آن است که اثرگذاری درازمدت پیام نیز جز با همین معیارها ممکن نیست.
با گذشت دست کم بیست سال از حضور جدی و روزافزون فضای مجازی در افکار عمومی کشور ما، باید دید این میزان فعالیت برخی دلبستگان انقلاب در فضای مجازی، در مجموع چه میزان آثار مثبت و منفی داشته است و چقدر در تأثیرگذاری بر افکار عمومی موفق ظاهر شده اند؟
نمی دانیم در این زمینه کاوش علمی و دقیقی انجام شده یا نه، اما ظواهر امر توفیق زیادی در این زمینه نشان نمی دهد و به نظر می رسد دست کم یک علت مهم آن، کم توجهی به همین سه عامل مورد اشاره رهبر انقلاب است: اخلاق، عقلانیت و عاطفه.
نظر شما