سالمندان؛ سرمایه‌هایی ارزشمند برای استحکام جامعه

سازمان ملل در ۱۹۸۲ میلادی، «شورای جهانی سالمندی» را تشکیل داد و در همان سال طرحی را برای تعیین یک روز جهانی برای سالمندان ارایه داد اما این طرح عملی نشد تا اینکه در۱۹۹۰ میلادی این شورا یکم اکتبر را با هدف آگاه‌سازی و با تمرکز سازمان‌های پیری و برنامه سازمان ملل متحد در زمینه پیری و سالمندی، «روز جهانی سالمندان» نامگذاری کرد.

در ایران نیز به همین مناسبت هفته‌ای با عنوان «هفته ملی سالمند» تعیین و برنامه‌های متنوعی برگزار می‌شود. امسال شورای جهانی سالمندی شعار جهانی روز سالمند را «بهره مندی عادلانه همه سنین از فناوری دیجیتال» نامگذاری کرده است.

به چه کسی سالمند می‌گویند؟

تعریفی که از پیری و سالخوردگی در کشورهای مختلف دارند با توجه به شرایط فرهنگی، متفاوت است. در ایران سن پیری تعریف نشده اما اگر شروع دوره پیری را زمان بازنشستگی کامل از خدمت در نظر گرفته شود، طبق قانون تأمین اجتماعی سن پیری برای مردان ۶۰ سالگی و برای زنان ۵۵ سالگی و طبق قانون استخدام کشوری سن بازنشستگی برای مردان و زنان ۶۵ سالگی است. البته باید در نظر داشت که برای سالمندی نمی‌توان زمان خاصی مشخص کرد، بلکه سالمندی را می‌توان با ویژگی‌های خاصی که فرد در زمانی از زندگی خود پیدا می‌کند، شناخت. برخی از این تغییرات در جسمی است. به عنوان نمونه در سالمندی ۵۰ درصد از سلول‌های قشر مخ تحلیل می‌رود، به خصوص نورون‌های عصبی که ارتباط مستقیمی با بینایی، شنوایی و اعصاب حرکتی دارند. در سالخوردگان قلب با نیروی کمتری پمپاژ می‌کند و بیماری‌های قلبی و عروقی نیز پیش می‌آید. ضعف دستگاه ایمنی نیز باعث می‌شود تا سالمندان نسبت به جوانان زودتر بیمار شوند و دیرتر بهبود یابند، سالمندان از نظر اجتماعی و روحی با تحولاتی از جمله بازنشستگی، یائسگی، سپرده شدن به خانه سالمندان و فوت همسر رو به رو می‌شوند که همه اینها می تواند اثرات سویی برای آنها به بار آورد.

البته باید اشاره کرد که سازمان بهداشت جهانی طبقه‌بندی جدیدی درباره مراحل عمر انسان ارایه کرده است. بر همین اساس ۵۵ سالگی جزء مراحل جوانی برشمرده و ۲۵ تا ۶۵ سالگی را جوانی، ۶۶ تا ۷۹ سالگی را میانسالی و۸۰ تا ۹۰ سالگی را بزرگسالی و ۱۰۰ سال به بالاتر را پیری طبقه‌بندی کرده است.

ایران و سالمندی در حال استقرار

بر اساس سند سالمندی ایران، در آخرین سرشماری در ۱۳۹۵ خورشیدی حدود هفت و نیم میلیون نفر از جمعیت کشور را سالمندان بالای ۶۰ سال تشکیل می دهد و طبق آمارهای جهانی، کشوری که ۱۲ درصد جمعیت آن بالای ۶۰ سال باشد، کشوری است که پدیده سالمندی در آن استقرار یافته و بدین ترتیب سالمندی در ایران در حال استقرار است و این مساله الزامات قانونی در زمینه های فرهنگ، سلامت، آموزش واقتصاد را به دنبال دارد.

هم اکنون تعداد سالمندان کشور هشت میلیون و ۲۳۱ هزار تن و تعداد سالمندان تهران کمی بیش از یک میلیون تن معادل ۱۰.۳ درصد جمعیت این شهر است. براساس آمارها پیش‌بینی می‌شود که درصد سالمندان در ایران در۱۴۱۰ خورشیدی به ۱۵ و در ۱۴۲۰ خورشیدی به ۲۰ درصد برسد؛ یعنی در ۲۰ سال آینده از هر پنج ایرانی،  یک نفر سالمند خواهد بود.

با توجه به نرخ رشد جمعیت کشور که ۱.۶ درصد است، نرخ رشد جمعیت سالمندی کشور به ۲.۵ درصد رسیده است که البته همچنان رو به افزایش است و بر همین اساس می توان گفت که ایران یکی از کشورهایی محسوب می شود که به شدت در حال سالمند شدن است.

سلامت سالمندان

یکی از مهمترین مسایلی که در خصوص سالمندان باید به آن توجه داشت، بحث سلامت جسمی و روحی این قشر آسیب پذیر جامعه است چراکه این گونه مشکلات می تواند تمام فعالیت‌های فرد را تحت شعاع قرار دهد و شرایط زندگی سالمند را به چالش بکشاند و کیفیت زندگی آنها را مختل کند.

یکی از مهمترین ضرورت های سالمندان توجه به تحرک و بی‌تحرکی آنهاست چراکه بی تحرکی می تواند باعث ایجاد مشکلات فراوانی  برای شخص ‌شود و موجب دور شدن و فاصله گرفتن فرد از جامعه و ایجاد مشکلات روحی -روانی مانند افسردگی برای وی شود. در صورتی که سالمند باید زندگی طولانی‌تر همراه با سلامت، امنیت و مشارکت داشته باشد که سازمان بهداشت جهانی این فرآیند را سالمندی فعال نامگذاری کرده است.

البته یکی از مهمترین مشکلات دوره سالمندی درآمد ناکافی و هزینه های زندگی آنهاست که با این درآمد کم نمی توانند از عهده زندگی خود برآیند و گاهی مجبور می شوند که به خانه سالمندان بروند. به همین دلیل می بایست توجه ویژه به سطح درآمد و وضعیت اقتصادی زندگی این قشر در جامعه داشت.

با توجه به همه این مشکلاتی که سالمندان با آن مواجه هستند، بحث توانبخشی در آنها مهم است چراکه باعث می‌شود تا این قشر در وضعیت ایده آل قرار گیرند تا هر چه بیشتر فعال باشند و بسیاری از عوامل مرتبط با پیری از جمله قدرت، تعادل، هماهنگی، انعطاف پذیری و درد را بهبود می‌بخشد. افراد مسنی که فعالیت جسمی منظمی دارند، تعادل، قدرت، کنترل حرکتی، انعطاف پذیری، استقامت و حتی از حافظه بهتری نسبت به سالمندان کم تحرک برخوردارند.

کرونا و سالمندان

هرچند ویروس کرونا همه اقشار مردم در درگیر خود کرد اما در این میان سالمندان بیش از دیگران از این ویروس رنج بردند زیرا همه آسیب های این ویروس به نوعی بیشتر متوجه آنها بود، از مرگ و میر گرفته تا مشکلات روحی و روانی که از آن ایجاد می شد. در همین دوره همه گیری کرونا سالمندانی که مشکلات شناختی و زوال عقل داشتند یا آن‌هایی که به ‌شدت به مراقبت وابسته‌ بودند با قرنطینه دچار اضطراب، خشونت، استرس، بی‌قراری و گوشه‌گیری می شدند زیرا تنهایی برای سالمندانی که از اجتماع محروم شده اند، می‌تواند مشکلی جدی داشته باشد.

بنابراین در شرایط کرونا، سالمندان به توجه ویژه‌ای نیاز دارند و نظرات و نگرانی‌های آن‌ها باید شنیده شود چراکه کنارآمدن با همه‌گیری این ویروس می‌تواند برای آنها، به طور ویژه‌ای چالش‌برانگیز باشد. هرچند در حال حاضر داده‌های جهانی قطعیتی ندارند اما خطر بالای کرونا برای سالمندان واضح و مبرهن است.

یکی دیگر از مشکلات سالمندان در دوره کرونا رعایت فاصله اجتماعی است چراکه مخصوصاً افراد بالای ۸۰ سال با شبکه‌های اجتماعی کمتر آشنا هستند و بیشتر از این موضوع رنج می برند. به همین دلیل سالمندانی که در شرایط قرنطینه تنها زندگی می‌کنند، ممکن است که برای دسترسی دقیق به اخبار، مواد غذایی، دارو و دیگر منابع ضروری دچار مشکل شوند و آنهایی که در قرنطینه هستند، مخصوصاً آن‌هایی که مشکلات اُفت شناختی دارند و به‌شدت به مراقبت وابسته‌اند، به کمک و حمایت عاطفی و عملی پیوسته‌ای از طریق شبکه‌های غیررسمی نظیر خانواده‌ها، مددجویان، پرستاران خانگی و داوطلبان نیازمندند.

همچنین برای پیشگیری از آسیب‌های استخوانی در دوران کرونا و جلوگیری از پوکی و ضعف استخوان، تا جایی که مقدور است، سالمندان باید در منزل پیاده روی و فعالیت‌های فیزیکی انجام دهند که این کار باعث تقویت عضلات، قلب، دستگاه تنفسی و جلوگیری از پوکی استخوان می‌شود.