به گزارش ایرنا سال آبی گذشته (اول مهر ۱۳۹۹ تا پایان شهریور ۱۴۰۰) در حالی با کاهش ۵۷ درصدی بارش‌ها در خراسان جنوبی به پایان رسید که کم‌بارشی و کم‌آبی مثل همیشه بیشترین تاثیر را بر بخش کشاورزی و دامداری گذاشت.
علاوه بر این بهره‌برداران که یک سال برای به ثمر نشستن محصول زحمات فراوانی را به جان می‌خرند، متاثر از شیوع کرونا و شرایط بازار نتوانستند محصولات خود را به گونه‌ای بفروشند که راضی‌کننده باشد.
براساس محاسبات انجام شده به روش هم باران از داده‌های ۱۷ ایستگاه مبنای باران‌سنجی در این استان، متوسط ریزش‌های جوی در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ نسبت به بارندگی‌های سال آبی گذشته ۵۷ درصد و نسبت به متوسط درازمدت (۱۱۵ میلیمتر) ۳۵ درصد کاهش داشته است.
این وضعیت نشان می‌دهد که کشاورزان خراسان جنوبی با چه دشوارهایی از دل خاک تشنه و در هوای گرم و سرد، محصولاتی مانند زرشک، عناب و زعفران را تولید می‌کنند که آوازه جهانی دارند اما در عرصه فروش و بازاریابی همچنان با چالش‌هایی مواجه هستند.
با توجه به اینکه مصارف آب استان در تمامی بخش‌ها به منابع آب زیرزمینی اتکا داشته، بسیاری از دشت‌های خراسان جنوبی ممنوعه و ممنوعه بحرانی است و براساس پیش‌بینی هواشناسی نُرم بارش‌ها در پاییز پیش‌رو نیز کمتر از میانگین خواهد بود.
بنابراین این شرایط می‌طلبد محصولی که با چنین زحمت و هزینه‌هایی به دست می‌آید با برنامه‌ریزی صحیح و حمایت دستگاه‌های ذیربط و تشکل‌های کشاورزی، فروش و صادرات مناسبی داشته باشد و سود حاصل از آن به جیب کشاورز برگردد.
اما شواهد حاکی است در سال جاری خشکسالی به‌شدت بر کمیت و کیفیت محصولات استراتژیک خراسان جنوبی از جمله زرشک تاثیر گذاشته است به گونه‌ای که پیش‌بینی شده برداشت زرشک در شهرستان‌های زیرکوه و درمیان به عنوان نخستین و سومین تولیدکننده زرشک در این استان، ۴۰ درصد کاهش داشته باشد.
برای بررسی بیشتر موضوع به روستای تخته‌جان شهرستان درمیان در ۲۰ کیلومتری شهر اسدیه مرکز این شهرستان رفتیم و از روی یکی از تپه‌های حاشیه روستا که نظاره‌گر باغات و مزارع روستا می‌شویم، درختان زرشک به‌صورت گسترده و در حاشیه واحدهای مسکونی منظره چشم‌نواز را ایجاد کرده که در صورت نبود شیوع ویروس کرونا نحوه برداشت محصول و منظره زیبای آن ظرفیت خوبی برای توسعه گردشگری است.
اینجا در بیشتر باغات کشاورزان به‌صورت خانوادگی و گروهی مشغول برداشت یاقوت سرخ هستند که البته به دلیل خشکسالی و ترس کشاورزان از سرمازدگی محصول، در سال جاری برداشت زرشک یک ماه زودتر از سال قبل آغاز شده است.
در یکی از باغات زرشک روستا تعدادی از اعضای یک خانواده با تعدادی کارگر در حال برداشت زرشک هستند؛ پارچه‌های بزرگی از گونی‌های زخیم را به هم دوخته و پای درختان پهن کرده‌اند، شاخه‌های زرشک را با قیچی کوتاه کرده و روی پارچه‌ها انداخته‌اند.
برداشت یاقوت سرخ از میان تیغ‌ها
کار برداشت زرشک با توجه به اینکه درخت زرشک جزو درختان تیغدار است، سخت به نظر می‌رسد و این سختی را می‌توان از زخم‌هایی که به‌واسطه تیغ‌ها بر دست کشاورزان و کارگران حک شده، فهمید؛ البته کشاورزان و کارگران برای برداشت زرشک دستکش‌های زخیم نخی به دست می‌کنند که به گفته آنان تیزی تیغه‌های درخت زرشک از روی این دستکش‌های زخیم هم عبور می‌کند.
همچنین با توجه به اینکه امکان تردد خودروها به داخل باغات وجود ندارد، حمل پارچه‌ها و سبدهای مملو از زرشک تا محل پارک خودروها که در فاصله طولانی از باغات پارک شده، سخت است و باید ۲ کارگر پارچه‌های زرشک را روی زنبیل بگذارند و تا محل مورد نظر حمل کنند.
آنگونه که کشاورز درمیانی برای ما تشریح کرد، شاخهچینی توسط قیچیهای باغبانی، شاخه‌تکانی توسط چوبهای مخصوص و خوشهچینی محصول از روش‌های متداول در برداشت این محصول است که البته تعداد کمی از کشاورزان هنوز از روش‌های سنتی یعنی تکاندن شاخه‌های درختان با چوب استفاده می‌کنند.
زرشک پس از برداشت به روش‌های مختلف خشک و آماده فروش می‌شود که از این میان می‌توان به خشک کردن سنتی یا به گفته روستاییان به‌صورت معمولی در خرمنهای زرشک و خشک کردن پفکی در بارگاه‌های بهداشتی نام برد.
خشکسالی مهمترین مشکل کشاورزان است
این زرشک‌کار در حالی که بقیه اعضای خانواده هم دست از کار کشیدند تا بتوانند با ما هم‌صحبت شوند، مهمترین مشکل کشاورزان روستا در سال جاری را خشکسالی و کم‌آبی دانست و گفت: این مشکل کمیت و کیفیت محصول زرشک را تحت تاثیر قرار داده است.
علی عبداللهی افزود: امسال به دلیل کم‌آبی در ۶ ماه فقط ۲ مرتبه موفق به آبیاری درختان زرشک شدیم که باعث شده محصول قبل از رسیدن روی شاخه‌ها خشک شود یا دچار ریزش شود.
وی اظهار داشت: برآورد ما نشان می‌دهد در سال جاری برداشت زرشک در باغات روستا به دلیل سرمازدگی، خشکسالی و آفات بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است، البته کشاورزان به دلیل هشدار هواشناسی مبنی بر وقوع سرمازدگی و یخبندان، امسال زودتر از سال‌های گذشته برداشت زرشک را آغاز کردند که این کار هم بر کیفیت محصول به دلیل اینکه به‌صورت کامل نرسیده، تاثیرگذار است.
کشاورز درمیانی گفت: زرشک مانند برخی محصولات کشاورزی سال‌آور است و کم‌آبی و خشکسالی باعث شده که دسترنج ۲ ساله کشاورزان منطقه به هدر برود.
با وی در حال گفت و گو بودیم که یکی دیگر از جمع حاضر، بازاریابی را از مشکلات زرشک‌کاران عنوان کرد و عبداللهی در تایید این گفته اظهار داشت: کشاورزان با هزاران سختی و زحمت محصول زرشک را برداشت می‌کنند ولی امیدی به بازار فروش آن ندارند چرا که هنوز زرشک سال گذشته روی دست آنان باقی مانده و حتی مدتی است دلالان هم سراغ آن را نمی‌گیرند.
وی گفت: ۲ هفته قبل هر کیلوگرم زرشک تازه تا هشت هزار تومان هم توسط دلالان خرید و فروش می‌شد ولی الان کسی با قیمت ۶ هزار تومان هم سراغ محصول را نمی‌گیرد و این مشکل اصلی کشاورزان است.
این زرشک‌کار افزود: محصول استراتژیک منطقه قهستان شهرستان درمیان زرشک است که متاسفانه خشکسالی و نداشتن فروش و بازاریابی به شدت درآمد کشاورزان را در این بحران خشکسالی و نوسانات قیمت، کاهش داده است.
محصول سال قبل انباشت شده است
در حالی که کشاورزان درمیان از مشکلات برداشت محصول امسال گفتند، یکی از کشاورزان شهرستان زیرکوه در گفت و گوی تلفنی با خبرنگار ایرنا از محصول سال قبل گفت که انباشت شده است و افزود: وقتی محصول زرشک سال قبل روی دست کشاورزان باقی مانده، آنان با چه انگیزه‌ای نسبت به برداشت محصول امسال اقدام کنند.
علیرضا رضایی گفت: کم‌آبی ناشی از خشکسالی باعث شده که درختان زرشک منطقه دچار هجوم آفات شوند و برداشت محصول هم به‌شدت کاهش پیدا کند.
وی گفت: امسال به دلیل نبود بازاریابی مناسب زرشک از طرفی کاهش کیفیت محصول، برخی کشاورزان منطقه تمایلی به برداشت زرشک ندارند و حتی تعدادی از کشاورزان درختان را با محصول رها کردند!
این کشاورز بیان کرد: هر زمان که وارد باغات زرشک خودم می‌شوم بی‌اختیار اشک از چشمانم جاری می‌شود چرا که سال‌ها برای پرورش درختان زحمت کشیدم و الان بعد از ۲ سال دسترنج من پای درختان ریخته یا روی شاخه‌های هنوز نرسیده، خشک شده است از طرفی معیشت خانواده پنج نفری ما وابسته به همین محصول است.
وی افزود: متاسفانه به دلیل فروش نکردن محصول زرشک سال گذشته برخی کشاورزان به دلیل کرم افتادگی و خشک شدن بیش از حد و پوچی، محصول خود را خوراک و تغذیه دام کردند.
رضایی گفت: واقعا در ۲ سال اخیر خسارت‌های زیادی به زرشک‌کاران منطقه وارد شده و قیمت محصول تا ۵۰ درصد هم کاهش یافته ولی با همین کاهش قیمت هم بازار فروش مناسبی ندارد.
کاهش ۴۰ درصدی برداشت زرشک در شهرستان درمیان
کاهش ۴۰ درصدی برداشت محصول زرشک در سال جاری پیش‌بینی است که مدیر جهاد کشاورزی شهرستان درمیان مطرح کرد و مهمترین علت آن را خشکسالی و کم‌آبی دانست.
محسن نصیرایی گفت: سال گذشته از باغات شهرستان درمیان سه هزار و ۴۰۰ تن زرشک خشک برداشت شد که امسال این مقدار به ۲ هزار تن کاهش یافته است.
وی سطح زیر کشت زرشک در این منطقه را ۲ هزار و ۹۵۸ هکتار اعلام کرد و افزود: از این مقدار ۲ هزار و ۵۷۸ هکتار بارور است و شهرستان مرزی درمیان سومین تولیدکننده زرشک در استان خراسان جنوبی است.
مدیر جهاد کشاورزی درمیان بیان کرد: خشکسالی و کم‌آبی، تغییرات اقلیمی از جمله گرمازدگی، سرمازدگی و توفان باعث کاهش برداشت محصول در شهرستان شده و کیفیت محصول برداشتی هم به‌شدت کاهش یافته است.
وی گفت: امسال کودهای یارانه‌ای از سوی دولت توزیع نشد و برخی کشاورزان توان خرید کود با قیمت آزاد را نداشتند که این موضوع هم بر کمیت و کیفیت محصول زرشک تاثیرگذار بود زیرا کیسه کود در بازار آزاد بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان بود که کشاورزان منطقه توان خرید آن را نداشتند.
نصیرایی افزود: کم‌آبی در سال جاری باعث شده در برخی مناطق شهرستان درمیان محصول هنوز نرسیده دچار ریزش شود یا روی شاخه‌های درختان خشک شود.
وی گفت: از طرفی هنوز محصول زرشک به‌صورت کامل نرسیده که متاسفانه کشاورزان به خاطر ترس از سرما برداشت آن را زودتر آغاز کردند و زرشک برداشتی ترش‌تر و دارای اسید بالاتر است و این برداشت زودهنگام، کیفیت زرشک خشک را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان درمیان البته بازاریابی را هم از مشکلات زرشک‌کاران دانست و اذعان کرد: زرشک سال گذشته به دلیل نبود بازاریابی روی دست برخی کشاورزان باقی مانده و کشاورزان انگیزه‌ای برای برداشت محصول در فصل جدید ندارند.
به گفته وی در یک سال گذشته محصول زرشک برخی کشاورزان صرف مصارف غیرانسانی شده است.
نصیرایی درباره راهکارهای رفع این مشکلات، ایجاد واحدهای فرآوری زرشک در منطقه یکی از راهکارهای اساسی ذکر کرد و گفت: تاکنون در این زمینه اقدامی نشده و همچنان هر سال کشاورزان ما متضرر می‌شوند و هم اینکه به دسترنج واقعی خود نمی‌رسند.
فروش دسترنج کشاورزان به نصف ارزش واقعی
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان زیرکوه که نخستین تولیدکننده زرشک در خراسان جنوبی به شمار می‌رود، درباره دسترنج واقعی کشاورزان معتقد است که فروش زرشک به نصف ارزش واقعی محصول است.
مجید درویشی گفت: به دلیل خشکسالی، کم‌آبی ناشی از آن و تغییرات اقلیمی از جمله گرمازدگی و سرمازدگی پیش‌بینی می‌شود برداشت محصول زرشک در این شهرستان ۳۵ تا ۴۰ درصد کاهش یابد.
وی بیان کرد: سطح زیرکشت زرشک در شهرستان زیرکوه چهار هزار و ۴۰۰ هکتار است و پیش‌بینی می‌شود ۱۲ هزار تن زرشک تازه از باغات این شهرستان برداشت شود.
مدیر جهاد کشاورزی زیرکوه آفت زنگ زرشک را مهمترین مشکل این محصول ذکر کرد و گفت: در کنار این موضوع، بازاریابی و کاهش قیمت هم از مشکلات زرشک‌کاران منطقه است.
وی افزود: اکنون زرشک با شاخه در این شهرستان زیر هشت هزار تومان خرید و فروش می‌شود که واقعا کشاورزان به دسترنج واقعی خود نمی‌رسند در حالی که ارزش واقعی هر کیلوگرم زرشک تازه بیش از ۱۶ هزار تومان باید باشد.
زرشک، زعفران و عناب از محصولات راهبردی خراسان جنوبی است و این استان بیشترین سطح زیرکشت و تولید زرشک را در کشور دارد همچنین از روستای افین شهرستان زیرکوه به عنوان پایتخت زرشک بی‌دانه جهان نام برده می‌شود.
هر سال بیش از ۳۸ هزار کشاورز در زمینه کاشت، داشت و برداشت این محصول فعال هستند و از این محل ارتزاق می‌کنند.
سطح زیرکشت زرشک در خراسان جنوبی ۱۷ هزار و ۶۴۳.۵ هکتار است که از این میزان ۵۱۲ هکتار به‌صورت دیم کشت شده و پارسال در مجموع ۲۰ هزار و ۹۰۰ تن محصول در این استان کویری تولید شد.
نظر شما