۲ دهه خشکسالی و نبود برنامه، چالش کشاورزان هرمزگانی

به گزارش ایرنا، در حال حاضر به غیر از سد جگین در جاسک، سدهای استقلال و سرنی میناب و سد شمیل و نیان بندرعباس بواسطه نبود باران در۲ سال اخیر ذخیره آب آن رو به پایان بوده و در شرایط بحرانی شدید قرار دارند؛ به طوریکه حتی از این سدها برای شرب هم استفاده نمی شود لذا آب کشاورزی هم تحت الشعاع قرار داده است.

دراین سال ها فشار به آب سفره های زیرزمینی و احداث چاه های عمیق دراستان هرمزگان زیاد بوده و تامین آب کشاورزی  بیشتر از این طریق بوده که اکنون آب های زیرزمینی تا اعماق ۲۰۰ متر پایین رفته و به شدت کاهش یافته و یا شور و لب شور بوده و قابل استفاده نیست.

با وجود شرایط  سخت بی آبی، گرمایی و رطوبتی استان هرمزگان با بیش از۱۵۰هزارهکتار زمین در قالب ۷۸ هزار هکتار باغ و ۸۷ هزار هکتار زراعت و برخورداری از ۳۰۰ هزار هکتار زمین مستعد کشاورزی همواره در مدار تولید و دارای استعدادهای خدادادی کشاورزی است.

 در چهار دهه اخیر اگرچه توجه به بخش کشاورزی درهرمزگان شاید به اندازه مطلوب و اهداف تعریف شده نباشد اما این بخش بویژه در چند سال اخیر به عنوان یک راهبرد در سطح عالی نظام به منظور ایجاد توسعه روستایی پایدار، امنیت غذایی، ایجاد اشتغال و درآمد برای ریشه کنی فقر همواره مورد توجه بوده است.

از آنجایی که امنیت غذایی به عنوان مهم‌ترین رکن استقلال اقتصادی کشور به شمار می‌رود، لذا در استان هرمزگان باتوجه به شرایط خاص آب وهوایی تحول شگرف، گسترده و اثربخش در حوزه‌هایی مانند احیا و توسعه باغ‌ها و مزرعه‌ها، شیلات، توسعه گلخانه‌ها و بهره وری آب رخ داده است.

باتوجه به کاهش نزولات آسمانی و نبود آب، برداشت دائمی محصول درطول سال، استفاده از زمین‌های غیرقابل کشت با استفاده از روش‌های کشت بدون خاک (هیدروپونیک)، نبود وابستگی تولید محصول با فصل و امکان تطبیق زمان تولید با تقاضای بازار از مزایای کشت گلخانه‌ای به شمار می‌رود.

حمید رضا کشفی معاون راهبری و نظارت بر بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب کشور دیماه۹۸ که به هرمزگان سفر کرده بود، اعلام کرد: استان هرمزگان بیشترین سهم را از تنش آبی سال ۹۸ به خود اختصاص داده که با توجه به اولویت اجرای پروژه های آبفای استان، پیش بینی می شود مردم بندرعباس کمترین تنش آبی را در تابستان ۹۹ داشته باشند.

بیش از ۲دهه خشکسالی و کم آبی در هرمزگان موجب خشک شدن ۳۶۵ حلقه چاه آب آشامیدنی، ۱۸ دهنه چشمه و قنات، ۱۰۰ حلقه چاه و کاهش آب ۱۳۵ حلقه چاه بین ۳۰ تا ۷۰ درصد شده،از ۷۴ دشت موجود در هرمزگان تمامی آنها دارای بیلان منفی هستند و ۳۸ دشت ممنوعه بوده و باقی دشت ها نیز شور است.

به گفته امین قصمی مدیرعامل آب وفاضلاب هرمزگان در حال حاضر نیاز آبی استان هرمزگان ۴ هزار و ۴۵۰ لیتر برثانیه است، در حالی که ظرفیت موجود ۳ هزار و ۴۵۰ لیتر است و ۹۹۰ لیتر بر ثانیه کمبود آب دارد.

مدیرعامل آب منطقه‌ای هرمزگان در این راستا گفت: سدهای استقلال میناب با ۲۴۰ میلیون مترمکعب و سرنی میناب با ظرفیت ۶۱ میلیون مترمکعب تنها ۳۵ درصد و سدهای شمیل و نیان بندرعباس نیز با ظرفیت ۱۰۰ میلیون مترمکعب تنها ۱۷ درصد ذخیره آب را دارند و تنها سد جگین در بشاگرد با ۷۵ درصد ذخیره آب وضعیت به نسبت خوبی دارد.

مشکلات و چالش های پیش پای کشاورزی هرمزگان

 ملی بودن زمین های کشاورزان و بهره برداران و محدودیت در استفاده از تسهیلات و قوانین حمایتی دولتی، انباشت و افت شدید قیمت محصولات در زمان برداشت و نارضایتی شدید مردم باتوجه به سیاست گذاری های تنظیم بازار، تعرفه گذاری نامناسب و ایجاد وقفه درصادرات، فرسوده و غیراقتصادی بودن بیش از ۱۴ هزار هکتار از باغ ها و نخلستان های استان هرمزگان موجب کاهش تولید و بیکاری روستاییان و توسعه فقر است.

رییس سازمان جهاد کشاورزی دراین باره گفت: نبود وجود نهالستان های معتبر درهرمزگان و کمبود نهال سالم، استاندارد، جدید و پربازده مرکبات و میوه های گرمسیری، خطرپذیری و وجود ریسک بالای سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و نبود پوشش بیمه ای در زیرساخت های بخش کشاورزی همه محصولات کشت شده در استان، وجود خاک های ضعیف در بخش کشاورزی دارای بافت خاک شور، شنی و سبک با کربن آلی کمتر از پنج درصد از دیگر مشکلات بخش کشاورزی هرمزگان است.

علی باقر زاده همایی افزود: پدیده خشکسالی در استان هرمزگان باتوجه به اقلیم جغرافیایی خاص و پایین بودن متوسط  بارندگی سالانه، کمبود نقدینگی در تامین سهم دولت به منظور تقویت صندوق های حمایت از توسعه بخش کشاورزی و کمبود تسهیلات ارزان قیمت بانکی و افزایش هزینه تولید در هرمزگان محسوب می شود.

نبود صنایع بسته بندی محصول های کشاورزی در هرمزگان

با وجود تنوع محصول های کشاورزی اعم از باغی و زارعی به ‌ویژه محصول های پرشمار تولیدی خرما، لیمو، پرتقال، نارنگی، گوجه، پیاز، بادمجان، فلفل، هندوانه خیارسبز وخربزه، هرمزگان از نبود صنایع تبدیلی رنج می برد.

به طوری که محصول های کشاورزی در برخی از فصل ها با وجود اینکه خارج از فصل تولید شده، به فروش نمی رسد و در مواردی کشاورزان آن ها را رها می کنند و در جاده به نشانه اعتراض می ریزند.

مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی هرمزگان دراین باره گفت: نبود استاندارد در بسته ‌بندی، نبود برند محصول های کشاورزی، کاهش صنایع تبدیلی و فرآوری و فعال نبودن پایانه صادرات محصول های کشاورزی مهم‌ترین مشکلات پیش روی گلخانه داران استان است.

مسعود گرگیج افزود: کشاورزان درطول یکسال محصول خود را به ثمر می رسانند و انتظار دارند برنامه ای ایجاد شود که این محصول خریداری و به فروش برسد و در نهایت به سمت صنایع تبدیلی برود که متاسفانه در استان این اتفاق نمی افتد.

هرمزگان مستعد کشت گلخانه‌ای

کارشناسان و خبرگان بخش کشاورزی هرمزگان معتقدند کشت گلخانه ای به دلیل تاثیر فراوان در کاهش مصرف آب و نیز افزایش بهره وری محصول و کاهش خسارت‌های بارندگی و حوادث غیرمترقبه به عنوان بهترین گزینه برای کشاورزان هرمزگان محسوب می‌شود.

علاوه بر این، باتوجه به اینکه هرمزگان دربیش از ۲ دهه گذشته با کمبود آب و خشکسالی‌های طولانی مواجه بوده؛ بهترین روش برای کاهش مصرف آب و بالابردن افزایش راندمان محصول، توسعه مجتمع‌های گلخانه ای در هرمزگان می‌باشد که در سال‌های اخیر به‌ویژه از ۲ سال گذشته طرح‌های بزرگی با حمایت دولت و همت بخش خصوصی در این زمینه به ثمر نشسته است.

کارشناسان حوزه کشاورزی می‌گویند که افزایش ۱۰ برابری تولید در واحد سطح و صرفه جویی در مصرف آب از مهم‌ترین مزایای کشت‌های گلخانه‌ای به شمار می‌رود و این بدان معناست که بهره برداران در زمین‌هایی با مقیاس کوچک هم قادر به تولید میزان قابل توجهی محصول هستند.

هم اکنون محصولاتی همچون فلفل‌های دلمه رنگی، گوجه فرنگی، بادمجان و خیار از جمله محصولات گلخانه‌ای استان هرمزگان به شمار می‌رود که بازار خوبی از فروش این محصولات درسطح کشور به خود اختصاص داده است.

البته مدیرکل دفتر امور گلخانه‌ها، گیاهان زینتی و قارچ خوراکی وزارت جهادکشاورزی در بازدیدی که بهمن ماه پارسال به اتفاق اعضای کمیسیون کشاورزی و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی و معاونان وزرات جهاد کشاورزی ازمناطق شرق هرمزگان داشتند خبر خوشی از اعطای مجوز کشت گلخانه‌ای آناناس به کشاورزان هرمزگانی داده است.

غلامرضا تقوی در این بازدید با اشاره به اینکه طرح زمین گرمایی در گلخانه‌ها ۳۰ تا ۴۰ درصد سبب کاهش مصرف انرژی خواهد شد، بیان کرده بود که به منظور توسعه میوه‌های گرمسیری قرار است تا کشت آناناس در غیر از مناطق پایلوت از جمله هرمزگان انجام شود.

افزایش ۳۰ برابری محصولات هرمزگان با تبدیل فضای روباز به گلخانه

سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان اعلام کرده است سالانه بیش از یک میلیون تن سبزی و صیفی در فضای روباز در استان برداشت می‌شود که با تبدیل به گلخانه به افزون ‌بر۳۰ میلیون تن می‌رسد.

طبق اعلام این سازمان، درسال گذشته ۱۶۴ هزارتن محصول گلخانه‌ای درهرمزگان برداشت شد که ۴۰ درصد درهمسنجی با پارسال بیشتر بوده است؛ علت افزایش این تولیدات نیز افزایش وسعت گلخانه‌ها به خاطر اعطای تسهیلات کم بهره، تغذیه مناسب گیاه، قیمت خوب و بازارپسندی بوده است.

رییس سازمان جهادکشاورزی هرمزگان اذعان کرد: سطح زیرکشت محصولات گلخانه ای استان هم اکنون ۷۴۰ هکتار بوده که براساس برنامه هدف گذاری شده، یعنی تا پایان سال ۱۴۰۸ باید به پنج هزار و ۵۰۰ هکتار برسد.

 باقرزاده همایی یادآورشد: در افق ۱۰ ساله از سال ۹۸ تا سال ۱۴۰۸ باید ۲ هزار هکتار از فضای روباز محصولات کشاورزی استان به واحدهای گلخانه ای تبدیل شود که این مهم با کمک دولت، سرمایه گذاری بخش خصوصی و همکاری کشاورزان و مردم امکان پذیراست.

وی بیان داشت: شهرستان‌های بندرعباس، حاجی آباد، میناب و رودان از مناطق مهم تولید محصولات گلخانه‌ای درهرمزگان است که سالانه ۵۰ درصد از محصول برداشت شده از سطح گلخانه‌های استان به کشورهای حاشیه خلیج فارس، روسیه و آسیای میانه صادر می‌شود.

راهکارها و اقدام های لازم برای توسعه کشاورزی هرمزگان

خرید تضمینی دولت برای حمایت از بخش کشاورزی و یا پرهیز از متوقف کردن صادرات محصولات بدون توجه به نظر استان ها، تامین اعتبار از بودجه عمومی به عنوان کمک های فنی و اعتباری، تا پایان دولت سیزدهم پیشنهاد می شود.

تامین منابع اعتباری کم بهره متناسب با نیاز بخش کشاورزی و به‌صورت مستمر توسط بانک های عامل، برنامه نوسازی ۴۸هزار هکتار از اراضی، تامین اعتبار از محل ماده ۱۰ و ۱۲ بحران به منظور مدیریت، پیشگیری و جبران خسارت های ناشی از پدیده خشکسالی، حمایت دولت با اختصاص۱۰ هزارمیلیارد تومان تسهیلات ارزان قیمت و همچنین تامین اعتبار از بودجه عمومی به عنوان کمک های فنی و اعتباری، احیای کمیسیون ماده ۱۱ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع دولت به مدت سه سال تا پایان دولت سیزدهم قابلیت انجام دارد.

حمایت و اعطای تسهیلات مورد نیاز به شرکت های دانش بنیان جهت ایجاد مرکز تهیه نهال و میوه های گرمسیری و مرکبات، افزایش چتر بیمه برای تمام محصولات کشاورزی و زیرساخت های بخش کشاورزی مانند قات، ترانس های تولید برق وغیره، افزایش سهم دولت در پرداخت تعرفه های بیمه ای و پرداخت به موقع و متناسب با هزینه تولید محصولات کشاورزی خسارت دیده، ایجاد ردیف اعتباری طرح مدیریت پایدار خاک کشاورزی جهت اصالح و بهبود خاک با ارتقاء مواد آلی خاک، احیای اختیارمربوط به ظرفیت کمک های فنی واعتباری به شورای برنامه ریزی و توسعه استان با احیاء این ظرفیت ها و کمک به صندوق های یادشده می توان حمایت موثری از بهره برداران کشاورزی و شیلات  استان دارد.

رییس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان تصریح کرد: آموزش کشاورزان و ترویج کشت با مصرف کم آب، کشت گلخانه ای، تولید محصولات پرفروش، جلوگیری از تولید محصولات تکراری درتمام زمین های کشاورزی و به نوعی تولید برنامه محور و با فروش تضمینی به عنوان یکی از راهکارهای برون رفت مشکل کشاورزی هرمزگان است.

 باقر زاده یاد آور شد: راه‌اندازی پایانه های صادراتی، توسعه سردخانه ها، انبارها وسایر تجهیزات حداقل ایجاد چهارپایانه تا پایان دولت سیزدهم بااستفاده از ظرفیت بخش خصوصی در استانی که به آب های آزاد برای صادرات دسترسی دارد، قابل تحقق است.

 براساس پیشنهاد کارشناسان جهاد کشاورزی هرمزگان،اصلاح باغ های غیرمثمر، کشت های جایگزین، حرکت به سمت تکثیر و ترویج درختان پرمحصول با مصرف کم آب، تولید محصول با شرایط آب وهوایی و گرمسیری، جلوگیری از غرقابی کردن کشاورزی و حمایت مالی از آبیاری قطره ای با پرداخت تسهیلات ارزان قیمت از دیگر برنامه ها می تواند باشد. 

براساس برنامه ریزی پیش بینی شده تا پایان دولت سیزدهم توسعه آبیاری قطرهای و مدرن و صرفه جویی در مصرف آب حداقل ۵۰ هزارهکتار آبیاری مدرن قابل توسعه است، چرا که در چهار سال گذشته ۲۸هزار هکتار از اراضی باغی به سیستم آبیاری مدرن تجهیز شده است و هرمزگان در این حوزه حائز رتبه نخست کشور بدست آورد.

با توجه به وضعیت موجود و بحرانی بودن شرایط  منابع آبی کشور و بالا بودن مصرف آب در کشاورزی سنتی، اصلاح شیوه‌های آبیاری در این بخش و توسعه کشت محصولات نیازمند به آب کمتر بسیار مورد تاکید است.

همچنین با وجود گرم و خشک بودن هرمزگان، اما این استان توانسته با توجه به چهار فصل بودن در زمینه تولیدات متنوعی از جمله محصولات باغی و کشاورزی به یکی از مناطق مهم کشور در این زمینه تبدیل شود و علاوه بر تامین نیازهای استان و سایر مناطق، در زمینه صادرات به کشورهای منطقه به ‌ویژه خلیج فارس نیز از شهرت برخوردار باشد.

هرمزگان با داشتن پنج قطب مهم کشاورزی درشرق، غرب و شمال استان درطول سال با تولید انواع محصولات کشاورزی و باغی خارج از فصل و داشتن ظرفیت‌های دروازه‌های صادراتی، نقش راهبردی در رونق تولید برعهده دارد.

همه استان‌های کشور همواره از ظرفیت‌های بندری، تجاری و بازرگانی هرمزگان بهره می‌برند و بدلیل سهل و آسان بودن و همچنین ارزانی هزینه‌ها برای صادرات محصولات خود به دنیا، راه‌های این استان را بهترین مسیر می‌دانند که این روند ادامه داشته و در سال جاری نیز بخش زیادی از محصولات کشاورزی بایستی با نگاه صادراتی به آن تولید شود.

وجود پایانه های صادراتی خاص برای صادرات محصولات تازه مثل هندوانه، خربزه، خیار سبز، گوچه، پیاز، بادمجان، فلفل و محصولات باغی سردسیری و گردمسیری از طریق بندر شهید باهنر به صورت روزانه با شناورهای محلی و تجاری از دیگر توانمندی‌های هرمزگان است.