مرگ تدریجی دشت‌های پایتخت

به گزارش ایرنا، برای جلوگیری از افزایش پدیده فرونشست و نجات دیگر دشت‌ها باید طرح تعادل بخشی وزارت نیرو با شدت اجرا شود و نباید برای یک دوره ۱۰ ساله بیشتر از ۴۰ درصد از توان استحصال آب در اختیار بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب قرار گیرد.

 بیش از ۸۰ درصد آب مصرفی خاورمیانه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که این رقم در کشور ما به ۹۲ درصد می‌رسد در حالی‌که میانگین جهانی مصرف در حوزه کشاورزی ۷۰ درصد است، تفاوت بین ۷۰ تا ۹۲ درصد میزان مصرف آب، بیانگر پایین‌ بودن راندمان آبیاری در غیاب سیستم‌های نوین آبیاری و طرح اصلاح الگوی گشت، ظهور پیدا کرده است.

از سوی دیگر شروع یکسال خشک با سدهای خالی، یعنی سوت آغاز یک تنش و حتی بحران آبی! آمارهای مدیر دفتر تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه ای تهران نشان می‌دهد که سدها شرایط نامطلوبی از نظر پس‌انداز آب دارند و اگر در فصل پاییز که معمولاً در آن بارش‌ها روند افزایشی می‌گیرد، آمارها بهبود نیابد، دوره سختی از نظر منابع آبی پیش روی کشور خواهد بود.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و رئیس بخش زلزله و خطرپذیری در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: براساس مطالعات و برآوردهای صورت گرفته در رابطه با فرونشست زمین در گستره تهران، در قسمت های جنوبی به ویژه به سمت جنوب غربی تهران در مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ به سمت شهرستان اسلامشهر و جنوب غرب دشت شهریار نرخ فرونشست زمین به مراتب بالا است و در زون‌های خاصی به بیشینه مقدار خود به ۲۵ سانتی متر در سال می‌رسد که اگر اقدام جدی در این خصوص انجام نشود ظرف ۲۰ سال آینده  این عدد در زون های مرکزی فرونشست حداکثر تا پنج متر پایین می‌رود.

علی بیت اللهی افزود: این پدیده که به تدریج رخ می دهد در جنوب غرب تهران در مناطق شهری در سطح زمین آثار خاصی از خود را نشان نداده ولی به صورت ترک های ساختمانی، ترک در پل ها و المان های طولی ظاهر می‌شود.

وی ادامه داد: طبق برآوردهایی که در کل دنیا توسط تیم های مطالعاتی صورت گرفته، عمده ترین دلیل فرونشست، پایین آمدن سطح آب‌های زیرزمینی در مناطق مختلف است، اگر سطح آب در آبرفتهای زیرسطحی پایین رود لابه لای دانه بندی خاک خالی می‌ماند و در اثر وزن لایه های فوقانی، درهم فشرده می شوند و با به وجود آمدن یک لایه خاک متراکم و فشرده طبیعتا حجم آن لایه کمتر شده و در سطح زمین به صورت پایین رفت ارتفاعی به اسم فرونشست خود را نشان می دهد. 

بیت اللهی با بیان اینکه در مناطقی با ریزدانه و درصد بالای رس، فرونشست به مراتب محسوس تر از مناطقی با دانه های درشت است ادامه داد: علاوه بر افت سطح آب زیرزمینی اندازه دانه بندی رسوبات زیرسطحی هم در بروز پدیده فرونشست بسیار مهم است. 

به گفته این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، فرونشست روندی توسعه‌گرا دارد و سال به سال محدوده اثر آن گسترش می‌یابد که اگر تمهیداتی اتخاذ نشود این پدیده در نواحی مرکزی شهر تهران گسترش می‌یابد و حتی بسیاری از زیر ساخت ها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.

بیت اللهی با اشاره به تاثیر این پدیده در اساخت و سازها اذعان داشت: طراحی ساختمان‌ها،‌ پی و شالوده بنا به صورت افقی، سازه هایی که با وزن زیاد بر روی سطح زمین اجرا و احداث می‌شود، بر اثر فرونشست زمین از حالت افقی خارج و به تبع آن این ساختمان ها دچار انحا می‌شوند.

وی افزود: ساختمان های ضعیف، فاقد اسکلت و شیوه های مهندسی ساخت و ساز بیشتر دچار ترک خوردگی و شکاف خواهد شد و ساختمان های بلند مرتبه نیز تحت تاثیری این پدیده از حالت اصلی خود خارج می شود.

سکونت ۲ میلیون و ۵۰۰ نفر در زون فرونشست جنوب غرب تهران

به گفته بیت اللهی، در زون فرونشست جنوب غرب تهران حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ نفر ساکن هستند و علاوه بر شهر تهران، مناطق جنوب و جنوب غربی شهرهای حاشیه شهر تهران، اسلامشهر، چرمشهر و مناطق صنعتی فراوانی که در جنوب غربی تهران وجود دارد تحت تاثیر فرونشست زمین هستند.

وی افزود: زیر ساخت‌هایی نظیر شریان‌های حیاتی، لوله های انتقال نفت و گاز، پالایشگاه ها و مخزن سوخت تحت تاثیر این پدیده قرار می‌گیرد چرا که این پدیده حالت بطنی دارد، شاید در بسیاری از المان ها آثار مخرب مشاهده نشود اما با ادامه این روند فرونشست مخرب تر خواهد بود.

بیت اللهی خاطرنشان کرد: فرونشست همانند زلزله آثار ناگهانی تخریبی گسترده ندارد که موجب تلفات جانی فراوان شود ولی فروریزش‌های ناشی از این پدیده گاه منجر به ایجاد فرو چاله ها و افتادگی هایی در سطح زمین می شود که در صورت بروز در مسیرهای جاده ای در معابر شهری ممکن است با تلفات جانی همراه باشد. 

وی با بیان اینکه مهم ترین آثار منفی فرونشست دشت های ما در اثر پدیده متراکم شدن لایه های آبخوان است که توان جذب آب را در سال های آتی از دست می دهند، گفت: آب های حاصل از بارندگی و نزولات جوی در اثر این فشردگی و تراکم با از دست دادن قدرت نفوذ به پایین در سطح زمین جاری و باعث می شود که مواد غذایی خاک که در حدود نیم متری سطح زمین است شسته و دشت های حاصلخیز تبدیل به بیابان شود.

وی اذعان د اشت: توجه به این پدیده بیشتر، از بعد توسعه پایدار، شهر ایمن، ترک نخوردن ساختمان های شهری، آسیب ندیدن شریان‌های حیاتی، زیرساختی و محیط زیست حائز اهمیت است.

راهکارها برای برون رفت از معضل فرونشست زمین 

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و رئیس بخش زلزله شناسی و خطرپذیری گفت: برعکس زلزله که برای رخداد آن کنترلی وجود ندارد در مورد  فرونشست می توان روند وقوع و سرعت این پدیده را کنترل کرد.

بیت‌اللهی با بیان اینکه علت اصلی فرونشست، افت آب های زیرزمینی است، ادامه داد: برای جلوگیری از تشدید این پدیده باید با سطح آب زیرزمینی در مناطق شهری، دشت‌ها و مصرف آب های زیرزمینی را کنترل کرد.

به گفته وی علت اصلی تشدید بحران آب در کشور مصرف بیش از ۹۰ درصد آب در حوزه کشاورزی و پس از آن صنعت و مصارف خانگی است که اگر در زمین های زراعی با شیوه های آبیاری مدرن محصولاتی کاشته شود که به آب کمتری نیاز دارد، با کاهش استحصال آب های زیرزمینی پدیده فرونشست زمین قابل کنترل خواهد بود.

کارشناس مدیریت حقوق محیط زیست نیز به خبرنگار ایرنا گفت: شهر تهران از نظر موقعیت جغرافیایی گود است و ساخت و ساز و حفاری های بی رویه به نوعی به زمین لطمه می زند. 

علیرضا دادو نژاد افزود: عوامل انسان ساز با توجه به جمعیت تهران باعث تخریب محیط زیست شده و بخش هایی از این تاثیر به نوعی به زمین برمی گردد.

وی با بیان اینکه یکی از مشکلات استان تهران برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی است، خاطرنشان کرد: دستگاه های مربوطه هم بی رویه مجوز حفر چاه صادر کرده اند که نتیجه آن را در نشست زمین در جنوب شهر تهران شاهد هستیم.

دادو نژاد، تنها راهکار جلوگیری از شکاف زمین، مبارزه با بحران فروچاله و فرونشست زمین را در وهله نخست کاهش برداشت آب های زیرزمینی، حفر چاه و البته تغذیه مصنوعی و تزریق آب به آبخوان ها عنوان کرد.

ضرورت تعادل بین تخلیه و تغذیه آبخوان ها

معاون محیط زیست انسانی استان تهران با بیان اینکه اقدام های کنترلی در راستای تعادل بین تخلیه و تغذیه آبخوان ها ضروریست، گفت: برداشت غیراصولی و بیش از حد منابع آب های زیرزمینی، تغییرات اقیلمی و کاهش بارندگی ها منجر به برهم خوردن تعادل در زمین و ایجاد فرونشست می شود.

زهره عبادتی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا خاطرنشان کرد: اقدام عملی و اجرایی از لحاظ قانون بر عهده محیط زیست نیست ولی با توجه به اینکه فرونشست ها آسیب هایی به اکوسیتم وارد می کند این مسئله را از طریق دستگاه های متولی نظیر دفتر مطالعات زمین و سازمان زمین شناسی پیگیری میشود.

به گفته وی در بخش کشاورزی به خاطر نحوه آبیاری، آب زیادی هدر می رود و در شهر تهران نیز بخش قابل توجهی از فضای سبز با استفاده از آب چاه ها آبیاری می شود که این امر باعث برداشت بی رویه از آب های زیر زمینی شده است.

عبادتی تاکید کرد: مطلوب المنفع کردن چاه های غیرمجاز توسط وزارت نیرو، اجرای برنامه های جدی تغذیه آبخوان ها، نظارت بر میزان برداشت آب های زیرزمینی، استفاده از پساپ تصفیه شده فاضلاب برای آبیاری فضای سبز و  تغییر الگوی کشت توسط کشاورزان از آبیاری غرقابی به قطره ای که می تواند نقش قابل توجه ای در کاهش مصرف آب های زیر زمینی داشته باشد، باید در الویت قرار گیرد.