رسانه، حقیقت و مجاز

اهمیت و جایگاه آن به گونه ای است که رهبر معظم انقلاب در سخنرانی‌های امسال خود چند بار به موضوع "فضای مجازی" تاکید کردند.

معظم له در مراسم تنفیذ حکم سیزدهمین رییس جمهوری اسلامی ایران نیز با اشاره به جنگ تبلیغاتی و تلاش دشمنان برای تأثیرگذاری و مسلط شدن بر افکار عمومی از طریق جنگ نرم و رسانه‌ای گفتند: اگر افکار عمومی یک ملت در اختیار بیگانه قرار گیرد آن ملت طبق میل بیگانه پیش خواهد رفت.

ایشان همچنین در مراسم عزاداری اربعین حضرت اباعبدالله الحسین (ع) حرکت تبیینی را خنثی‌ کننده هجمه‌های تبلیغاتی دشمن دانستند و امکانات فضای مجازی و رسانه‌ای را برای روشنگری و پاسخ به ابهامات مغتنم خوانده و افزودند: البته اصل قطعی در قضیه جهاد تبیین و بازگویی حقایق، استفاده از شیوه‌های اخلاقی و بیان مسائل همراه با منطق، متانت، عقلانیت کامل و استفاده از عواطف انسانی و پرهیز از دشنام، تهمت، دروغ و فریبکاری در مواجهه با افکار عمومی است.

فضای مجازی و گسترش آن هم فرصت و هم تهدید است، باید آن را به درستی شناخت و از امکانات آن به خوبی استفاده کرد و به همین دلیل فراگرفتن آموزش فضای مجازی باید یکی از اولویت های مردم باشد و بر همین اساس در حال حاضر آموزش فضای مجازی در کتاب درسی دوران دبیرستان گنجانده شده است ولی تا جا افتادن و استفاده صحیح از فضای مجازی راه طولانی در پیش داریم.

افزایش علاقه قشر متوسط برای حضور در فضای مجازی

یک جامعه شناس در گفتگو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه فضای مجازی جنبه های مثبت و منفی بسیار دارد و کارکرد آن همانند شمشیر دو لبه است گفت: فضای مجازی را نمی‌شود محدود یا رها کرد.

دکتر حسین اکبری افزود: در چند سال اخیر ابزارهای مرتبط با فضای مجازی شکل های مختلف به خود گرفته‌ و در عمل وارد زندگی مردم شده‌اند بطوریکه براساس یک بررسی علمی، طبقات پایین و متوسط جامعه که علاقه ای به پیگیری مباحث خبری و رسانه ای نداشتند اکنون برای دستیابی به اطلاعات در بیشتر شبکه های اجتماعی حضور دارند. 

وی ادامه داد: مطالعه‌ای در حوزه زنان شهر مشهد نشان داد ۷۰ درصد زنان طبقه متوسط و رو به پایین جامعه، عضو شبکه های مجازی هستند و از آن استفاده می‌کنند و این نشان دهنده نفوذ بسیار این شبکه در میان اقشار جامعه است.

عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: افرادی که در گذشته چندان درگیر مباحث خبری و رسانه‌ای نبودند، اکنون آن را با ضریب نفوذ زیاد دنبال می‌کنند و از سوی دیگر چون فضای مجازی، محدودیت‌های دنیای واقعی را ندارد به شدت مستعد ایجاد انواع آسیب‌های اجتماعی است.

وی افزود: در کشورهای مختلف قوانین متعدد برای این فضا در نظر گرفته شده و به نوعی برای آن تنظیماتی دارند. البته برخی کشورها که فضای مجازی آنها در چارچوب رسانه‌ها به صورت معقول رشد کرده‌اند با پدیده تاخر فرهنگی روبرو نیستند.

اکبری ادامه داد: تاخر فرهنگی در فضای مجازی باعث می‌شود افراد استفاده های نامناسب از این فضا داشته باشند و این امر در کشور ما نیز مشکلاتی ایجاد کرده که نشان از نبود قوانین صحیح در فضای مجازی است.

وی با بیان اینکه در کشور ما تنظیم کننده اجتماعی و قانونی برای مناسبات و افراد حاضر در فضای مجازی وجود ندارد گفت: این امر باعث شده است قواعد و قوانین مشخص برای فعالیت افراد در فضای مجازی شکل نگیرد و هر فرد، هرگونه که تمایل دارد در این فضا به فعالیت بپردازد.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: این در حالی است که بسیاری از کشورها قوانین سفت و سخت برای فعالیت افراد و انتشار اخبار در فضای مجازی دارند.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه امروزه فضای مجازی می‌تواند جامعه را تحت تاثیر خود قرار دهد دارای اهمیت فراوان است و به همین دلیل باید سازوکار لازم برای آن در نظر گرفته شود.

اکبری گفت: در هر کشوری که سواد رسانه‌ای در آن پیشرفت کرده باشد مردم نسبت به کاربرد فضای مجازی و رسانه‌ای و همچنین تولید و انتشار اخبار آگاهی بسیار دارند و فرا گرفته‌اند چگونه در مقابل پیام های رسانه ای واکنش مناسب داشته باشند.

وی با اشاره به اهمیت حضور نخبگان و تاثیر آنها در جوامع افزود: نخبگانی که در حوزه اجتماعی، فرهنگی و علمی فعالیت مثبت دارند، منبع تولید کننده دانش، معرفت و رفتارهای مفید برای جامعه هستند، هر چه این افراد در فضای مجازی فعال‌تر باشند، جریان تولید اطلاعات سمت و سوی بهتری به خود می‌گیرد و افراد می توانند در شبکه‌ها، کانال‌ها و صفحه های اجتماعی خود نسبت به انتشار اطلاعات و افکار درست در جامعه اقدام کنند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: فضای مجازی بستری است که بسیاری از نخبگان می‌توانند ایده‌های خود را به شکل وسیع در آن منتشر کنند و با شکل گیری تضارب آرا، گفت‌وگو کردن و آزاد اندیشی را رونق دهند. این امر می‌تواند در میان مدت فضای مناسبی برای تولید فکر و اندیشه ایجاد کند. از سوی دیگر هر چقدر نخبگان به انزوا کشیده شده و از این فضا دور شوند، افراد بی مایه در نوع رفتار و کردار با هدف‌های اقتصادی توجه دیگران را به خود جلب می‌کنند.

اهمیت حضور نخبگان در فضای مجازی

فضای مجازی آنچنان با زندگی و جوامع ما آمیخته شده است که بسیاری از افراد برای جذب مخاطب و دنبال کننده یا با اهداف خاص اقتصادی سعی می‌کنند مطالب عامه پسند یا نادرست را به نقل از نخبگان علمی در این فضا منتشر کنند.

یکی از استادان گروه آموزشی روانشناسی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد به موضوع اخلاق، مسوولیت پذیری و هوش مصنوعی در فضای مجازی و آی.تی اشاره کرد و گفت: افراد بسیار در حوزه آی.تی به این موارد پرداخته‌اند زیرا انتشار اطلاعات نادرست باعث گمراهی سایر افراد بشر شده است.

دکتر ایمان الله بیگدلی افزود: برای جلوگیری از انتشار اطلاعات نادرست باید موضوع اخلاق، مسوولیت پذیری و همچنین استفاده از هوش مصنوعی برای سیاستگذاران، مجریان و استفاده کنندگان از فضای مجازی تبیین شود.

وی ادامه داد: در چند سال اخیر کشورهای پیشرفته در زمینه اخلاق و مسوولیت پذیری برای جلوگیری از نشر اطلاعت نادرست در حال تلاش و برنامه ریزی هستند زیرا فضای مجازی می‌تواند فضای ذهنی فردی و اجتماعی افراد را تحت تاثیر قرار دهد و پیامدهای زیانباری را نیز در بر داشته باشد.

مدیر برنامه‌ریزی و توسعه آموزشی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: تشخیص اطلاعات نادرست کار مهم و دشواری است و بر همین اساس در فضاهای علمی تشخیص اطلاعات درست از نادرست باید صورت گیرد زیرا مطالعات نشان می‌دهد هنگامی که اطلاعات نادرست منتشر شود، مانند ویروسی در جامعه گسترش پیدا کرده و یک اپیدمی تشکیل می‌دهد.

وی افزود: دانشجویان و جامعه علمی کشور می توانند در تشخیص اطلاعات و همچنین تصحیح اطلاعات نادرست، نقش بسزایی داشته باشند.

دکتر بیگدلی ادامه داد: ورود و حضور در فضای مجازی باید به صورت برنامه ریزی شده و یکپارچه بوده و از سوی دیگر شناخت اطلاعات درست و ورود به حوزه اطلاعات نادرست و تصحیح آن باید مبتنی بر بافت علمی و پژوهشی باشد.

وی گفت: چند سالی است که محققان در زمینه هوش مصنوعی برای تشخیص اطلاعات نادرست و مشکوک در حال فعالیت هستند تا زمانی که اطلاعات مشکوک در فضای مجازی به مخاطب می‌رسد به وی در مورد آن هشدار لازم داده شود تا مخاطب به بررسی صحت و سقم  آن بپردازد و سپس آن را به دیگران ارسال کند.