پاسخ به شبهات واکسن کرونا

این روزها در دولت سیزدهم با تامین قابل توجه واکسن کرونا در کشور، دیگر دغدغه کمبود واکسن، نوبت بندی و صف های طولانی واکسن از بین رفته است، واکسن همه جا در دسترس است. تاکنون بیش از ۸۴ میلیون دُز واکسن تزریق شده و ۳۲ میلیون نفر هر دو دُز واکسن کرونا را زده اند اما هر چه جلوتر می رویم افرادی که به هر دلیل برای تزریق واکسن مراجعه نمی کنند، بیشتر مطرح می شوند، افرادی که با واکسن نزدن جان خود و اطرافیانشان را به خطر می اندازند و می توانند به برنامه ملی واکسیناسیون آسیب بزنند. کسانی هم با بیان مطالب غیر علمی و شبهات بی اساس بر هراس بی مورد واکسن گریزان می افزایند.

برای بررسی این موضوع و پاسخ به شبهات واکسن هراسان به سراغ دکتر "علیرضا رییسی"، معاون سابق بهداشت وزارت بهداشت و سخنگوی سابق ستاد ملی مبارزه با کرونا آمدیم. فردی که تا کمتر از یک ماه پیش مسوولیت مدیریت کرونا را در کشور به عهده داشت. او عملکرد دولت سیزدهم را در سرعت بخشیدن به تامین واکسن و هماهنگی دولت جدید را برای واکسیناسیون ایرانیان ستود و به پرسش های پژوهشگر ایرنا درباره شبهات واکسن پاسخ داد.

ایرنا: یکی از نگرانی هایی که اکنون وجود دارد این است که عده ای از مردم به علت ترس یا شایعات و شبهاتی که برخی درباره واکسن کرونا مطرح می کنند، برای واکسن زدن مراجعه نکنند، این شایعات و شبهات چقدر مهم هستند و نظر شما درباره این روند واکسن هراسی چیست؟

رییسی: در این مورد توجه به چند نکته مهم است. به هر حال ویروس کرونا یک ویروس ناشناخته بود که در سطح دنیا قربانیان زیادی گرفت. کشور ما  ایران هم جزو کشورهایی بود که به نسبت سایر کشورها خیلی درگیر شد و تلفات کمی نداشتیم. اگر به دور و برمان نگاه کنیم، می بینیم که در بین آشنایان و دوستان میزان ابتلا به کرونا خیلی زیاد بوده، عده زیادی به آی سی یو رفتند و عده زیادی هم متاسفانه بر اثر کرونا فوت کردند. بنابراین کرونا یک عارضه واقعی و بسیار جدی است که جامعه و همه مردم را گرفتار کرده است. مساله این است که آیا می توان به سادگی از کنار این ویروس و همه گیری آن عبور کرد.

برخی تصور می کنند که کرونا ویروس مهمی نیست و خیلی زود ماجرای آن تمام می شود اما در دنیا می بینیم که واقعا این طور نیست و بسیاری از مناسبات مالی، اقتصادی، تجاری و اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده است. این واقعیت ها نشان می دهد که بیماری ساده ای نیست و نمی شود ساده انگارانه به آن نگاه کرد. مساله دوم موضوع عوارض واکسن است. شاید برخی مردم نگران این هستند که به علت تزریق واکسن دچار مشکل یا عارضه ای بشوند. این نگرانی ها فقط مختص ایران نیست و در اروپا، آمریکا و در سطح دنیا متاسفانه افراد ضد واکسن تبلیغات زیادی می کنند.

یادمان باشد ما در کشوری زندگی می کنیم که بیش از ۹۹ درصد مردم در برنامه مدون واکسیناسیون کشور شرکت می کنند. اکنون کمتر کسی در ایران وجود دارد که به مدرسه یا دانشگاه برود و همه واکسن های خود را از سن کودکی نزده باشد یا حتی یکی از واکسن ها را نزده باشد. سال های طولانی است که تقریبا همه مردم از بدو تولد و بعد از آن واکسن هایی را که در شبکه بهداشتی مشخص شده دریافت می کنند به همین علت بسیاری از بیماری های واگیر و کشنده ده های قبل اکنون ریشه کن شده یا حذف شده اند.

ایرنا:  واکسن کرونا خیلی سریع و در شرایط خاص پاندمی در دنیا معرفی شد، آیا این شرایط  را متفاوت می کند؟

رییسی: بله. شاید یکی از نگرانی ها این باشد که از عمر واکسن کرونا کمتر از یکسال می گذرد ولی باید به این نکته توجه کنیم که اگر واکسن کرونا عوارضی داشت باید در یک سال گذشته خودش را نشان می داد. ضمن اینکه باید به این نکته توجه داشته باشیم که اگر واکسن کرونا عوارضی اندک یا احتمالی داشته باشد در مقابل مرگ و میری که کرونا و بیماری کووید ۱۹ ایجاد می کند به قدری ناچیز است که واقعا می توان آن را نادیده گرفت. در کشور خودمان تاکنون بیش از ۸۴ میلیون دُز واکسن کرونا تزریق شده ولی میزان عوارض آن به قدری کم است که می شود کاملا آن را نادیده گرفت.

ایرنا:  این احتمال که عوارض واکسن در وزارت بهداشت ثبت می شود اما نوع عوارض واکسن و میزان آن به مردم اعلام نمی شود، یکی از انتقادهای مردم است که در این مورد اطلاع رسانی شفافی نشد، با توجه سابقه و مسوولیتی که داشتید لطفا اطلاعات موجود را در مورد عوارض واکسن اعلام کنید:

رییسی: واقعیت این است. انواع واکسن کرونایی که تاکنون در ایران استفاده شده، چه واکسن داخلی و چه واکسن هایی که از خارج آمده اند، عوارض چندانی نداشتند. در مورد واکسن های خارجی آمار عوارض آن نه تنها در ایران بلکه در کشورهای دیگر هم نشان می دهد که واقعا قابل چشم پوشی هستند. واکسن داخلی هم واقعا تاکنون عارضه خاصی نداشته است. اگر نگرانی مردم درباره اثربخشی واکسن باشد و سوالشان این باشد که واکسن موثر هست یا نه این یک مساله است اما اینکه بگویند واکسن زدن عارضه ایجاد می کند، مساله دیگری است. در مورد سوال دوم با اطمینان اعلام می کنم که این واکسن ها هیچ عارضه ای ندارند. شاید سوال درست این باشد که کدام واکسن را تزریق کنیم که اثربخشی بیشتری دارد.

ایرنا: برای شفاف شدن موضوع بفرمایید میزان عوارض ثبت شده واکسن های تزریق شده در ایران چقدر بوده است؟

رییسی: واقعا و با اطمینان اعلام می کنم که عارضه شدید واکسن کرونا یک در میلیون تزریق بوده است.

ایرنا: منظورتان از عارضه شدید، فوت بعد از واکسیناسیون است؟

رییسی: بله. ولی عارضه خفیف مثل تب یا درد موقت در محل تزریق یا سردرد کاملا طبیعی است و عارضه محسوب نمی شود. با این وجود در مقابل یک در میلیون عارضه شدید بعد از واکسیناسیون کرونا و در مقایسه این آمار با آمار مرگ و میر عادی در جامعه و در بین افرادی که واکسن نزده اند، این آمار واقعا آمار بالایی است؟ نه اصلا، آمار ناچیزی است و در مقابل موارد مرگ کرونا بسیار بسیار اندک و در حد صفر است.

ایرنا: یعنی میزان فوتی بعد از واکسیناسیون کم بوده است؟

رییسی: بسیار کم بوده است. یادمان باشد واکسیناسیون کرونا را از گروه سالمندان و افراد آسیب پذیر شروع کردیم. افراد آسیب پذیر به طور طبیعی هم در معرض خطر بودند و میزان مرگ و میر قابل توجهی دارند باید میزان مرگ و میر عادی این گروه را جدا از مساله کرونا و واکسیناسیون در نظر بگیریم و از آمار مرگ واکسیناسیون کم کنیم. افرادی هستند که ممکن است بعد از واکسیناسیون فوت کرده باشند اما همزمان با تزریق واکسن، بیماری یا عارضه دیگری هم داشته اند، مثلا سکته کرده اند. این افراد اگر واکسن هم نمی زدند سکته می کردند. بنابراین تعداد زیادی از این مرگ ها در بین سالمندان یا افراد بیمار و آسیب پذیر هیچ ربطی به واکسن ندارد.

ایرنا: پس توصیه این است که واکسن بزنند؟

رییسی: بله قطعا، مردم باید دو کار را انجام دهند اول ایمن سازی خود و خانواده شان است. دوم ادامه رعایت پروتکل های بهداشتی.

ایرنا: منظور از ایمن سازی، واکسن زدن است؟

رییسی: بله. مردم با واکسن زدن علاوه بر اینکه برای خود و خانواده شان ایمنی ایجاد می کنند. جامعه را هم ایمن می کنند زیرا اگر درصد بالایی از مردم واکسن بزنند، زنجیره انتقال ویروس قطع می شود و این مساله خیلی اهمیت دارد. مردم با فرهنگ ایران ثابت کردند در حوزه سواد سلامت، آگاهی خوبی دارند، در مورد واکسیناسیون کرونا نیز حتما به موقع اقدام می کنند زیرا در مورد سایر واکسن ها، استقبال و همکاری مردم موجب حذف و ریشه کنی بسیاری از بیماری های واگیر در کشور شد. بیماری هایی که در دهه های قبل عامل  اصلی مرگ و میر ایرانیان بود. همه متخصصان و کارشناسان در ایران و جهان اذعان دارند که عوارض واکسن به قدر ناچیز و اندک است که واقعا قابل چشم پوشی است و واقعا نباید در این زمینه نگرانی داشته باشیم.

ایرنا: اجازه بدهید به چند تا از شبهات اشاره کنم و شما درباره آن توضیح بدهید. مثلا برخی معتقدند، کرونا یک سناریوست. عده ای ویروس کرونا را درست کرده اند که دارو و واکسن هایشان را بفروشند و مردم به بازی گرفته شده اند.

رییسی: اینکه ویروس چطور به وجود آمده و آیا کسی آن را درست کرده یا نه هنوز چیزی در دنیا ثابت نشده است. ولی فرض کنیم این طور باشد. در هر صورت اکنون همه مردم دنیا و کشورمان با این بیماری درگیر شده اند. همه درگیر شده ایم. در این شرایط چه کار باید کرد. باید پیشگیری کنیم. اگر فکر کنیم عده ای می خواهند واکسن شان را بفروشند. خوب ما واکسن تولید داخل هم داریم. ما که در ایران این ویروس را نساخته ایم که دنبال سود باشیم. این شبهه قابل بحث هست اما قابل قبول نیست.

ایرنا:  آیا این که عده ای می گویند واکسن کرونا خودش ویروس است و عامل بیماری است؛ درست است؟

رییسی: این حرف از نظر علمی کاملا غلط است. هیچ نوع واکسنی در دنیا نداریم که ویروس زنده تزریق کند. یا قطعه، پروتئین و تکه ای از ویروس است یا ویروس کشته شده است. واکسن کرونا هیچ نوع ویروس فعالی ندارد که باعث بیماری شود. پلتفرم ها و روش های مختلف ساخت واکسن در دنیا وجود دارد و کاملا مشخص است که از چه روشی برای تولید واکسن استفاده می شود یا قطعه ای از پروتئین یا ژنوم ویروس است که به صورت RNA یا DNA ویروس است که کاملا کشته شده و غیر فعال شده است و این ادعا که خود واکسن باعث بیماری شود کاملا و قطعا رد شده است و به هیچوجه این طور نیست. واقعا به آمار و واقعیت های جامعه نگاه کنید، کسانی که مبتلا می شوند بیشتر چه کسانی هستند، به بیمارستانها مراجعه کنید. بیشتر کسانی که از کرونا فوت می کنند یا کسانی هستند که واکسن نزده اند یا فقط یک دُز  واکسن زده اند.

ایرنا: بله ظاهرا کسانی که یک دُز واکسن زده و مبتلا شده اند و حتی به نوع شدید بیماری مبتلا شده اند زیاد هستند؟

رییسی: بله. این مهمترین شاخصی است که اثربخشی واکسن را ثابت می کند. ممکن است فردی که دو دُز واکسن را زده باشد، به بیماری کووید هم مبتلا شده باشد اما این فرد فوت نمی کند. 

ایرنا: در مورد افرادی که فقط یک دُزواکسن زده اند، چطور؟ آیا ممکن است فوت کنند؟

رییسی: بله. ممکن است فوت کنند. ایمنی بعد از یک دُز واکسن حدود ۶۶ درصد است. بعد از دز دوم واکسن است که به نهایت اثربخشی واکسن می رسیم.

ایرنا: با توجه به اینکه بیشترین واکسن مورد استفاده در ایران سینوفارم است، میزان اثربخشی این واکسن چقدر است؟

رییسی: میزان اثربخشی دو دُز واکسن سینوفارم قطعا بالای ۸۰ درصد است. این میزان اثربخشی بسیار ارزشمند است.

ایرنا: اثربخشی واکسن روی ویروس های جهش یافته چطور؟

رییسی: البته اثربخشی واکسن روی ویروس های مختلف متفاوت است. مثلا اثربخشی اکثر واکسن ها روی ویروس دلتا (نوع جهش یافته ویروس کرونا) پایین آمد. حتی اثربخشی واکسن فایزر روی نوع دلتا از ویروس کرونا به زیر ۵۰ درصد رسید. 

ایرنا: بنابراین اثربخشی سینوفارم هم روی ویروس دلتا پایین تر است؟

رییسی: نه الزاما این طور نیست. مثلا اثربخشی واکسن آسترازنکا روی ویروس دلتا بالای ۶۵ درصد است و بهتر از فایزر بود. یا اثربخشی واکسن پاستوکووک ایران روی دلتا بالای ۷۵ درصد است. روی ویروس ووهان واکسن فایزر خیلی موثر بود حدود ۹۴ درصد اثربخشی داشت. البته واکسن فایزر هنوز هم واکسن خوب و اثربخشی است. وقتی می گوییم اثربخشی یک واکسن ۶۰ درصد است معنای آن این است که از ۱۰۰ نفر، ۴۰ نفر مبتلا می شوند اما همان ۴۰ نفر هم نمی میرند. این مساله مهمی است. بنابراین میزان فوت بعد از تزریق دو دُز واکسن کرونا، بسیار اندک و در حد صفر است و اگر نگوییم صفر مطلق ولی میزان آن بسیار ناچیز است.

ایرنا: برخی معتقدند واکسن کرونا عوارض بلند مدت دارد و عوارض این واکسن در کوتاه مدت مشخص نمی شود. از جمله اینکه گفته می شود واکسن کرونا باعث ناباروری و عقیم شدن در آینده می شود و ممکن است عوارض ناشناخته دیگری در بلند مدت داشته باشد که اکنون ثابت نشده باشد؟

رئیسی: این شبهه در بین برخی مردم شنیده می شود ولی انسان اول باید زنده بماند بعد به دنبال این باشد که بارور بشود یا نشود. اینکه فردی واکسن نزند و به کرونا مبتلا بشوند و فوت کند، قطعا دیگر مجالی برای باروری در آینده نخواهد داشت. اصلا تایید نمی کنم که واکسن کرونا در آینده چنین عارضه ای دارد به خصوص اینکه بسیاری از افراد بعد از واکسیناسیون در همین مدت هم بارور شده اند و فرزندان زیادی بعد از واکسیناسیون والدین به دنیا آمده اند اما اگر بخواهیم به این افراد به زبان خودشان جواب بدهیم می گوییم باید اولویت بندی داشته باشیم وقتی با بیماری مواجه هستیم که مرگ و میر شدید دارد و افراد زیادی را از بین می برد اولویت اول زنده ماندن است، باروری اولویت بعدی است ضمن اینکه حتی اگر ناباروری هم باشد که نیست، چند نفر در میلیون نفر دچار این عارضه خواهند شد. این آمار را با آمار مرگ و میر افرادی که واکسن نزده اند مقایسه کنیم. اگر بخواهیم این شبهه را جدی هم بگیریم باز هم، تعداد افرادی که شاید نابارور شوند یک هزارم کسانی که فوت می کنند هم نیستند. اگر هم باشند معلوم نیست ناباروری به علت واکسن باشد.

نکته بعدی تجربیاتی است که در مورد واکسن های با ویروس غیر فعال در ایران داریم. واکسن سینوفارم و برکت که بیشتر در ایران استفاده می شود از این نوع هستند. این واکسن ها از نوعی هستند که ۷۰ سال در ایران سابقه واکسیناسیون با آنها وجود دارد اگر این واکسن ها، باعث ناباروری می شدند اکنون باید نسل ایرانیان از بین رفته باشد در حالی که هیچ عارضه ای از این واکسن ها ندیده ایم.

ادامه دارد...

گفت و گو از افشین شاعری