بارش پاییزی در یزد و کام خشکیده‌ای که سیراب نمی‌شود

بالاخره بعد ماه‌ها تحمل هوای گرم و خشک چند روزی است که عطر نم باران و بوی کاه‌گل مشام یزدی ها را می نوازد، بارش های چند روز اخیر ، زمین خشک و بی رمق یزد را طراوات دوباره بخشید و امید را در دل مردمان این دیار به ویژه کشاورزان زنده کرد، اما به اذعان کارشناسان آب ، محیط زیست و هواشناسی شدت و میزان خسارت خشکسالی های در دو دهه اخیر به حدی است که جبران آن با چنین بارش هایی امکان پذیر نیست.

خشکسالی ۲ دهه گذشته، منابع آب استان را به شدت با مخاطره مواجه کرده است و بخش اقتصادی به ویژه کشاورزی با خسارات بسیاری مواجه شده و مهاجرت روستاییان را تشدید کرده است، شرایط استان خشک و نیمه خشک یزد به گونه ای است که با یک یا چند بارش قابل توجه نیز، انتظار بهبودی اوضاع آب در این استان وجود ندارد.

الگوی "بارش‌های حدی" مطلوب نیست

کارشناس اداره کل هواشناسی یزد در این خصوص گفت: از جمعه شب گذشته تا روز /یکشنبه/ در روستای هامانه اشکذر ۵۸ میلیمتر، سرو ارنان مهریز ۵۴ میلیمتر، گاریز تفت ۴۷ میلیمتر، گل افشان مهریز ۴۵.۵ میلیمتر، خود سفلی و بنادک سادات ۴۲ میلیمتر و روستای اشنیز میبد ۴۱.۵ میلیمتر باران بارید که در طول یک دهه گذشته، کم‌سابقه بود ضمن آنکه شهر یزد پر بارش ترین مرکز استان کشور لقب گرفت.

محمدرضا شیرغلامی به ایرنا گفت: طی این مدت بارش باران در شهر یزد بیش از ۵۰ درصد بیشتر از میانگین کل سال بود یعنی در شهر یزد ۲۷.۵ میلیمتر باران بارید در حالیکه میانگین بلند مدت کل سال برای این شهر  ۵۴.۲ میلیمتر بوده است.

به گفته وی همچنین در حالی که در کل استان یزد میانگین بارش سالانه باران از اول مهر تا ۱۵ آبان سه میلیمتر است، میزان بارش در سال زراعی جاری که مربوط به همین چند روز اخیر است، هفت میلیمتر یعنی بیش از ۲ برابر متوسط دوره بلندمدت بوده است.

وی اضافه کرد: موضوع دیگر در استان یزد اینکه بارش‌ها از منظر هواشناسان به سمت "بارش‌های حدی" می رود یعنی یک محدوده از استان فقط در یک شبانه روز، نصف بارش سالانه را دریافت می کند که این الگوی بارش علاوه بر ایجاد خسارت، پاسخگوی نیازهای آب کشاورزان نیست زیرا از پراکنش مناسب در طول سال برخوردار نبوده و عملا از مشکل کم آبی استان کم نمی کند.

شیرغلامی یادآور شد: نکته دیگر اینکه میانگین بارش‌ پاییز پارسال در کشور هشت درصد بالاتر از نرمال بود اما این رقم در استان یزد ۹۰ درصد بیشتر از نرمال بود که این قابل تامل است ولی به دلیل همان الگوی بارش حدی، اثرگذاری لازم برمنابع آب و بخش کشاورزی را نداشته است.

توزیع مکانی بارش‌ها در استان یزد یکنواخت نیست 

مدیرکل هواشناسی استان یزد نیز گفت: بر اساس اطلاعات ثبت شده از ایستگاه‌های هواشناسی استان یزد، میانگین بارش سال زراعی ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹ استان ۹.۶۶ میلیمتر بوده که نسبت به میانگین بلند مدت ۲۸ درصد و نسبت به سال زراعی قبل ۳۷ درصد کاهش یافته است و این در حالی است که میانگین بارش کشور در سال زراعی ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹ نسبت به بلندمدت نزدیک به ۹۲ درصد کاهش یافته است.

رضا برهانی افزود: با توجه به آمار ارائه شده توسط سازمان هواشناسی کشور، کمترین کاهش بارش در بین ۳۱ استان کشور مربوط به استان یزد می باشد اما این اعداد و ارقام نمی­تواند بیانگر شرایط بارشی استان به طور کامل باشد.

به گفته وی میانگین بارش استان در فصل پاییز ۱۳۹۹، ۴۰ میلیمتر بود که نسبت به میانگین بلندمدت بیش از ۹۱ درصد رشد داشت، در حالی که میانگین بارش کشور در این بازه زمانی تنها هشت درصد نسبت به بلندمدت افزایش یافته بود، این بارندگی معادل ۴۳ درصد بارش یک سال کامل آبی در استان یزد بود اما به سبب ماهیت رگباری که عمده این بارندگی تنها در یک روز اتفاق افتاد برای بخش کشاورزی نه تنها موثر نبود بلکه باعث خسارت در برخی نقاط استان به ویژه شهرستان ابرکوه شد.

مدیرکل هواشناسی یزد اضافه کرد: در فصول زمستان و بهار شرایط استان متفاوت بود و میانگین بارش زمستان سال ۱۳۹۹ با ۳۱ درصد کاهش به حدود ۱۷ درصد میانگین بلندمدت بارش سالانه رسید و در فصل بهار نیز تنها ۲۷ درصد از بارش یک سال زراعی کامل بود که نسبت به میانگین بلند مدت ۱۷ درصد کاهش نشان می داد.

برهانی اظهار داشـت: علاوه بر این توزیع مکانی بارش ها نیز یکنواخت نبود، به گونه‌ای که در شهرستان‌هایی که قطب کشاورزی استان هستند، یعنی شهرستان‌های ابرکوه و خاتم، به ترتیب در حدود سه و پنج درصد از سهم بارش سالانه محقق شد و از طرف دیگر در فصل بهار باز هم شاهد بارش ­های رگباری و سیل ­آسا در استان بودیم  که در ۱۳ اردیبهشت سال 99 در جاده اردکان- چوپانان، سیلاب باعث فوت ۴ نفر شد.

وی گفت: طبق آمار سازمان هواشناسی کشور، استان یزد از جمله استان­هایی است که در بهار ۱۴۰۰، از مجموع پنج رویداد حدی خطرآفرین در بخش کشاورزی شامل یخبندان و سرمازدگی، تگرگ، سیل، باد شدید و طوفان و بارش رگباری تحت تاثیر همگی آن­ها قرار گرفت و متحمل خسارات فراوانی شد.

برهانی افزود: با توجه به پدیده تغییر اقلیم و گرمایش جهانی، پیش بینی می‌­شود در سال‌­ها و دهه ­های آتی بر شدت و فراوانی پدیده ­های مخاطره ­آمیز افزوده شود بنابر این جا دارد مدیران و برنامه‌ریزان استانی به ویژه در بخش های مدیریت منابع آب، کشاورزی، اکوسیستم ­های طبیعی و زیرساخت‌­های شهری برای مدیریت پدیده ­های جوی مانند سیل و خشکسالی و امواج گرمایی و سرمایی تمهیدات لازم را پیش بینی کنند.

رتبه هفتم یزد در زمینه کسری مخازن آب 

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای یزد هم به ایرنا گفت: این استان از نظر کسری مخزن منابع آب زیرزمینی در میان ۳۱ استان کشور در جایگاه هفتم  قرار دارد که با توجه به اقلیم بیابانی و کم بارش استان، بسیار نگران کننده است و بهره برداری از منابع در سال‌های گذشته بیش از توان دشت‌ها بوده و کسری شدید در مخزن را به دنبال داشته است.

محمدمهدی جوادیان زاده اظهار داشت: یزد در زمینه فقر منابع آب در رتبه دوم کشور  قرار دارد و کمترین حجم آب تجدیدپذیر کشور مربوط به این استان است که این موضوع نیز بسیار نگران کننده است. 

وی ادامه داد: در حوزه مدیریت منابع آب ۲ نگرانی در زمینه کمیت و کیفیت وجود دارد، به علت برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی، علاوه بر افت سطح آب سفره های زیرزمینی، منابع موجود از کیفیت مناسبی نیز برخوردار نیست و در برخی مناطق شور شده است.

یزد جزو کم بارش‌ترین شهرهای ایران است 

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای یزد نیز با بیان اینکه مرکز این استان جزو کم بارش‌ترین شهرهای ایران است از پدیده خشکسالی به عنوان زلزله خاموش یاد کرد که به مرور زمان، آثار مخرب خود را در طبیعت نمایان می کند.

جواد منصوری با بیان اینکه خشکسالی یکی از رخدادهای جوی و اقلیمی و از پدیده های طبیعی دنباله داری است که به مرور زمان باعث تخریب و نابودی طبیعت می شود ، گفت: این پدیده به عنوان زلزله خاموش در سفره های زیرزمینی اتفاق می افتد و آثار آنی آن کمتر احساس می شود.

فریب بارش‌های اخیر را نخوریم

اما نکته قابل تامل اینکه پس از هر بار بارش در استان و بویژه شهر یزد، روان آبها در سطح خیابان جاری و مشکلات عدیده ای برای رهگذران و خودروها ایجاد می کنند در حالیکه  برنامه مناسبی برای جذب روان آبها و آب های حاصل از بارش ها وجود ندارد.

در مجموع می توان نتیجه گرفت که وقوع بارش های لحظه‌ای و ۲۴ ساعته دردی از کام خشک استان یزد دوا نمی کند، زیرا پدیده خشکسالی در ۲ دهه گذشته آنقدر ریشه دوانده و منابع استان یزد را تحت تاثیر قرار داده است که شاید در سال های متوالی با بارش مطلوب هم جبران نشود.

قطع گاه و بیگاه آب انتقالی به استان یزد نیز موجب کاهش فشار، کاهش کیفیت و بعضا قطع آب شرب شهروندان یزدی که در تنگنای شدید برای تامین آب شرب قرار دارند، می شود و این حکایت رنج ساکنان سرزمین قنات و قنوت و قناعت است.