باران‌های فصلی درد تالاب انزلی را دوا نمی‌کند

به گزارش ایرنا ، کاهش آب تالاب انزلی و رودخانه های منتهی به دریای خزر در استان گیلان حرف تازه ای نیست و این تالاب بین المللی در سالیان اخیر با مشکلات متعددی همچون کاهش سطح آب ، عوامل مخرب متعدد انسانی نظیر ورود رسوبات ناشی از جنگل تراشی در بالا دست ، پسابهای صنعتی خانگی ، سموم کشاورزی، پسماند ، احداث سازه های نسنجیده در تالاب یا خروجی تالاب به دریا، ورود گیاهان مهاجم و معضلات بسیاری از این قبیل روبرو بوده است. 

آنچه امروز بار دیگر توجه رسانه های گروهی را به تالاب انزلی جلب کرده است بارندگی های قابل توجه در هفته های اخیر است که این امید را در دل طرفداران محیط زیست قوت بخشیده که بارندگی ها در پایداری تراز آب تالاب انزلی تاثیر گذار خواهد بود .

پانزدهم آبان ماه جاری نیز خبری از مدیرکل محیط زیست استان گیلان در خروجی اخبار ایرنا قرار گرفت که در آن ساسان کفایی از آبگیری تالاب انزلی خبر داد و بارش‌های پائیزی هفته‌های اخیر را موجب ورود حجم زیاد آب به این تالاب عنوان کرد که سایه خشکسالی را به طور موقت از سر آن برداشته است.

به گفته وی پس از این بارندگی ها پایه‌های پل چوبی آبکنار که از آب بیرون زده و خشکی زیر آن که در تابستان به عنوان نماد خشکی تالاب در رسانه‌ها معرفی شده بود اکنون مملو از آب شده است.

کفایی همچنین خاطر نشان کرد : اگرچه با توجه به کاهش سطح تراز آب دریا نسبت به تالاب، آب تالاب به تدریج در حال خروج از محل موج‌شکن بنادر و دریانوردی به دریا می‌باشد اما با توجه به حجم آب ورودی از رودخانه‌ها، حداقل طی هفته‌های آینده حتی در صورت عدم بارش نزولات آسمانی، سطح آب و عمق تالاب کاهش چشمگیری نخواهد یافت.

علاوه بر این اواخر هفته گذشته نیز گیلان میزبان بارندگی های فصلی مناسبی بود که در برخی مناطق به بیش از ۲۰۰ میلیمتر رسید و در بارندگی های اخیر نیز همین میزان بارش برای استان  پیش‌بینی می‌شود. 

بارندگی اخیر نیز که از چهارشنبه هفته گذشته تا جمعه قبل مهمان گیلان بود و حدود ۲۵۰ میلیمتر بر جغرافیای استان بارید، حجم بیشتری از آب را وارد تالاب بین المللی انزلی کرد تا این زیستگاه را بیش از پیش سیراب کند. 

این درحالیست که طبق پیش بینی سازمان هواشناسی از آنچه در خروجی مدل‌های بارشی در ماههای اخیر منتشر شده وضعیت بارشی استان گیلان غالباً معمولی تا کمتر از معمول برآورد شده است.

با تمامی این احوال باید پرسید که آیا این بارندگی های فصلی که از سوی مسئولان مناسب توصیف شد، می‌تواند به طور کامل سایه خشکسالی را از سر تالاب انزلی بردارد  یا اینکه فقط تسکینی موقت برای درد خشکسالی این پهنه تالابی است؟

مشکل تالاب انزلی با بارندگی‌های فصلی حل نخواهد شد

برگزاری جلسات طولانی کمیته های احیای تالاب چندان نتیجه بخش نیست و وضعیت تالاب هر روز بدتر می شود.

عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان و دکترای محیط زیست(تنوع زیستی) در باره تاثیر باران‌های فصلی بر خشکسالی تالاب انزلی گفت: میزان بارندگی ها به آن مقدار و اندازه ای نیست که روند خشک شدن تالاب را کُند سازد .

سعید نادری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا خاطرنشان کرد: مشکل تالاب انزلی با بارندگی های فصلی و با درمان های موقت حل نخواهد شد بلکه تالاب انزلی مشکلات عدیده ای دارد که مهمترین آنها عدم مدیریت یکپارچه است.

وی با اشاره به بررسی گاهشمار مشکلات تالاب انزلی از گذشته تا کنون و مطالعات انجام شده، افزود: طبق این مطالعات تالاب انزلی روند حاصلخیزی بیش از حد و پرغذایی بر اثر ورود پساب ها ، فاضلابها ، رسوب گذاری های متعدد از حوزه آبخیز داری بالادست ، عدم لایروبی رودخانه ها ، برداشت شن و ماسه را طی می کند .

این کارشناس محیط زیست گفت: مشکلاتی که از گذشته همچنان وجود داشته و متولیان امر به تذکرات کارشناسان محیط زیست وقعی نگذاشته اند، تالاب را به ورطه نابودی کشانده و مصب رودخانه ها نیز خشک شده و لایروبی تالاب با هزینه های بسیار سنگینی در حال انجام است .

نادری اظهار داشت: تالاب انزلی مشکلات بسیاری دارد اما مسئولان تاکنون راه حل اساسی برای رفع این معضلات ارائه نکرده اند و مدیریت تالاب تنها در حد حرف باقی مانده است . برگزاری جلسات طولانی کمیته های احیای تالاب چندان نتیجه بخش نیست و وضعیت تالاب هر روز بدتر می شود .

سنبل آبی ، تالاب انزلی و رودخانه های منتهی به دریای کاسپین را می خشکاند

هیات علمی گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان گونه مهاجم سنبل آبی را یکی از تهدیدات جدی تالاب انزلی دانست و افزود : از مشاهده اولین نمایه های حضور سنبل آبی در تالاب انزلی چهار سال می گذرد ؛ این گونه علف هرز و گونه مهاجمی است که با انتشار سریع به راحتی می تواند یک اکوسیستم را نابود کند.

نادری بهترین راهکار و شیوه مبارزه با این گونه مهاجم را جمع آوری فیزیکی اعلام کرد و گفت : اولین راهکار در سراسر دنیا جمع آوری فیزیکی این گونه مهاجم با استفاده از دستگاههای جمع آوری مورد تائید سازمان های جهانی است .

وی اظهار داشت : گیاه مهاجم سنبل آبی نه تنها تالاب انزلی را می خشکاند بلکه تمام رودخانه ها منتهی به دریای کاسپین در غرب و شرق استان را از بین می برد و در حال حاضر تمام رودخانه های استان به این گیاه آلوده شده است . معضلی که در ابتدا می توانست با جمع آوری ساده فیزیکی حل شود اکنون تمام آبگیر های استان گیلان و استان های همجوار مانند مازندران را درگیر کرده است .

بهره کشی مفرط از تالاب

این کارشناس خاطرنشان کرد : سازمان محیط زیست نقش نظارتی خود را در این سالها به خوبی ایفا نکرده و اذعان می کند که تنها نقشی نظارتی دارد نقشی که در صورت تخریب طبیعت توسط عوامل انسانی و دست اندازی های سایر ارگانها در زمینه حفظ و حراست از طبیعت چندان اثر بخش و بازدارنده نیست.

نادری با اشاره به مشکلاتی که تالاب انزلی را به ورطه نابودی کشانده افزود : بهره کشی مفرط از تالاب انزلی با استحصال بی رویه از تالاب و خشکاندن و سوزاندن نیزارها به منظور استحصال زمین و ماهیگیری و پرورش زالو( از سوی مردمی که با مشکلات معیشتی روبرو هستند) حال  تالاب را ناخوش کرده است .

وی متذکر شد : با توجه به عوامل تهدید زایی که عنوان شد تالاب انزلی از هر حیث شرایط چندان مناسبی ندارد که این بارندگی ها و حجم آب وارد شده بتواند این اکوسیستم را از خطر خشک شدن برهاند.

عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان تاکید کرد: حجم آب تالاب به نوسانات آب دریای خزر نیز وابسته است و متاسفانه در محیط زیست عناصری را از دست می دهیم که برگشت آنها غیر قابل امکان است .

نادری در خصوص این که  چگونه می توان تالاب را با وجود مشکلاتی که حیات اش را تهدید می کند احیاء کرد، افزود: نجات تالاب انزلی هرروز دشوارتر می شود و  در حال حاضر تنها در حد یک گفتمان باقی مانده است.

اختلاف ارتفاع چهار متری تالاب انزلی با دریای خزر

پژوهشگر دریایی کشور ، دکتری تخصصی زمین شناسی و کارشناس زمین شناسی دریایی در گفتگو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه در حال حاضر اختلاف ارتفاع تالاب انزلی با دریای خزر به چهار متر رسیده است، اظهار داشت : این اختلاف ارتفاع موجب شده نزولات جوی وارد شده به تالاب انزلی مستقیما از طریق کانال مستقیمی به دریای خزر بریزند لذا نباید زیاد امیدوار بود با بارش باران تالاب احیا شود.

همایون خوش روان اضافه کرد: بارندگی های اخیر که در اصطلاح بارشهای جوی ناگهانی نامیده می شوند از انواع بارندگی هایی نیست که انتظار داشته باشیم در دراز مدت در حوزه های تالابی تاثیر گذار باشد و باعث شود حوزه های تالابی شرایط بهینه و مطلوبی پیدا کنند .

این پژوهشگر و کارشناس زمین شناسی دریایی افزود: این باران ها در کوتاه مدت وضعیت روان آب های رودخانه ای را بهبود می بخشند و پس از قطع باران با افزایش دما تالاب دوباره دچار خشکزایی و کم آبی می شود.

وی ادامه داد : مشکل تالابهایی مانند تالاب انزلی فقط مساله کم آبی نیست بلکه تالابهای ما از مشکل افزایش بار رسوبی و مواد آلاینده رنج می برند به این معنی که باران مواد آلاینده و پسماند را از ۱۲ رودخانه بخش جنوبی تالاب انزلی و رودخانه پیر بازار ( از رودخانه های مهم گیلان که از شهر رشت خارج می شود) به تالاب انزلی وارد کرده و باعث افزایش رسوب گذاری در این تالاب می شوند. بنابراین وقتی بستر تالاب از مواد رسوبی و پسماند پر شده باشد دیگر ظرفیتی برای نگهداری و ماندگاری آب باقی نمی ماند.  

خوش روان با اشاره به این که باران از لحاظ رژیم آبی در کوتاه مدت مثمر ثمر است اما نه در بلند مدت اظهار داشت : ما پس از بارش نزولات جوی با ۲ مشکل اساسی انتقال رسوبات و پسماندها به داخل تالاب انزلی مواجهیم که موجب کاهش عمق بستر تالاب می شود و اختلاف چهار متری ترازی که بین تالاب و دریا وجود دارد آب تالاب انزلی را به دریای خزر تخلیه می کند .

وی خاطر نشان کرد: متاسفانه تالاب های گیلان علی الخصوص در پارک ملی بوجاق و تالاب انزلی به خاطر اختلاف ارتفاع آب این مشکل بیشتر است زیرا آب آنها تخلیه و به دریای خزر می ریزد و این یکی از مشکلات جدی تالاب ها در استان گیلان قلمداد می شود .

تاثیر تغییرات زمین شناسی بر وسعت و چگونگی حیات تالاب انزلی

در خصوص تاثیرات تغییرات زمین شناسی بر وسعت و چگونگی حیات تالاب انزلی با دکترای زمین ریخت شناسی(ژئومرفولوژی) نیز گفتگو کردیم. "پانته‌آ گیاهچی" با اشاره به نحوه شکل گیری تالاب بین المللی بندرانزلی  اظهار داشت : این تالاب توسط یک بازوی ماسه ای ( Spit) از بخش دریای خزر جدا شده و بخش زیادی از آب این تالاب توسط رودخانه های منتهی تامین می شود و این جریان توسط آبی که از سمت تالاب به سمت دهانه خروجی آن و بخش دریایی می رود برقرار می ماند .

وی در پاسخ به تاثیر بارندگی های فصلی بر کاهش روند خشک شدن تالاب به خبرنگار ایرنا گفت : بارندگی بر کف بستر تالابی که عمق آن بر اثر انباشت رسوبات و ورود انواع فاضلاب ها بسیار کاهش یافته چگونه تاثیر گذار خواهد بود .    

این کارشناس زمین ریخت شناس تاکید کرد : به هنگام بارندگی علی الخصوص در فصل های پر باران ، روان آبها مصالح زیادی را بصورت بار معلق و بار بستر توسط رودخانه ها به تالاب انزلی حمل می کنند که بخش زیادی از آن در ناحیه شرقی( خاوری) این تالاب مانند ناحیه شیجان و پیربازار رسوب می کند .

گیاهچی ادامه داد: این سیلاب ها به سمت دهانه خروجی تالاب و موج شکن شهر بندرانزلی حرکت کرده و به علت آنکه حجم آب دریا و قدرت جریان های آن از جریان تالاب قوی تر است، بخش زیادی از مصالح بارمعلق در دهانه موج شکن و اطراف آن ته نشین می شوند.

وی تصریح کرد : در بدنه اصلی تالاب ذرات ته نشست شده در حد ماسه ریزدانه، سیلیت و رس است و در بخش هایی که فعالیت رودخانه ها وجود داشته باشد گاه مصالح دانه درشت نیز در بین رسوبات دیده می شود.

این کارشناس زمین ریخت شناس اظهار داشت : از نظر زمین شناسی تالاب انزلی یک محیط فعال زمین ساختی است که تغییرات زمین شناسی وسعت تالاب و چگونگی حیات آن را در طول زمان زمین شناسی کنترل می کند اما نکته حائز اهمیت وجود دستگاههای اجرایی است که با فعالیت های عمرانی و اقتصادی غیرکارشناسی مانند احداث کمربندی شهر بندرانزلی و احداث موج شکن مجتمع بندری انزلی تغییرات نامطلوب در این اکوسیستم را تسریع می بخشند.

تاثیرات سازه موج شکن بر تالاب انزلی

گیاهچی با اشاره به نحوه احداث و تکمیل موج شکن در طرح توسعه مجتمع بندری انزلی که از سال ۲۰۰۹ بعنوان بازوی موج شکن قبلی آغاز شد، گفت : در بین این دو بازو دو حوضچه جهت پهلوگیری و تخلیه شناورهای مورد نظر احداث و در سال ۲۰۱۰ تکمیل شد اما با بررسی این سازه و جهت جریان دریایی منطقه در حوضچه بازوی شرقی پس از مدتی ته نشست مواد بار معلق رسوبی آغاز شد .

وی تاکید کرد : برای جلوگیری از پرشدن این حوضچه از رسوبات عملیات لایروبی در دستور کار مسئولان و متولیان امر قرار گرفت و برای انتقال مصالح لایروبی در پشت حوضچه ناحیه ای را برای تخلیه این مواد در نظر گرفته شد .

این کارشناس زمین ریخت شناس دستکاریهای غیرکارشناسانه (استفاده از بیل مکانیکی )جهت لایروبی تالاب بندرانزلی در مناطق مختلف و عدم مطالعه دقیق وضعیت جریان های دریایی در محل اتصال دهانه تالاب به دریا جهت احداث موج شکن ها را از عوامل تاثیر گذار در روند خشک شدن تالاب انزلی عنوان کرد .

طبق اظهارات کارشناسان محیط زیست و گروه های مردم نهاد محیط زیستی برای جلوگیری و کاهش روند خشک شدن تالاب انزلی به مدیریتی یکپارچه و عملگرا نیاز است.

تاکید بر در نظر گرفتن پیوست زیست محیطی برای پروژه‌های خرد و کلان از سوی ادارات و نهادها نیز موثرترین راهکار برای حفظ محیط زیست خواهد بود .