چادر سیاه کرونا بر سر چادرشب رویین اسفراین

در روستای رویین باید گامهایت را با صدای چله کشی زنان بافنده هماهنگ کنی و این صدا سال هاست که با لالایی مادران در آمیخته و حالا به جزئی جدانشدنی از زندگی و معاش آن ها تبدیل شده است به طوری که محال است که  در کنج خانه های روستاییان و تاق های کاهگلی آن ها یکی دستگاه بافندگی و چله کشی نباشد.

نمی توان گفت نخستین بار چگونه تارو پود چادر شب در این روستای بسیار زیبا و پلکانی تنیده شد و چه فردی نخستین بار نخ را در دستگاه چوبی تولید خود روستا به پارچه های قرمز، زرد و سیاه و در واقع چادر شب تبدیل کرد اما هر که بود و هر داستانی که چادر شب دارد ریشه در پیشنیه ای ۳۰۰ ساله دارد و این گونه است که نام رویین و چادر شب بافی با هم عجین شده و هم اکنون سالانه ۱۶۰ هزار متر مربع منسوجات سنتی در این روستای کوچک ماسوله‌ خراسان شمالی که خانه‌ها آن در قلب منطقه‌ کوهستانی  آلاداغ، شامیران و بالازار جاخوش کرده‌اند تولید می شود.

روستای رویین که در دره پر از درختان سیب، گلابی، گیلاس و آلبالو واقع شده همه ساله پذیرایی شمار زیادی از گردشگران داخلی و حتی خارجی است که به شوق دیدن فعالیت واحدهای کارگاهی نساجی به این خطه در جنوب شرقی بجنورد و در ۲۰ کیلومتری اسفراین سفر می کنند.

کارشناسان میراث فرهنگی قدمت این روستا را با توجه به وجود بارگاه امام‌زاده اسحاق و بناها و تپه‌های تاریخی آن ۵۰۰ سال می دانند و از دیگر سو در این روستای زیبای ۸۰۰ خانواری  ۳۰۰ بانوی بافنده در ۲۰۰ کارگاه بافندگی فعالیت می کنند که همه آن ها کارت صنایع دستی دارند. 

با توجه به تعداد بافندگان و خانواده هایی که به این حرفه اشتغال دارند روستای رویین حرف نخست را در پارچه بافی و نساجی در استان ۸۶۳ هزار نفری خراسان شمالی می زند و بیجا نبوده که نام این روستای زیبا چهار هزار نفری به عنوان دهکده نساجی ایران ثبت شده است.

از دیگر سو این هنر قدیمی مهر اصالت سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) را نیز دریافت کرد با این حال بافندگان چادر شب و حوله و پارچه های سنتی این روزها حال و روز خوبی ندارند و با برخی مشکلات درگیرند که شیوع کرونا و توقف چرخ گردشگری موجب بروز آن هاست. 

نخ و رنگ و پارچه

 چادرشب انواع مختلف دارد و از زیباترین ومرغوب ترین آن ها که چادر شب ابریشمی و ویژه نوعروسان است می توان یاد کرد.

رنگ غالب این چادر شب زیبا قرمز است قرمزی بسیار منحصر به فرد و زیبا که مخصوص نوعروسان بافته می شود و رختخواب جهیزیه عروسان را در آن می پیچیدند و البته چادرشب هایی از نخ پشمی و پنبه ای نیز بافته می شود که این روزها و با توجه به تورم گوی سبقت را از ابریشم ربوده اند.

نقش چادر شب و البته حوله و سفره نان و پارچه ها هندسی و بیشتر راه راه و چهارخانه است و سبب نامگذاری آن به عنوان چادر شب مشخص نیست و  شاید در زمان های دور به عنوان روانداز در شب‌ها به‌کار برده می‌شد و به‌همین دلیل به آن چادرشب گفته‌اند.

ابعاد چادرشب معمولا ۲×۲ و از ۶ تخته با طرح‌های ذهنی و بدون استفاده از نقشه یا طرح در رنگ‌های متنوع توسط زنان بافته می‌شود.

دستگاه و ابزار تولید این نوع پارچه همه از چوب بوده و در داخل روستا تولید می‌شود  و در حال حاضر به‌طور تقریبی ۱۰۰ تا ۱۲۰ نفر به روش سنتی کار می‌کنند و بقیه با دستگاه (نیمه اتوماتیکی که به آن استقلال نام داده اند کار می کنند.

از چادرشب برای برای پیچیدن رختخواب‌ به ویژه رختخواب نو عروس استفاده می‌شود، موارد استفاده چادرشب در روتختی، روبالشی، رومیزی، پوشش کمر، رختخواب پیچ، پرده نیز دیده می شود.

ابزارهای دست ساز بافت چادر شب

ابزارهایی که در بافت چادر شب و حوله و سفره به کار برده می شود مانند عاروس و ورد و شانه و ارج و ماکو از چوب است و ساخته دست خود اهالی رویین و در واقع آن تعداد از روستاییان که بافندگی نمی کنند در تولید نخ و رنگ و فروش فعالیت دارند.

اما این روزها کرونا نسخه دیگری برای این هنر اصیل که قدمتی دیرینه دارد پیچیده که شنیدن آن از زبان بافندگانی که ۹۰ درصد آن ها زن هستند غم انگیز است.

بافندگان این روستا از کاهش فروش، افزایش قیمت مواد اولیه و هزینه های دیگر تولید چادر شب و دیگر دستبافته های داری در این روستا گله مند هستند و یکی از موارد دیگری که به آن اشاره می کنند طولانی بودن دریافت تسهیلات بانکی است.

زهرا حسن نیا یکی از این زنان بافنده است که از کاهش ورود گردشگران به روستا و به تبع کاهش فروش منسوجان تولیدی در روستا گلایه مند است.

پیامدهای کرونا 

وی گفت: قبل از شیوع ویروس کرونا، تمامی سرمایه خود را صرف خرید مواد اولیه کردیم اما منسوجات ما از چادر شب گرفته تا حوله و پارچه و سفره روی دستمان مانده است و ۲ سال است با رکورد مواجهیم.

وی افزود: هم اکنون  بازار کمی بهتر شده اما بازهم  بخشی از محصولات تولید شده در انبار دپو شده است و هنوز هم با چک برگشتی مواجهیم و متاسفانه بانک ها هم برای پرداخت تسهیلات آنقدر ما را معطلمی کنند که نوشداروی پس از مرگ سهراب به دست ما می رسد.

غیبت مشتریان همیشگی 

عشرت کاوه مدیر تعاونی شرکت تعاونی گل آرا نیز گفت: شیوع ویروس کرونا سبب شد تا مشتریان قدیمی این محصولات که به صورت کلی محصول را خریداری می‌کردند، اقدام به خرید نکنند و اگرچه امسال فروش کمی رونق دارد اما مشتریان همیشگی را از دست داده ایم و یا تعداد کمی دوباره برای خرید مراجعه کرده اند.

وی با بیان این که هم  اکنون فروش مواد اولیه نیز اقساطی نیست افزود: در گذشته صاحبان شرکت‌های مواد اولیه بدون اعطای چک مواد اولیه را در اختیار ما قرار می‌دادند اما اکنون اعلام می‌کنند که فروش فقط نقدی است.

کاوه از کاهش فروش اینترنتی خود نیز خبر داد و خاطرنشان کرد: مقدار قابل توجهی از فروش ما از طریق فروش اینترنتی بود که متاسفانه فروش از این طریق نیز کم شده است.

رکود بازار

در گفت و گو با بافندگان گله مشترک همگی دیر رسیدن و معطلی دریافت تسهیلات بانکی و رکود بازار است که این روزها در حال بدتر شدن نیز هست.

این افراد می گویند: برای دریافت تسهیلات بانکی باید راه درازی را طی کنند و از دیگر سو تا این تسهیلات به دست آن ها می رسد تورم موجب کم ارزش شدن پول می شود.

آن ها می افزایند: با وجود این که کم کم تعداد گردشگران ورودی به روستا به حال قبل بازمی گردد اما میزان فروش هم چنان کم و دلیل  آن رکود اقتصادی حاکم برجامعه است که خریدهایی مانند حوله و ملحفه و چادر شب را در اولویت های آخر گردشگران قرار می دهد و خرید سوغات کاهش یافته است.

در عین حال بافندگان امید دارند که در دولت جدید گشایش های اقتصادی به بازار تحرک مثبتی ببخشد و شرایط اقتصادی جامعه و مردم بهتر و به تبع رونق نیز به بازارهای خرید از جمله به این صنعت دیرینه و کهن در این روستای کوچک بازگردد.

بازاریابی 
مدیرعامل اتحادیه صنایع دستی خراسان شمالی نیز می گوید: با وجود این که  این استان تولیدات و صنایع دستی منحصر به فرد و با کیفیتی دارد اما سهم آن از بازار کشور به نسبت دیگر استان ها پایین تر است و کرونا نیز سهم را بیشتر کاهش داد.
حسین ایزانلو با اشاره به ظرفیت هایی که در مورد دست بافته های داری در استان دیده می شود به روستای رویین و منسوجات تولیدی در این روستا نیز اشاره کرد و می افزاید: این روستا تنها روستای نساجی کشور است و توجه به این ظرفیت استان می تواند اقتصاد روستایی را بر پایه صنایع دستی ارتقا و توسعه دهد.

وی مشکل اصلی کسادی بازار صنایع دستی استان را در دوران همه گیری کرونا ناشی از نبود زیرساخت مناسب برای فروش اینترنتی و حتی نابلدی هنرمندان از این شیوه فروش بیان کرد و اظهار می دارد: بازاریابی اینترنتی در این استان نوپاست و باید هنرمندان صنایع دستی ما  برای رونق بازارشان دست به این کار بزنند تا بتوانند بازارشان را رونق دهند و آمارهای ارایه شده از فروش از سوی نهادهای ذیربط بیشتر به صورت واسطه ای بود و سهم هنرمندان از این فروش و سود آن بسیار ناچیز است.

وی اضافه می کند: ۹۰ درصد محصولات صنایع دستی به صورت خام فروخته می شود و این روند باعث می شود تا ارزش افزوده اصلی این حوزه در جیب واسطه ها و دلالان برود و سود بافندگان و هنرمندان در این حوزه با گرانی مواد اولیه ناچیز باشد که در رویین نیز این مشکل دیده می شود.

گردشگری و صنایع دستی دو روی یک سکه
مدیرعامل توسعه شبکه ملی دستبافته‌های داری و دستگاهی خراسان شمالی گرانی مواد اولیه، افزایش قیمت تمام شده، تحریم و کرونا را دلیل اصلی رکود حاکم بر بازار صنایع دستی این استان اعلام کرد و می افزاید: تا پیش از تحریم زمینه برای صادرات بسیاری از دستبافت ها به خارج از کشور وجود داشت و بازار صنایع دستی نیز از رونق خوبی برخوردار بود، ولی با تحریم به دلیل مشکلات در برگشت ارز ناشی از فروش، تمایل برای صادرات کاهش یافت و  و بازار داخلی نیز با کرونا و توقف سفر  مختل شد که این  ۲ بازار صنایع دستی را با رکود مواجه کرد.
عبدالله احراری با بیان این که گردشگری و صنایع دستی دو روی یک سکه هستند افزود: این موضوع در روستای رویین نیز کاملا مشهود است و هنگامی که کرونا گردشگری را تحت تاثیر قرار داد  صنایع دستی نیز از این لحاظ ضربه بدی خورد و اگر خواهان این هستیم که صنایع دستی ما جایگاه واقعی خود را در جهان پیدا کند، باید توسعه گردشگری را از اولویت های اقتصادی قرار دهیم.

پرداخت تسهیلات صنایع دستی 

معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی خراسان شمالی در این مورد می گوید: با پرداخت تسهیلات می توان به رونق صنایع دستی به ویژه بافته های داری کمک کرد که در این رابطه ۷۵ پرونده به ارزش ۳۸ میلیارد ریال به بانک‌های استان جهت دریافت تسهیلات صنایع دستی معرفی شدند که برای ۱۲۰ نفر به طور مستقیم ایجاد اشتغال می‌شود و بخشی از انها مربوط به بافندگان رویین است.

وی  از صدور ۱۳۱ مجوز مشاغل خانگی نیز خبر داد و عنوان می کند: از این تعداد ۱۲۳ مجوز در بخش مستقل و ۸ مجوز در بخش پشتیبان است که بیشترین کارت‌های صادر شده مربوط به رشته‌های دست بافته‌های داری و بخشی به بافندگان رویین اختصاص دارد.

وی با بیان این که در این روستای پلکانی گردشگری، صنایع دستی و میراث فرهنگی ظرفیت ویژه ای را ایجاد کرده است می افزاید: به همین دلیل تلاش می کنیم تا این روستا ثبت ملی شود.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی می گوید: ظرفیت ها و توانمندی های روستای رویین اسفراین تنها دهکده نساجی کشور مستندسازی و به وزارتخانه معرفی شد تا به عنوان دهکده ملی کشور ثبت شود.

محمدرضا قهرمانیان می افزاید: تا پایان سال پرونده این دهکده که قطب نساجی استان است در شورای راهبردی  تعیین شهرها وروستاهای ملی بررسی می شود و با توجه به قوی بودن پرونده این روستا امیدواریم به عنوان دهکده ملی ثبت شود.

وی خاطرنشان می کند: شهرها و روستاهایی که به عنوان شهر و روستای صنایع دستی ثبت ملی شده اند باید دارای توانمندی ها و قابلیت هایی باشند که محسوس و مشهود باشد.

وی با بیان این که این روستای پلکانی از  چند جهت مهم است اظهار می دارد: صنایع دستی، بافت باارزش تاریخی ثبت ملی شده و روستای هدف گردشگری بودن رویین موجب شده تا این روستا در کشور از دیگر روستاها متمایز باشد و صنعت نساجی که تقریبا همه اهالی در آن اشتغال دارند یکی از جاذبه های مهم جذب گردشگر است.

قهرمانیان با بیان این که این دهکده ملی قطب بافندگی خراسان شمالی است می گوید: ۲۰۰ کارگاه بافندگی حوله، چادر شب و دیگر دستبافته ها در این روستا فعال است و به جز آن بافندگان این روستا به صورت خانگی نیز فعالیت می کنند.

وی می افزاید: تولید انبوه چادرشب در روستای رویین اسفراین موجب شد که نخستین خانه نساجی سنتی کشور، سال ۹۵ در حمام خزینه ای این دهکده که یادگاری از دوره قاجار است ایجاد شود.

قهرمانیان اظهار می دارد: این روستا بالاترین میزان تولیدات منسوجات سنتی استان را دارد به طوری که در این روستا سالانه ۱۶۰ هزار مترمربع چادر شب، حوله، دستمال و شال تولید می شود.

وی با بیان این که هم اکنون ۳۵۰ تا ۴۰۰ نفر از افراد ساکن در روستای رویین به طور مستقیم به تهیه نخ، رنگ آمیزی و بافت چادر شب و فروش آن نیز اشتغال دارند می گوید: رشته چادرشب بافی یا نساجی سنتی رویین مهر اصالت سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) نیز دریافت کرده است.

چادرشب، پارچه ای است زیبا و رنگارنگ که در روستای روئین شهرستان اسفراین و براساس فرهنگ، آداب و رسوم دیرینه مردم آن دیار بافته می‌شود.

 چادر شب، چورشب یا لاون از دو جنس پشمی و ابریشمی و بیشتر با رنگ زمینه قرمز و طرح های هندسی بافته می‌ شود.

روستای رویین در ۲۶ کیلومتری شمال شهر اسفراین و ۵۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر بجنورد، در یکی از دره‌های دامنه جنوبی آلاداغ واقع شده است.

این روستا به سبب شکل پلکانی آن به ماسوله‌ای خراسان شمالی نیز معروف و یکی از نقاط خوش آب و هوا و از معروف‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهرستان اسفراین است.

قدمت این روستا را بیش از ۵۰۰ سال برآورد کرده اند و کوچه‌های پیچ در پیچ، بافت قدیمی خانه‌ها و شیب کوچه به کوچه روستا، ارتفاعات بلند، رودخانه‌های دائمی و درختان چنار کهنسال چهره این روستای پلکانی را منحصر به فرد کرده است.

مقبره ملا عارف روئینی و امامزاده اسحاق در این روستا قرار دارد.

در رویین ۸۰۴ خانوار با بیش از سه هزار نفر جمعیت زندگی می‌کنند که عمده آن ها باغدار و بافنده اند.

این روستا در سال ۸۷ با شماره ۲۲۷۷۷ به ثبت آثار ملی رسید و از سال ۹۷ پایگاه ملی میراث فرهنگی بافت تاریخی روستای رویین راه‌اندازی شد.

چادرشب بافی، کلاه کرکی ، سفره کردی، فرش کردی، پشتی و قالیچه ترکمنی،  چاروق دوزی، قالیچه دو روی ابریشمی دویدخ،  ظروف سفالی و انواع و اقسام زیورآلات کردی، ترکمنی و عشایری نمونه های از ۶۱ رشته صنایع دستی این استان محسوب می شود که چهار اثر صنایع دستی(سفره کردی، پادری، چاروق و حکاکی روی سنگ)  موفق به کسب مهر اصالت یونسکو  و ۶۱ اثر نیز مهر کیفیت کالا را دریافت کردند و معرفی بجنورد به عنوان شهر ملی گلیم ایران، راه اندازی نخستین خانه نساجی سنتی کشور در رویین اسفراین نشان از جایگاه مهم صنایع دستی این خطه شمالشرق کشور دارد.

 آب فراوان باغ‌های این روستا را پررونق ساخته بطوریکه هیچ فصلی از سال از محصولات باغی بی‌بهره نبوده است. ازجمله محصولات این روستا سیب، گلابی، گردو، انگور، هلو، گیلاس و زردآلو است.

استان ۸۶۳ هزار نفری خراسان شمالی دارای ۱۶ هزار نفر صنعتگر است که در حوزه های گوناگون صنایع دستی فعالیت دارند.