توافق هسته‌ای میان ایران و گروه ۵+۱ که در تیرماه ۱۳۹۴ پس از ۲۲ ماه مذاکرات فشرده حاصل و دی ماه همان سال به اجرا درآمد با تغییر قدرت در آمریکا به اغما رفت. «دونالد ترامپ» ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ دستور خروج از این توافق را امضا و تحریم‌های هسته‌ای را علیه ایران بازگرداند.
تهران به امید اجرای توافق دستکم از سوی سه کشور اروپایی عضو برجام شامل انگلیس، فرانسه و آلمان تا یکسال به اجرای تعهدات برجامی پایبند ماند. ایران اما در سالروز یکسالگی برجام‌شکنی آمریکا و بی‌اعتنایی اروپا بر پایه مصوبه شورای عالی امنیت ملی به کاهش تدریجی تعهدات در پنج گام اقدام کرد.
با پیروزی «جو بایدن» در جریان رقابت‌های انتخاباتی ۲۰۲۰ آمریکا، امید به احیای توافق رو به فزونی گرفت و ۶ دور مذاکره بین ایران و ۱+۴ بدون گفت وگوی مستقیم با آمریکا در وین برگزار شد؛ مذاکراتی که از میانه فروردین امسال آغاز و ۳۰ خرداد پایان یافت.
امروز دوشنبه هشتم آذرماه در حالی شاهد برگزاری دور هفتم گفت وگوها و حضور تیم دیپلماتیک کشورمان به ریاست «علی باقری کنی» معاون وزیر خارجه در وین هستیم که نخستین دور مذاکرات در دولت دکتر «سیدابراهیم رئیسی» به شمار می‌رود.
مذاکرات از کدام نقطه شروع می‌شود
نقطه آغاز مذاکرات طی این پنج ماه، یکی از موارد اختلافی میان دولت سیزدهم و برخی اعضای برجام بوده و این سوال مطرح می‌شود که طبق خواسته تهران، مذاکرات از زمان خروج آمریکا از برجام پیگیری خواهد شد یا از زمان پایان‌یابی دور ششم؟
اگر چه تغییر قدرت در آمریکا و ورود ترامپ به کاخ سفید بستر را برای خروج این کشور از توافق هموار کرد اما این اتفاق در ایران رخ نداد و تیم رئیسی راه‌حل را از طریق دیپلماسی و پشت میز مذاکرات جستجو می‌کند.
اگر چه تغییر قدرت در آمریکا و ورود ترامپ به کاح سفید بستر را برای خروج این کشور از توافق هموار کرد اما این اتفاق در ایران رخ نداد و تیم رئیسی راه‌حل را از طریق دیپلماسی و پشت میز مذاکرات جستجو می‌کند.
البته به آن معنی نیست که دولت و تیم دیپلماسی جدید در ایران رویکرد متفاوتی با دولت قبل نداشته باشد. بی‌تردید دیدگاه و رویکرد تیم رئیسی با روحانی تفاوت‌هایی آشکار دارد به عنوان نمونه دو اصل «عملگرایی» و «نتیجه‌محوری» همواره سرلوحه آنان در حوزه سیاست خارجی و به ویژه مذاکرات جاری قرار دارد. ضمن اینکه آنها درصددند تا مذاکرات را به تحولات سیاسی داخلی گره نزنند.
این رویکرد متفاوت را می‌توان در ۲ گزارش جداگانه از نتایج مذاکرات از جانب ظریف و غریب‌آبادی به وضوح دریافت؛ روز دوشنبه ۲۱ تیر در زمان حضور ظریف در دستگاه وزارت امور خارجه شاهد ارسال گزارش این وزارتخانه به مجلس شورای اسلامی بودیم؛ گزارش ۲۱۳ صفحه‌ای مشتمل بر چهار بند و چند پیوست که از زیر و بم مذاکرات و توافقاتی که بین دو طرف حاصل شده، حکایت می‌کرد. این گزارش نشان می‌داد که ایران در چندقدمی توافق قرار دارد.
در دولت رئیسی اما «کاظم غریب‌آبادی» نماینده جمهوری اسلامی نزد سازمان‌های مستقر در وین در مصاحبه‌ای از جزییاتی پرده برداشت که مشخص شد اختلافات زیادی هنوز به قوت خود باقی است. او گفت که آمریکا حاضر به پذیرش لغو تحریم بیش از ۵۰۰ شخص حقیقی و حقوقی و لغو دستور اجرایی دولت ترامپ درباره تحریم تسلیحاتی ایران نشده است.
همچنین غریب‌آبادی در این مصاحبه تاکید کرد که آمریکایی‌ها قصد دارند کل تفاهم را به پذیرش بندی در خصوص انجام گفت‌وگوهای آتی در مورد مسائل منطقه‌ای گره بزنند، این در حالی است که یکی از خطوط قرمز جمهوری اسلامی در مذاکرات مرتبط با برجام آن است که هیچ موضوعی خارج از برجام به مذاکرات پیوند نخورد به ویژه مسائل موشکی، منطقه ای و حقوق بشری.
تکاپوی آمریکا در آستانه مذاکرات لغو تحریم
برخلاف دست پُر دیپلمات‌های ایران در مذاکرات وین، تیم آمریکایی با توپ پُر در این پایتخت اتریش حاضر شده تا با این تاکتیک از قصور خود در برجام‌شکنی بکاهد. شکی نیست که در صورت خارج نشدن این کشور از برجام، توافق به حال و روز کنونی نمی‌افتاد.
یکی از مهمترین اهدافی که آمریکا در جریان این مذاکرات دنبال می‌کند، تلاش برای ورود به گفت وگوهای رو در رو و مستقیم با طرف ایرانی است.
بسترسازی برای این مطالبه از مدت‌ها پیش صورت گرفت و «رابرت مالی» مسوول میز ایران در وزارت خارجه آمریکا که در هفته‌های گذشته چندین سفر به منطقه از قبیل ریاض و تل‌آویو داشته در آستانه مذاکرات هسته‌ای مدعی شد: کشورهای حاشیه خلیج فارس گرچه عموماً با برجام موافقتی ندارند ولی آگاهند که حضور آمریکا در توافق و اجرای آن رفتارهای پرتنش منطقه‌ای ایران را مهار خواهد کرد.
این در حالی است که تهران همواره مخالف بازگشت آمریکا به میز مذاکرات لااقل تا زمان لغو تحریم‌ها بوده است. حضور مستقیم دیپلمات‌های آمریکا در جریان مذاکرات بدون اجرای تعهدات، تنها به نفع این کشور تعهدگریز است که هم توافق را ترک کرده و هم پشت میز مذاکره مطالبات گزاف خود را مطرح کند.
ضمن اینکه بازگشت آمریکا به برجام بدون اینکه تحریم‌ها لغو شود، برای ایران پرهزینه خواهد بود همانند ترفندی که دولت ترامپ قصد بکارگیری آن را داشت. ترامپ می خواست از اهرم بازگشت به برجام برای فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» و بازگشت خودکار تمامی تحریم‌ها استفاده کند.
بازگشت آمریکا به برجام بدون اینکه تحریم‌ها لغو شود، برای ایران پرهزینه خواهد بود همانند ترفندی که دولت ترامپ قصد بکارگیری آن را داشت. ترامپ می خواست از اهرم بازگشت به برجام برای فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» و بازگشت خودکار تمامی تحریم‌ها استفاده کند.
متاسفانه در آستانه مذاکرات به جای سیگنال مثبت و اظهارات امیدبخش، شاهد تهدیداتی مکرر از سوی آمریکا بوده‌ایم؛ همانند اظهارات مالی که دو روز قبل از شروع مذاکرات در مصاحبه‌ای تاکید کرد «اگر جمهوری اسلامی از مذاکرات وین به عنوان دستاویزی برای تسریع برنامه هسته‌ای خود استفاده کند، ایالات متحده و هم‌پیمانانش فشارها بر ایران را شدت خواهند بخشید.»
همچنین «لوئیس بونو» نماینده آمریکا در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در دومین روز تشکیل نشست حکام هشدار داد که اگر مشکل عدم همکاری ایران با آژانس حل نشود، شورای حکام باید پیش از پایان سال جاری میلادی در این مورد نشست اضطراری برگزار کند.
این تهدیدات مکرر طی ماه‌های اخیر، مسئولان کشور را به این نتیجه رسانده که تیم بایدن هم همان راه ترامپ را در مواجهه با ایران در پیش گرفته است. در حالی مقامات آمریکا برای امتیازگیری در مذاکرات و دست کشیدن ایران از مطالبات خود به هشدار، تهدید و تحریم متوسل شده‌اند که از نگاه ناظران این تکنیک دستکم در قبال ایران جواب نداده و نمی‌دهد.
در حالی مقامات آمریکا برای امتیازگیری در مذاکرات و دست کشیدن ایران از مطالبات خود به هشدار، تهدید و تحریم متوسل شده‌اند که از نگاه ناظران این تکنیک دستکم در قبال ایران جواب نداده و نمی‌دهد.
در همین راستا «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آمریکا را به‌دلیل هشدار به ایران درباره ادامه عدم‌همکاری با آژانس، سرزنش کرد و گفت: «آمریکا خیلی وقت است که با ایران مذاکره نکرده و فراموش کرده که ایرانی‌ها هیچ کاری را تحت فشار انجام نمی‌دهند. آگر به آنها فشار بیاوریم، مقاومت می‌کنند.»
در این میان گویی سه کشور اروپایی مواضعی معتدل‌تر در پیش گرفته‌‍‌اند. «جوسپ بورل» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اواخر مهرماه با تاکید بر از سرگیری هر چه سریع تر مذاکرات احیای توافق در وین، گفت: با پلن B (نقشه دوم) مطرح شده از سوی مقامات صهیونیستی برای مواجهه با مساله هسته‌ای ایران در صورت شکست مذاکرات وین موافق نیست.
مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پاسخ به این پرسش که در صورت شکست احتمالی در مذاکرات، پلن «بی» در قبال ایران که از آن یاد می‌شود شامل چه چیزهایی خواهد بود، اظهار کرد: «من نمی‌خواهم به پلن بی فکر کنم. هیچ کدام از پلن های بی که به ذهنم می‌رسند خوب نیستند.»
لغو تحریم و تضمین؛ دو مطالبه به حق ایران در مذاکرات
دولت ترامپ از تاکتیک‌هایی برای تحریم ایران بهره گرفت که دولت بعدی آمریکا قادر به لغو آنها نباشد از جمله گنجاندن افراد و نهادهای ایرانی ذیل عناوین حقوق بشری، موشکی و تروریستی.
این در حالی است که «لغو تحریم‌ها» دال مرکزی مطالبات ایران و مهمترین خواسته دیپلمات‌های کشورمان در این دور از گفت وگوها است و از نگاه تهران تحریم‌ها باید به نقطه‌ای برگردد که ترامپ از برجام خارج شد. بنابراین مهم نیست که تحریم ذیل چه عنوانی باشد، تمامی تحریم‌هایی که در این مدت اعمال شده باید یکجا لغو شود.
در همین ارتباط «حسین امیر عبداللهیان» وزیر خارجه روز جمعه پنجم آذر در گفت‌وگوی تلفنی با «جوزپ بورل» مسوول سیاست خارجه اتحادیه اروپا، تاکید کرد: «اگر طرف‌های مقابل آماده بازگشت به تعهدات کامل خود و رفع تحریم‌ها باشند، دستیابی به یک توافق خوب و حتی فوری امکان‌پذیر است.»
همچنین ایران با تجربه تلخی که از دوره ترامپ به دست آورده به دنبال یک توافقی است که قابل راستی‌آزمایی و تضمین باشد تا در صورت تغییر دولت در آمریکا بار دیگر شاهد تکرار تعهدگریزی نباشیم.
چندی پیش معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران در دیدار با «انریکه مورا» معاون دبیر کل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام تصریح کرد که تضمین برای عدم تکرار بدعهدی و رفتارهای غیرقانونی طرف‌های مقابل خواسته غیرقابل چشم‌پوشی جمهوری اسلامی ایران است.
در حالی طرف غربی تضمین کتبی آمریکا برای جلوگیری مجدد از پیمان‌شکنی را تلاش تهران برای کسب امتیاز ارزیابی می‌کند که از نگاه ناظران این مطالبه با توجه به فراز و فرودهای چند سال اخیر برجام منطقی به نظر می‌رسد و آمریکا نه تنها به برجام بلکه به ده‌ها سازمان و توافق بین‌المللی پشت کرده است.
نظر شما