در ادامه گزارش نهم آذر ۱۴۰۰ روزنامه ایران آمده است: گسترش همکاری‌های اقتصادی با چین ذیل توافق ۲۵ ساله و مذاکرات متعدد وزارت نفت با همسایگان شمالی بخوبی نشان داد که با اتخاذ رویکرد درست در سیاست خارجه و دیپلماسی فعالانه وزارت نفت هم می‌توان صادرات نفت ایران را افزایش داده و به بیش از یک میلیون بشکه در روز رساند و هم احیای تعاملات گازی با همسایگان شمالی را محقق کرد.
به‌گزارش «ایران»، با روی کار آمدن دولت سیزدهم، راهبرد سیاست خارجه ایران از اتکای صرف به غرب به گسترش تعاملات با کشورهای منطقه، شرق آسیا، امریکای جنوبی و سایر کشورهای بلوک مقابل امریکا تغییر کرد و البته به‌صورت موازی نیز احیای تعاملات اقتصادی با کشورهای غربی نیز ذیل چهارچوب برجام در حال پیگیری است. اما مطابق گفته‌های رئیس‌جمهور و وزرای دولت، توسعه تعاملات تجاری ایران در دولت فعلی معطل مذاکره با غربی‌ها نخواهد ماند. هرچند تنها حدود سه ماه از استقرار کابینه دولت سیزدهم می‌گذرد اما بررسی عملکرد دیپلماسی اقتصادی دولت در همین مدت کوتاه نیز نشان از برخی گشایش‌های امیدوارکننده در تعاملات تجاری ایران بخصوص در حوزه نفت و گاز است. این گشایش‌های اقتصادی در حوزه انرژی در حالی رقم خورد که ایران همچنان در سایه تحریم‌های نفتی امریکا قرار دارد.
صادرات بیش از یک میلیون بشکه‌ای نفت ایران به چین ذیل توافق ۲۵ ساله
نخستین رویداد مهم در تعاملات انرژی کشور در دولت سیزدهم به افزایش رقم صادرات نفت ایران اختصاص دارد، موضوعی که سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور و جواد اوجی وزیر نفت بارها در مصاحبه‌های خود به آن اذعان کرده‌اند. هرچند رقم دقیق صادرات نفت ایران محرمانه باقی مانده است اما برخی شنیده‌ها از افزایش صادرات نفت و میعانات گازی ایران به بیش از یک میلیون بشکه در روز حکایت دارد. شنیده‌هایی که آمارهای رسمی اوپک و شرکت‌های بین‌المللی ردیابی نفتکش نیز بر آن صحه گذاشته‌اند. عمده صادرات نفت ایران در دولت سیزدهم به کشور چین است. کارشناسان گسترش تعاملات نفتی ایران و چین را تحت تأثیر توافق ۲۵ ساله دو کشور تحلیل می‌کنند. در این راستا محمدصادق جوکار، سرپرست مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در این باره می‌گوید: «با روی کار آمدن بایدن روند صادرات نفت ایران به چین نیز تسهیل شده است. البته در قالب رویکرد توازن‌گری نرم چین نه توازن‌گری سخت که تفاوت ماهوی دارند. در حقیقت این سخن بنده ناظر بر این نیست که چین به‌خاطر ایران وارد تعارض با امریکا می‌شود، بلکه نظر بنده این است که چین الان تلاش می‌کند در قالب توازن‌گری نرم، ایران را به سمت خود متمایل سازد.»
وی با اشاره به دیپلماسی فعال دولت سیزدهم در تعامل با چینی‌ها افزود: «دولت سیزدهم یک پالس مهم به چین و مابقی کشورها ارسال کرده است مبنی بر اینکه حتی اگر برجامی هم اتفاق بیفتد من مثل دولت آقای روحانی غرب‌گرا نخواهم شد و دوستان دوره گرفتاری‌ام را رها نمی‌کنم، بلکه ایران دنبال این است جلوی امریکایی را که دنبال ائتلاف‌سازی است بگیرد زیرا امریکا ما را adversary می‌داند که یک مرحله قبل از enemy (دشمن) است. امریکا در دستورالعمل موقت استراتژی امنیت ملی دولت بایدن به چین و روسیه هم همین adversary را گفته است.»
پکن: با تحریم‌های نفتی امریکا علیه ایران مخالف هستیم
افزایش صادرات نفت ایران به چین حتی باعث شد که مقامات امریکایی نسبت به افزایش واردات نفت ایران توسط چین، به چینی‌ها هشدار دهند. رویترز در خبری اختصاصی به نقل از مقام‌های امریکایی و اروپایی گزارش داده که ایالات متحده به‌صورت دیپلماتیک در خصوص کاهش خرید نفت خام ایران با چین تماس گرفته است. همچنین جو بایدن رئیس‌جمهور امریکا طی یادداشتی به وزارت خارجه امریکا عنوان کرده که عرضه انرژی در دنیا کافی است و باید خرید نفت از ایران کم شود. در واکنش به این اظهارات امریکایی‌ها، «هوآ چوانیینگ» سخنگوی وزارت خارجه چین اظهار داشت: «چین و ایران همواره با رعایت اصول برابری و منفعت متقابل، رابطه برد-برد و تجاری‌سازی همکاری کرده‌اند. چین قاطعانه با هرگونه تحریم یکجانبه مخالف است.»
صادرات نفت ایران در دولت سیزدهم در حالی به بیش از یک میلیون بشکه در روز رسیده که این رقم در دولت گذشته کمتر از ۳۰۰ هزار بشکه در روز بوده است. بیژن زنگنه وزیر سابق نفت همواره در اظهارنظرهایی عنوان کرده بود که هیچ کشوری به‌دلیل تحریم حاضر به تعامل نفتی با ایران نخواهد بود، موضوعی که بارها حسن روحانی و اسحاق جهانگیری نیز در رسانه‌ها عنوان کرده بودند.
شکست امریکا در جبران حفره‌های تحریم نفتی ایران با اقدام نظامی
افزایش تعامل نفتی ایران و چین در دولت سیزدهم و ناتوانی تحریم‌های امریکا در جلوگیری از صادرات نفت ایران باعث شد که حتی این کشور با رویکردهای نظامی مثل مصادره نفتکش‌های ایرانی جریان صادرات نفت ایران به چین را قطع کند که البته با ورود نیروی دریایی سپاه تیر آنها به سنگ خورد. جواد اوجی وزیر نفت در پیامی ضمن قدردانی از نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به‌دلیل نجات نفتکش ایرانی از چنگ دزدان دریایی امریکایی درباره چرایی اقدام مذبوحانه امریکا برای مصادره نفت ایران این‌گونه توضیح می‌دهد: «دشمنان مردم ایران وقتی با چشم دیدند که خادمان مردم ایران در دولت سیزدهم با اراده پولادین و بدون تعلل مصمم به شکستن حلقه سخت محاصره تحریم‌ها هستند و نتیجه این اراده فرزندان ملت را در افزایش صادرات نفت و میعانات و فرآورده‌های ایران مشاهده کردند و دیدند از طرق دیگر نمی‌توانند جلوی این عزم ملی را سد کنند، در آخرین حربه سراغ یکی از راه‌حل‌های قدیمی خود که سابقه تاریخی طولانی هم در آن دارند، رفتند.»
در نتیجه افزایش صادرات نفت ایران که عمدتاً به مقصد چین است نخستین گره کوری بود که دولت سیزدهم با دیپلماسی فعال در سایه تحریم آن را باز کرده و کشور را در تأمین منابع ارزی خود از بن‌بست خارج کرد.
دیپلماسی فعال دولت سیزدهم برای احیای روابط گازی با همسایگان شمالی
پس از انتخاب جواد اوجی وزیر نفت، یکی از کارویژه‌های اصلی وزارت نفت بر گسترش تعاملات گازی با همسایگان شمالی کشور قرار گرفت. در این راستا وزیر نفت در ۲۳ شهریورماه سال‌جاری در نخستین سفر خارجی خود به ترکمنستان رفت تا دوباره جریان واردات گاز از ترکمنستان به ایران را برقرار کند. در جریان این سفر که با استقبال ویژه طرف ترکمنستانی همراه بود وزیر نفت ایران با معاون انرژی رئیس‌جمهور ترکمنستان به گفت‌وگو نشستند. در این نشست دو طرف خواسته‌های متفاوتی را مطرح کردند و بحث احیای واردات گاز از ترکمنستان و پرداخت بدهی گازی ایران به این کشور از جمله مهم‌ترین محورهای گفت‌وگوی طرفین بود. اما دیپلماسی فعال دولت سیزدهم برای احیای تعاملات گازی تنها به یک جلسه محدود نشد بلکه در سطوح کلان‌تر نیز مورد پیگیری قرار گرفت. در این راستا سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور، ۲۶ شهریور و در دومین روز از سفر به تاجیکستان برای حضور در نشست سازمان همکاری‌های شانگهای با «قربانقلی بردی محمداف» رئیس‌جمهور ترکمنستان دیدار کرد و دو طرف بر حل مسأله گاز تأکید کرده و مذاکراتی نیز در این باره داشتند.
پس از این دیدار چندین بار هیأت‌هایی از طرف وزارت نفت ایران و ترکمنستان جلسات مشترکی را در خاک دو کشور برگزار کردند تا هم اعتماد از دست رفته دو کشور در طول دولت‌های یازدهم و دوازدهم بازگردد و هم مذاکرات گازی دو کشور در ابعاد جزئیات و کارشناسی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. همچنین به‌طور موازی جلسات مشترکی نیز با دولتمردان کشور آذربایجان برگزار شد. به طور مثال هفته گذشته جواد اوجی وزیر نفت نشستی با شاهین مصطفی‌اف معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان داشت و در حاشیه این نشست طرفین برای گسترش تعاملات حوزه انرژی تأکید کردند.
در این نشست معاون نخست‌وزیر جمهوری‌آذربایجان گفت: «کشورهای جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران دو کشور دوست و همسایه هستند و بین مردمان دو کشور پیوندهای تاریخی، دینی و فرهنگی وجود دارد. امروز با وزیر نفت درباره ظرفیت‌های همکاری دو کشور مذاکره کردیم و نگاهی به پروژه‌های موفقیت‌آمیز دو کشور انداختیم و درباره یکسری پروژه‌های جدید نیز صحبت کردیم. باور دارم که در آینده نزدیک اسناد همکاری دو کشور در زمینه‌های مختلف امضا خواهد شد.»
چراغ سبز ترکمنستان به ایران برای توسعه روابط اقتصادی
سرانجام بعد از گذشت کمتر از سه ماه از شروع مذاکرات گازی ایران و ترکمنستان و جمهوری‌آذربایجان، نخستین قرارداد گازی دو کشور بعد از پنج سال توقف تعاملات گازی روز یکشنبه در قالب سوآپ گازی بین ترکمنستان، ایران و جمهوری‌آذربایجان منعقد شد. این قرارداد علاوه بر مزایای اقتصادی، سیاسی و ترانزیتی برای ایران یک گام رو به جلو برای احیای تمامی تعاملات اقتصادی دو کشور است. سید مرتضی هاشمی نایب رئیس سابق هیأت رئیسه بازرگانان اتحادیه صادرکنندگان نفت و گاز و پتروشیمی درباره فواید انعقاد این قرارداد گازی می‌گوید: «ایران متأسفانه در سال‌های اخیر نتوانست با کشورهای همسایه خود تعاملات مناسبی داشته باشد. البته مهم‌ترین دلیل این مسأله، سیاست دولت‌های یازدهم و دوازدهم بود. چرا که دولت وقت، تمام هم و غمش را برای ارتباط با اروپایی‌ها صرف می‌کرد. به‌همین دلیل ارتباط گسترده با همسایگان از اولویت خارج و حتی در مواردی نادیده گرفته شد.»
وی ادامه داد:«دولت رئیسی می‌تواند با این قرارداد، هزاران اتفاق مثبت را با کشورهای همسایه رقم بزند، زیرا در حال حاضر، ورود بسیاری از تاجران ایرانی به کشور ترکمنستان ممنوع بوده و حتی بسیاری از تاجران ایرانی در ترکمنستان زندانی هستند که این موارد در گذشته به ظریف، وزیر سابق خارجه هم گفته شده بود. این قرارداد فقط یک قرارداد گازی نیست. یک قرارداد اقتصادی،سیاسی و... است و جنبه‌های گوناگون دارد. باید اذعان کرد که چراغ سبز دیشب ترکمنستان به ایران را می‌توان برگ طلایی این دولت قلمداد کرد.»
به نظر می‌رسد در صورت تداوم روند فعلی و دیپلماسی فعال وزارت نفت، احیای قرارداد واردات گاز از ترکمنستان نیز بزودی رخ خواهد داد و بعد از گذشت پنج سال توقف، تجارت گازی دو کشور برقرار می‌شود. در مجموع تجربه سه ماهه دولت سیزدهم نشان می‌دهد که در صورت دیپلماسی فعال انرژی در وزارت نفت بسیاری از گره‌های فعلی در تعاملات نفتی کشور حتی در سایه شدیدترین تحریم‌های نفتی امریکا نیز قابل باز شدن است. گسترش همکاری‌های اقتصادی با چین ذیل توافق ۲۵ ساله و مذاکرات متعدد وزارت نفت با همسایگان شمالی بخوبی نشان داد که با اتخاذ رویکرد درست در سیاست خارجه هم می‌توان صادرات نفت ایران را افزایش داد و هم توسعه تعاملات گازی را محقق کرد.قرارداد شب گذشته نشان داد قفل دیپلماسی انرژی شکسته شد. طبق قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه بین ترکمنستان، ایران و جمهوری آذربایجان قرار است سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران انتقال یابد. بر اساس این توافق، ترکمنستان روزانه ۵ تا ۶ میلیون مترمکعب گاز به جمهوری آذربایجان می‌فروشد. این گاز از مسیر ایران به جمهوری آذربایجان ترانزیت (سوآپ) خواهد شد و ایران گاز مصرفی موردنیاز خود در ۵ استان کشور را به عنوان حق انتقال این گاز برداشت خواهد کرد. این قرارداد از اول دی‌ماه امسال بدون سقف زمانی اجرا می‌شود. موفقیتی که همه کارشناسان از آن به عنوان برگ برنده دولت سیزدهم در نزدیک ۳ و نیم ماه نخست یاد می کنند.
استفاده از ظرفیتی که استفاده نشده بود!
مرتضی بهروزی‌فرکارشناس انرژی
بعد از فروپاشی شوروی در دهه ۹۰، ایران به‌خاطر موقعیت جغرافیایی خود می‌توانست موضوع ترانزیت انرژی برای کشورهای منطقه رابه‌عنوان یک عامل در مسیر چسبندگی اقتصادی ایجاد و تقویت کند؛ بویژه برای کشورهای محصور درخشکی. ازاین موقعیت در ۳۰ سال گذشته استفاده نشد اما درروزهای اخیر مسئولان اعلام کردند که توافق سه‌جانبه سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان منعقد شده و نظر کارشناسی شروع خوبی است. این اولین گازی است که از مسیر بین دو کشور به‌صورت جدی سوآپ می‌شود و در کنار مباحث فنی، به بهبود روابط کمک خواهد کرد.
باید پرسید چرا دولت های قبل نتوانستند؟
علی شمس اردکانی رئیس کمیسیون اقتصاد کلان اتاق بازرگانی ایران
خبر عملیاتی شدن قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان از خاک ایران از اول فصل زمستان، یک اتفاق مثبت در دیپلماسی گازی ایران به‌شمار می‌رود. اگرچه مقدار گازی که از این مسیر سوآپ می‌شود، بزرگ نیست اما هر نوع معامله‌ای که ایران را به بازارهای جهانی نزدیک‌تر می‌کند، اقدام بزرگی در زمینه دیپلماسی انرژی کشور محسوب می‌شود. ایران ۳ دهه فرصت تبدیل شدن به هاب گاز منطقه را از دست داده است و هیچکس هم نپرسید که چرا دولت‌های قبل با نادیده گرفتن این ظرفیت‌ها به کشور ضرر زدند. روزی ۳۰۰ میلیون مترمکعب ارتباطات گازی را از دست دادیم. اما با وجود این، اکنون یک گام مهم در مسیر بهبود روابط با کشورهای همسایه و همین‌طور فعال کردن دیپلماسی گازی کشور برداشته شده است. ایران می‌تواند خریدار گاز هرکشوری که گاز اضافه دارد، نظیر ترکمنستان و حتی قطر باشد و در ازای آن به هر کشوری که گاز نیاز دارد، بفروشد. باید برای صادرات گاز به بازار اتحادیه اروپا نیز برنامه‌ریزی کرد.
فعال شدن دیپلماسی انرژی
مصطفی نخعی سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس
درخصوص توافق سه‌جانبه سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان، باید توجه داشت که با توجه به عدم توازن ذخایر گازی در شمال و جنوب کشور و حضور مصرف‌کنندگان متعددی در شمال شرق کشور، این سوآپ گازی اهمیت ویژه‌ای دارد به طوری که کمک می‌کند از ظرفیت‌های گازی مهم و حیاتی که در گذشته وجود داشت، اما به خاطر برخی از کوتاهی‌ها، لجبازی‌ها و نگاه غالب مدیریتی دولت قبل که به سمت غرب بود، مجدداً استفاده کنیم. تیم جدید مدیریت در وزارت نفت در همان روزهای ابتدایی، دیداری با ترکمنستان داشت که این دیدارها زمینه ساز احیای روابط گازی با ترکمنستان و ایجاد مراودات سوآپ با همسایگان شمالی بود. در همین حال، صادرات نفت بویژه به بزرگترین مشتری ایران یعنی چین نیز در این مدت با توجه به تجربیات و پیگیری‌های خوبی که در مجموعه مدیریت بازار نفت حاکم شد و جلسات مؤثری که در کمیسیون انرژی داشتیم، افزایش داشت.
نظر شما