لزوم اصلاح مدیریت و عزم ملی در حل بحران آب

رسانه‌های کشور ۲۲ آذر ۱۴۰۰ خورشیدی به موضوع بحران آب پرداخته‌اند. به‌گونه‌ای که اصولگرایان، اعتدالگرایان و اصلاح‌طلبان هر کدام گزارش، یادداشت و مصاحبه‌هایی در این خصوص منتشر کرده‌اند که در ادامه بخشی از این آنها رصد می‌شود.

رسانه‌های اعتدال‌گرا

مدیران القا کردند که کشور ما ثروتمند است

خبرآنلاین در گزارشی به گفت وگوی «عباس محمدی» کارشناس محیط زیست در گفت‌وگویی در کلاب‌هاوس خبرآنلاین، پرداخت و نوشت: آب این روزها تبدیل به دغدغه ایران شده است، شهرها با کمبود آب دست‌وپنجه نرم می‌کنند، حالا مانند همه دوگانه‌های مرسوم در ایران آب و اشتغال تبدیل به دوگانه‌ای دیگر شده‌اند طوری‌که به‌نظر می‌رسد باید میان صنعت، کشاورزی و حفظ منابع آبی یکی را فدای دیگری کرد. شاید به‌همین دلیل است که «عباس محمدی»، کارشناس محیط زیست در گفت‌وگویی در کلاب‌هاوس خبرآنلاین معتقد است: «آب در ایران تبدیل به نظام پیچیده‌ای شده است.»

این کارشناس در پاسخ به این پرسش که چه شد آب کم شد، گفت: «این‌که آب کم شد در درجه اول این است که جمعیت ما زیاد شد و سرانه آب کاهش پیدا کرد، اما دلیل مهم‌تر این‌که ما انبوهی از مشکلات را با هم تلفیق کردیم، اگر یک سیاست غلط با سیاست غلط دیگر ادغام شود اثرات منفی آن از جمع جبری آن‌ها بیشتر می‌شود و ما مجموعه‌ای از سیاست‌های غلط داشتیم.»

وی ادامه داد: «آب در ایران به یک نظام پیچیده از مسائل تبدیل شده که این مسئله نتیجه سوء مدیریت چهل ساله در این حوزه است. در این مدت مدیریت کشور فقط به فکر مصرف آب بوده است. «لستر براون» از فعالان بین‌المللی اقتصاد و محیط زیست معتقد است که رفتار ما با محیط زیست رفتار «پونزی» بوده است، پونزی فردی بوده که یک کسب‌وکار را با روش جدید طراحی می‌کند و امروز ما در ایران به آن سبک هرمی می‌گوییم. او از تعداد زیادی آدم پول می‌گرفت و با بهره خوبی میان آن‌ها پخش می‌کرد، درحالی‌که او فقط از سرمایه دیگران استفاده می‌کرد و در نهایت هم پول مردم را برداشت و رفت.»

«محمدی» در تطبیق نظام مدیریت منابع آب ایران با نگاه «پونزی» به اقتصاد و محیط زیست گفت: «دقیقاً کاری که در ایران درباره مدیریت منابع آب انجام شده همین‌طور است. علیرغم تمام هشدارهایی که داده شد مدیران بخش آب به همین بخشش از منابع عمومی کشور ادامه دادند، یعنی مثلاً از خوزستان آب گرفتند و فرستادند اصفهان، از اصفهان آب گرفتند و فرستادند یزد، این بذل و بخشش آب از منابعِ دیگران همین نتیجه‌ای را دارد که امروز می‌بینیم، مثلاً به شکل اعتراض در خوزستان و اصفهان خودش را نشان می‌دهد. با این وجود در شرایط کنونی آقای محرابیان همان سیاست غلط گذشته را همچنان ادامه می‌دهد و می‌خواهد با تقسیم منابع آب مشکل آب کشور را حل کند. درصورتی که چنین چیزی امکان پذیر نیست.»

این کارشناس محیط زیست، با تاکید مجدد بر نظام پیچیده مدیریت منابع آب، چنین نظامی را حاصل دور شدن نخبگان از مدیریت عنوان کرد: «امروز مسئله آب را پیچیده کرده‌اند، مدیریت یک نظام پیچیده خیلی مشکل است آن‌هم در شرایطی که ما داریم دائماً افراد باهوش را از دست می‌دهیم. الان در وزارتخانه‌ها اشخاصی هستند که دیگر هوشمندی افراد قبلی را ندارند ضمن این‌که خود آن‌ قبلی‌ها هم پر اشتباه بودند، اگر اردکانیان گفت مدیریت آب در ایران اشتباه بوده است اما آقای محرابیان حتی همین را هم نمی‌گوید. اگر به افکار جدید میدان داده نشود کشور با یک بحران پیچیده سراسری در همه ابعاد، اقتصادی، اجتماعی سیاسی روبه رو خواهد شد چراکه وقتی کشاورزی لطمه می‌خورد نان گران می‌شود، وقتی نان گران شود دیگر کسی نمی‌تواند جلوی اعتراض را بگیرد.»

«محمدی» در پاسخ به این پرسش که چه راه حلی برای جبران اقدامات گذشته وجود دارد بیان کرد: «یک تجدید نظر اساسی باید در وزارت نیرو شود، اساساً مدیریت آب باید از وزارت نیرو گرفته شود. وزارتخانه‌ای که تمام مهندسان آن مهندسان ساخت و ساز هستند نمی‌توانند آب مملکت را مدیریت کنند، آب مملکت باید توسط کسانی مدیریت شود که در محیط زیست و کشاورزی و منابع طبیعی حرفی برای گفتن دارند.»

رسانه‌های اصولگرا

نگرانی کمبود آب در کشور با بارش‌های دی‌ماه برطرف می‌شود

روزنامه وطن امروز در گزارشی به سخنان پروفسور حسین اردکانی کارشناس هواشناسی، پرداخت و نوشت: نگرانی کمبود آب در کشور تا اندازه زیادی با بارش‌های دی‌ماه برطرف خواهد شد. با توجه به مساله خشکسالی در کشورمان، پروفسور حسین اردکانی، کارشناس هواشناسی در مطلب کوتاهی به پیش‌بینی میزان بارش‌ها در ماه‌های پیش رو پرداخت و تاکید کرد: «ان‌شاء‌الله نگرانی کمبود آب کشور تا اندازه زیادی برطرف خواهد شد». با توجه به اهمیت میزان نزولات جوی در سال جاری و مساله خشکسالی در کشورمان، حسین اردکانی، کارشناس هواشناسی در مطلب کوتاهی به پیش‌بینی میزان بارش‌ها در ماه‌های پیش ‌رو پرداخت و نوشت: «نگرشی بر جریان کلی جو در نیمکره شمالی نشان می‌دهد به علت تغییرات مهم در دور پیوندهای QBO و AO و NAO و MJO از ۲۵ آذرماه ۱۴۰۰ تا اواخر دی‌ماه کشور از بارش‌های متناوب و خوبی سیراب خواهد شد و پیش‌بینی‌های مایوس‌کننده سازمان هواشناسی کشور برطرف خواهد شد. با گرایش افت شاخص QBO به منفی که عامل مهمی در افت فشار در قطب شمال می‌شود، دور پیوندهای AO و NAO گرایشی به طرف منفی خواهد داشت، نتیجتاً سامانه‌های جوی از طرف مدیترانه غربی به طرف شرق مدیترانه حرکت خوبی را انجام می‌دهند و با ریزش هوای سرد دور پیوند AO به طرف ایران و خاورمیانه سامانه‌های جوی کاملا تقویت شده و با رطوبت خوبی که دور پیوند MJO به این سامانه‌ها تزریق خواهد کرد، ان‌شاء‌الله نگرانی کمبود آب کشور تا اندازه زیادی برطرف خواهد شد، همچنین به احتمال زیاد در ماه‌های بهمن و اسفند هم بارندگی نرمال خواهد بود و دمای هوا با دوره زمانی کوتاهی به کمتر از نرمال می‌رسد. نکته مهم قابل تأمل این است که با این تغییرات شدید اتمسفری که اخیرا دیده می‌شود، دور پیوندهای ذکر شده از حالت oscillation به slactuation تبدیل شده است، یعنی دوره زمانی آنها کوتاه‌تر خواهد شد، بنابراین پیش‌بینی‌های فصلی و درون‌فصلی را گاه‌گاه به اشتباه سوق می‌دهد اما این نگرش که امروز دیده می‌شود با صحت خوبی جوابگو خواهد بود».

وزیر نیرو در فکر پیک تابستان ۱۴۰۱

روزنامه جوان در گزارشی به سخنان وزیر نیرو در گردهمایی رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در کشورهای همسایه که در سالن اجلاس وزارت امور خارجه برگزار شد، پرداخت و نوشت: یکی از نگرانی‌های جدی ما عبور از پیک تابستان ۱۴۰۱ است، باید بتوانیم به گونه‌ای کار کنیم که مردم در این شرایط کمتر شاهد محدودیت باشند و اگر بتوانیم از نیروگاه‌های برق‌آبی استفاده کنیم، شاهد خاموشی نخواهیم بود. امروز کشور ایران می‌تواند انواع توربین‌ها به‌ویژه توربین‌های کلاس F را تولید کند که در صنعت نیروگاهی بیشترین راندمان را به خود اختصاص داده است. موضوع صادرات برق و تجهیزات آن یکی از توانمندی‌ها، پتانسیل‌ها و استعدادهای جدی ایران برای عرضه به کشورهای منطقه است، البته ما توفیقات خوبی در این زمینه طی سال‌های گذشته داشته‌ایم.

وی با اشاره به سنکرون شبکه برق کشور با کشورهای همسایه افزود: امکان تبادل برق با افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، عراق و... را داریم.

به گفته وزیر نیرو در کشورهای عراق، سوریه، سریلانکا، تاجیکستان، روسیه و خیلی از کشورها پروژه‌های نیروگاهی قابل توجهی به‌ویژه نیروگاه‌های برق‌آبی را اجرا کرده‌ایم. محرابیان در رابطه با حوزه آب نیز خاطرنشان کرد: ایران در حوزه پروژه‌های آبی از جمله سامانه‌های آب، سدسازی و نیروگاه‌های برق‌آبی موقعیت بسیار خوب و ارزشمندی را در دنیا دارد.

وی ادامه داد: ایران در رابطه با مسائل مربوط به آب در برخی کشورهای همسایه، بالادست بوده و در برخی مکان‌ها نیز پایین دست به حساب می‌آید. در این موارد هم قوانین و مقررات با هم متفاوت است. در معدود مسائلی همسایه‌هایی که در بالادست قرار دارند، حق‌آبه‌های قانونی و رسمی که با ایران امضا کردند را رعایت نمی‌کنند و شاید بیشترین زیان وارده در این زمینه به دلیل عدم رعایت پروتکل‌هاست. در موضوعات حق‌آبه با کشور افغانستان در طول یک ماه گذشته حرکت و اقدامات خوبی انجام شد که امیدواریم مستمر باشد. محرابیان با تأکید بر ضرورت توجه سفرا نسبت به موضوعات آب و مسائل زیست محیطی یادآور شد: کشورهایی که در بالادست حضور دارند اقداماتی را انجام می‌دهند که منجر به آلوده‌کردن رودخانه می‌شود و با توجه به اینکه کشور پایین‌دست از این آب در مصارف مختلف استفاده می‌کند، اغلب دچار زیان‌های هنگفت در این موضوعات می‌شوند.

چالش کمبود منابع آبی نیازمند اراده ملی است

خبرگزاری تسنیم در مطلبی به نامه رئیس اتاق ایران به رئیس‌جمهور درخصوص بحران آب پرداخت و نوشت: رئیس اتاق ایران در نامه‌ای به رئیس‌جمهور به بحران آب اشاره‌کرده و ضمن تبیین ابعاد این چالش جدی، پیشنهادهای راهبردی بخش خصوصی برای مواجه با این چالش را ارائه کرده است. وی گسترش چاه‌های غیرمجاز در سطح کشور، بیلان منفی آب‌های زیرزمینی، نشست زمین، افزایش مداخلات انسانی و تغییر اقلیم، بی‌توجهی به حق‌آبه‌های زیست‌محیطی، آلودگی منابع آبی، فقدان دیپلماسی فعال در بهره‌برداری از آب‌های مرزی کشور و تنش‌های اجتماعی را به‌عنوان چالش‌های اصلی در حوزه آب برشمرد و در این راستا پیشنهادهای راهبردی ارائه داد. غلامحسین شافعی در این نامه خطاب به ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور دولت سیزدهم با اشاره به مطالعات انجام‌شده توسط مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، تأکید می‌کند برای برون‌رفت از چالش‌های ناشی از کمبود منابع آبی باید عزم و اراده ملی، هماهنگی بین ارگان‌ها و دستگاه‌ها از طریق به‌کارگیری ابزارها و تجهیزات مناسب فراهم شود. به باور او یکی از اقدامات مهمی که در این رابطه باید صورت گیرد تهیه نقشه راه و الگویی ویژه به همت کلیه ذی‌نفعان، نخبگان، بخش خصوصی و نمایندگان قوای سه‌گانه است. از سویی می‌توان برای سرعت دادن به روند کار از ظرفیت برنامه هفتم توسعه نیز بهره برد.

به باور شافعی موضوع آب و نظام مدیریت آن به یک مسئله مزمن و پیچیده تبدیل‌شده است که حل آن نیازمند اتخاذ تدابیر جدید، کارا و بموقع و نیز تغییر بخش‌های عمده‌ای از رویکردهای گذشته است. او تأکید می‌کند هر چه در شکل‌گیری یک اقدام عمیق و گسترده ملی درنگ شود، راهکارهای موجود کم‌اثرتر و با هزینه افزون‌تری روبه‌رو می‌شود. رئیس اتاق ایران در انتها با اتکا به مطالعات مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب و سایر واحدهای مرتبط اعم از استان‌ها و کمیسیون‌ها، آمادگی پارلمان بخش خصوصی را در به‌کارگیری کلیه ظرفیت‌های موجود برای حضور مؤثر در این مسیر مهم اعلام کرد.

دریاچه ارومیه در حال خشک شدن

روزنامه خراسان در گزارشی به وضعیت دریاچه ارومیه پرداخت و نوشت: روز گذشته مقایسه دو تصویر از دریاچه ارومیه نشان می داد این دریاچه طی دو سال اخیر با روند تندی در حال خشک شدن است و متاسفانه این روز ها حال و روز خوبی ندارد. در سال ۹۸ پس از بارندگی‌های قابل ملاحظه بهاره وضعیت دریاچه ارومیه نسبت به سال‌های قبل بهبود یافت اما بسیاری از کارشناسان نقش خشکسالی و کمبود بارندگی در کاهش آب دریاچه را ناچیز ارزیابی می‌کنند و علت اصلی این وضعیت را سوءمدیریت و سیاست‌های مخرب در دهه‌های اخیر می‌دانند. با این حال بر اساس گزارش ها وسعت دریاچه اکنون نسبت به سال گذشته هم یک هزار و ۴۶۱ کیلومتر مربع کاهش داشته که به معنی خشک شدن یک چهارم آن است. متاسفانه این اتفاق در حالی رخ داده که ایرنا در گزارشی نوشته است: برای احیای این دریاچه تا کنون بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان خرج شده است.

رسانه‌های اصلاح‌طلب

تخلیه سفره‌های آب و تحریک گسل‌ها در غرب استان تهران

روزنامه اعتماد در یادداشتی به قلم مهدی زارع به تاثیر کاهش سطح آب‌های زیرزمینی بر تحریک گسل‌ها در استان تهران پرداخت و نوشت: لرزه‌خیزی کارهای انسانی به ویژه فرونشست زمین می‌تواند برآوردهای خطر زلزله را تحت تاثیر قرار دهد. فرونشست یکی از متنوع‌ترین اشکال گسیختگی زمین است. فعالیت‌های انسانی مانند تخلیه طولانی‌مدت آب‌های زیرزمینی و کشاورزی سنتی یا آبیاری طی سه دهه، تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های پی‌درپی و بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و همچنین رشد جمعیت - بیشتر مهاجر - در ناحیه غرب تهران، از عوامل تشدید فرونشست زمین در دشت شهریار در غرب استان تهران شده است.

چاه‌های واقع در قسمت شمالی محدوده دشت شهریار بسیار عمیق‌تر از قسمت جنوبی هستند. کاهش سطح آب در شمال و غرب نسبت به جنوب و شرق منطقه شدیدتر بوده است. کانون زلزله با بزرگای ۵، ۲ ملارد در ۲۹-آذر-۱۳۹۶ در مجاورت پهنه دشت شهریار قرار داشت که طی حداقل سه دهه ماقبل آن نیز تنش‌های زمین‌ساختی را در دو سوی گسل ماهدشت-جنوب کرج افزایش داد و چنانچه گسل‌های شمال تهران یا جنوب اشتهارد آماده حرکت باشند، احتمال فعالیت آنها افزایش می‌یابد. گسل ماهدشت-جنوب کرج در زلزله ۲۰ آذر ۱۳۹۶ افزایش تنشی در حدود ۵بار (۵ اتمسفر) را در دو انتهای گسل وارد نمود. تغییر تنش در اثر فرونشست دشت شهریار تنشی حدود سالانه حدود یک بار به پیرامون دشت از جمله پهنه گسله وارد کرده است.

این تغییرات تنش طی سه دهه گذشته به ویژه بر پهنه گسل‌های ماهدشت - جنوب کرج و گسل شمال تهران وارد شده است. آخرین بررسی‌ها نشان داده که حداقل رخداد زلزله ۲۹ آذر ۱۳۹۶ را می‌توان به تحریک گسل ماهدشت-جنوب کرج در اثر فرونشست زمین مربوط دانست. علل فرونشست متنوع است. تراکم هیدرولیکی، استخراج زیرزمینی و خروج سیالات (آب‌های زیرزمینی، نفت، زمین گرمایی) بخشی از این علل هستند.

آب‌بهای مشترکان پرمصرف ۱۵ درصد گران‌تر می‌شود

به گزارش خبرگزاری ایسنا، بر اساس بند الف تبصره ۶ لایحه بودجه ۱۴۰۱، وزارت نیرو از طریق شرکت‌های آب و فاضلاب استانی سراسر کشور مکلف است علاوه بر دریافت نرخ آب‌بهای شهری، به ازای هر مترمکعب فروش آب شرب بالاتر از الگوی مصرف تعیین شده توسط هیئت وزیران، ۱۵ درصد نرخ آب‌بها را افزایش داده و از مشترکان آب شهری دریافت و به خزانه‌داری کل کشور واریز کند.

به گزارش ایسنا، ۱۰۰ درصد وجوه دریافتی تاسقف ۹۶۵ میلیارد ریال از محل حساب مذکور در ردیف معین در بودجه شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور فقط برای آب‌رسانی شرب روستایی و عشایری و اصلاح شبکه آب مربوط به‌آن اختصاص می‌یابد. ۲۰ درصد اعتبار مذکور برای آب‌رسانی شرب عشایری و ۸۰ درصد برای آب‌رسانی شرب روستایی بر اساس شاخص جمعیت و کمبود آب شرب سالم بین استان‌های کشور در مقاطع سه ماهه از طریق شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور توزیع می‌شود تا پس از مبادله موافقت‌نامه بین سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان‌ها و شرکت‌های آب و فاضلاب استانی یا سازمان امور عشایر ایران هزینه شود.

جمع‌بندی

رسانه‌های اعتدال‌گرا در مطالب خود بر ضرورت تغییر مدیریت آب تاکید کردند و معتقدند که یک تجدید نظر اساسی باید در وزارت نیرو ایجاد و اساساً مدیریت آب باید از وزارت نیرو گرفته شده و موضوع آب باید توسط افرادی مدیریت شود که در محیط‌زیست و کشاورزی و منابع طبیعی حرفی برای گفتن دارند. رسانه‌های اصولگرا نیز در مطالب خود به پیش‌بینی میزان بارش‌ها در ماه‌های پیش ‌رو، سخنان وزیر نیرو در گردهمایی رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در کشورهای همسایه که در سالن اجلاس وزارت امور خارجه کشور، پیچیدگی آب و نظام مدیریت آن و روند تندی خشک شدن دریاچه در دو سال اخیر، اشاره کرده‌اند. رسانه‌های اصلاح‌طلب نیز در مطالب خود به تاثیر کاهش سطح آب‌های زیرزمینی بر تحریک گسل‌ها در غرب استان تهران و گران شدن آب بهای مشترکان پرمصرف، پرداختند.