در ادامه گزارش ۲۸ آذر روزنامه جوان آمده است: هر بار که صحبت از بحران و تنش آبی به میان می‌آید، دو متهم برای آن معرفی می‌شود، یکی کاهش بارندگی‌ها و دیگری مصرف نادرست از این مایه حیاتی. حالا چند روزی است که میزان بارندگی‌ها در برخی نقاط کشور افزایش یافته و بسیاری از افراد نسبت به برطرف شدن بحران آبی امیدوار شده‌اند. کارشناسان حوزه آبی معتقدند که اگر بارندگی‌ها ادامه پیدا کند، کمبودهای آب در سال بارشی جبران خواهد شد و این بارش‌های نرمال تا حدودی از تنش آبی می‌کاهد، اما به دلیل نبود الگوی مصرفی درست از منابع آبی، مجدد به بحران و تنش خواهیم رسید؛ این مسئله نیازمند مدیریت صحیح آب است.
در سال‌های اخیر شاهد آن بودیم چه هنگام بارندگی زیاد و چه هنگام بارندگی کم، مشکلات آبی گریبانگیر کشور و مردم شد؛ هر بار که بارندگی زیاد بود، مردم گرفتار سیل شدند و هر بار که بارندگی کم بود، مردم طعم خشکسالی را چشیدند. این مسئله نشان می‌دهد ما بیش از اینکه با مشکل بحران آب مواجه باشیم، با بحران مدیریت آب در کشور مواجه هستیم و باید فکری برای آن شود.
افزایش بارندگی‌ها در کشور که در اواخر پاییز رخ می‌دهد، آلودگی کلانشهرها را کاهش و امیدها را برای رفع تنش‌های آبی افزایش داده‌است. به همین دلیل «جوان» در گفتگو با کارشناسان حوزه آبی به تحلیل وضعیت بارندگی‌ها و مدیریت صحیح منابع آب پرداخته‌است.
سوءمدیریت مسئولان، بحران آب را تشدید کرده‌است
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی درباره بارندگی‌های اخیر به خبرنگار «جوان» می‌گوید: «وضعیت آبی کشور مناسب نیست، هر چند دیروز و امروز بارندگی داشتیم، اما از آنجایی که کمبود منابع آبی ما بسیار زیاد است، بارندگی‌های بیشتری احتیاج داریم.»
او ادامه می‌دهد: «طی دیشب و امروز بارندگی خوبی در نیمه غربی کشور داشتیم و این شرایط ادامه پیدا می‌کند. نیمه شرقی کشور در سال گذشته با خشکسالی شدید بوده و امسال نیز بارش‌ها بسیار کمتر از نرمال است و برخی از استان‌ها مانند کرمان و هرمزگان یا بارشی نداشتند یا بارش ناچیزبوده است.» وظیفه در پاسخ به این سؤال که اگر بارندگی‌ها تداوم یابد، خشکسالی برطرف خواهد شد، می‌گوید: «در کشور خشکسالی انباشت شده داریم؛ بارندگی‌ها ممکن است کمبودهای بارش امسال را تا حدی جبران کند، اما خشکسالی را برطرف نخواهد کرد. ما باید این مسئله را بپذیریم که یک کشور گرم و خشک داریم و برای حفظ منابع آبی آن باید دغدغه‌مند باشیم.»
رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی اظهار می‌دارد: «کمبود آب در کشور ما از دو منظر تشدید می‌شود؛ اول به سبب کم‌بارشی‌ها در سنوات گذشته و دوم اضافه برداشت‌هایی که قبلاً بوده و ادامه دارد. چاه‌های بسیاری احداث شده و برای مصارف صنعتی و کشاورزی از آب‌های زیرزمینی بی‌رویه برداشت می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «تصور کنید فردی درآمد کمی دارد و بدون توجه به درآمدش، زیاد هم خرج می‌کند؛ چنین فردی حتماً با ورشکستگی مواجه خواهد شد. این شرایط در مورد منابع آبی کشور ما نیز صدق می‌کند. ما چندین سال است بارندگی‌های کمتر از نرمال داشتیم، اما بدون توجه به ذخیره منابع آبی از آن برداشت کردیم و حالا تصور می‌کنیم بارندگی‌های مناسب امسال می‌تواند نجاتمان دهد، در صورتی که مدیریت تقاضا و کاهش سطح مصرف فعلی و بهبود مدیریت منابع آبی ناجی کشور ما از بحران آب خواهد بود.»
به گفته رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی، در سال آبی گذشته و همچنان در سال آبی جدید علاوه بر ایران، کشورهای همسایه ما و تمام حوزه‌های مشترک در غرب و شرق ایران با کم‌بارشی مواجه بودند. در ایران خشکسالی به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی و افزایش نیاز آبی به سبب فعالیت‌های مختلف و به‌خصوص کشاورزی، اثرات شدیدتری را نشان می‌دهد.
فرونشست زمین نتیجه سودجویی‌ها
وظیفه به مشکلات ناشی از سوءمدیریت در برداشت آب اشاره می‌کند و می‌گوید: «اضافه برداشت‌ها از منابع آبی منجر به فرونشست زمین در بسیاری از مناطق کشور شده‌است که هر چند وقت یکبار تصاویر و اخبار آن در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود و مردم را بسیار نگران کرده است.»
او تصریح می‌کند: «با بهبود بارش در فصل زمستان امسال، احتمال جبران بخشی از کم‌بارشی سالانه وجود دارد، اما کمبودهای تجمع‌یافته در دو دهه گذشته همچنان باقی است و این بارش‌ها توان جبران کمبود سال‌های گذشته را نخواهد داشت. پیش‌بینی می‌شود که امسال، بارندگی‌ها در زمستان در حد نرمال باشد و از آنجایی که حدود ۴۴ درصد بارش تجمعی سالانه کشور در فصل زمستان روی می‌دهد، بنابراین بارش زمستانه نرمال و احتمالاً بیش از نرمال می‌تواند شرایط را قدری بهبود بدهد.»
وظیفه اظهار می‌دارد: «کشورمان تقریباً از سال ۱۳۷۸ با خشکسالی نسبی همراه بوده‌است، به جز سال‌های آبی ۱۳۹۸- ۱۳۹۷ و ۱۳۹۹- ۱۳۹۸ که شرایط ترسالی نسبی حاکم بود. کم‌بارشی سال آبی اخیر بسیار شدید بود و تأمین آب شرب به هزاران شهر و روستا با تانکر انجام گرفت و همچنان ادامه دارد.» او به سودجودیی‌های برخی از افراد در نقاط بالادست اشاره می‌کند و می‌گوید: «شاهد آن هستیم که در مناطق کوهستانی بالادست حوضه‌های آبی از جمله تهران و اصفهان و در بسیاری از استان‌های کشور، عده‌ای اقدام به ویلاسازی و توسعه باغات کرده‌اند که استخرها و باغ‌های شخصی‌شان آب بسیار زیادی مصرف می‌کند و تقریباً تولید قابل‌توجه یا مقرون به صرفه با توجه به آبی که مصرف می‌کنند، برای جامعه ندارد. در بسیاری از مناطق کوهستانی بالادست بارش باران و به خصوص برف در استخرهای بیشمار مناطق کوهستانی برای مصارف باغات و ویلاها به گروگان گرفته می‌شود و توسعه بی‌رویه و گسترده باغات و برداشت بی‌رویه آب از سرچشمه‌ها همچنان ادامه دارد و حق‌آبه مناطق پایین دست رعایت نمی‌شود. باران و برفی که در مناطق کوهستانی می‌ریزد، باید به مناطق پایین دست هم بیاید و مانع فرونشست زمین در دشت‌ها شود. استخرهای این ویلاها و باغات کوهستانی با حجم بسیار بالا حتی در فصل سرد نیز پر از آب هستند و هر کدام ۲ الی ۳ هزار متر مکعب آب ذخیره کرده‌اند. اگر تنها ۵۰ استخر در هر روستا و مناطق ویلایی و باغ شهرها در مناطق کوهستانی وجود داشته باشد که در برخی مسلماً بیشتر است، اولاً تبخیر آب روباز حتی در فصل سرد نیز ادامه می‌یابد و دوم اینکه میلیون‌ها متر مکعب آب در هر منطقه روستایی و ویلانشینی به گروگان گرفته می‌شود.»
وظیفه با گلایه از نبود نظارت و برخورد مسئولانه با چنین رفتاری در مورد آب گفت: «آب مصرفی تهران و بسیاری از شهرها از برف و باران کوهستان‌ها تأمین می‌شود و متأسفانه صاحبان باغات و ویلاهای کوهستانی این آب را در قرق شخصی خود می‌گیرند. انتظار می‌رود که مسئولان کنترل بهتری به عمل بیاورند با کمک قانون با توسعه باغات موجود در شیب کوهستان‌ها و در عرصه‌های طبیعی و عمومی، توسعه جاده‌ها در مناطق کوهستانی و برهم زدن بی‌رویه بافت طبیعی خاک و همچنین احداث استخرهای بیشمار در مناطق کوهستانی بالادست حوضه‌ها سختگیری کافی و مقابله مناسب داشته باشند.»
وظیفه با بیان اینکه باید برای مقابله با سودجودیان منابع آبی قانونی وجود داشته باشد و با آن‌ها برخورد شود، می‌گوید: «سازمان محیط‌زیست و به خصوص سازمان مراتع، جنگل‌ها و آبخیزداری باید کسانی که آب‌ها را در بالادست‌گروگان گرفته‌اند، شناسایی کند و مانع از ادامه سودجویی آن‌ها شود.»
او به مشاهدات خود در روستاهای بالادست اشاره می‌کند و می‌گوید: «استخرهای آب برای باغات و ویلاهای بیشمار و توسعه باغات در مناطق شیبدار کوهستانی، در سال‌های خشک فشار مضاعفی را بر دسترسی به آب در مناطق پایین دست حوضه‌ها وارد می‌کند و متأسفانه در برخی نقاط موجب محرومیت پایین‌دست حوضه‌ها از حق‌آبه خود می‌شود و موجب خشک شدن بستر رودخانه‌ها در پایین‌دست می‌شود. همین مسائل است که موجب تشدید خشک شدن دشت‌های کشور و فرونشست آن‌ها می‌شود؛ چراکه دیگر آبی نیست که از بالادست به سمت پایین حرکت کند و خسارت ناشی از این سودجویی‌ها به مردم وارد می‌شود.»
غفلت از ذخیره روان‌آب‌های خلیجی
در این رابطه بنفشه زهرایی، دبیر کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی درباره بارندگی‌های اخیر در کشور نیز به خبرنگار «جوان» می‌گوید: «فصل بارشی کشور است و خوشبختانه در روزهای اخیر، بارش مناسبی دریافت شده، اما این به آن معنا نیست که از وضعیت کم‌آبی خلاص شده‌ایم. اگر چه این بارش‌ها مناسب است، اما حداکثر می‌تواند کم‌بارشی امسال را جبران کند، زیرا که ما چندین دوره کم‌بارشی را تجربه کردیم و حالا این کمبودها با یک بارش و دو بارش جبران نخواهد شد.»
او ادامه می‌دهد: «با افزایش بارندگی‌ها، بخشی از آب در تالاب‌ها ذخیره می‌شود و بخش دیگر هم به مسیر خودش در سطح زمین ادامه می‌دهد و وظایف طبیعی را در اکوسیستم ایفا می‌کند. از طرفی در فصل آبگیری سدها هستیم و بخشی از روان‌آب‌ها به داخل سد می‌ریزد. از آنجایی که معمولاً در این مواقع سال کشاورزی انجام نمی‌شود و آب سد فقط برای شرب و صنعت آزاد می‌شود، منابع آبی سدها غنی خواهند شد.»
زهرایی در پاسخ به این سؤال که مسئولان برای حفظ منابع آبی چه اقداماتی انجام دهند تا در فصل گرما تنش آبی ایجاد نشود، اظهار می‌دارد: «ورود روان‌آب‌ها به داخل سدها به طور طبیعی انجام می‌شود. بخشی از روان‌آب‌ها هم به سمت مناطق خلیجی و نزدیک دریا می‌رود که می‌توان از این روان‌آب‌های خلیجی برای ذخیره‌سازی استفاده کرد. البته این کار نیاز به زیرساخت دارد؛ از آنجایی که کنار دریا حالت دشت است باید از فضای کوتاه مانند فضای لاستیکی استفاده شود و روان‌آب‌ها را به نقاط مختلف منحرف کرد.»
نظر شما