جشنواره عمار از حوزه هنر فراتر رفته است

به گزارش روز جمعه خبرنگار سینمایی ایرنا، در حاشیه آخرین روز از اکران‌های مرکزی دوازدهمین جشنواره مردمی فیلم عمار، شب اندیشه نخستین جشنواره علوم انسانی عمار با حضور اندیشمندان و صاحب‌نظران این حوزه در سینما فلسطین برگزار شد.

در این مراسم، «روح اله ایزدخواه» پژوهشگر حوزه جهاد سازندگی و نماینده مجلس شورای اسلامی، گفت: جشنواره عمار از حوزه هنر فراتر رفته است و وارد علوم انسانی شده اما امیدواریم سال های آتی امور اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز را در بربگیرد. 

او، مساله ارتباط گم شده علوم انسانی با واقعیت در کشورمان را حائز اهمیت دانست و افزود: علوم انسانی مطالعه انسان است. انسان فقط در کلاس درس و کتابخانه محصور نیست انسان ها در روستا، کلان شهر، کارخانه و همه جا هستند.

این نماینده مجلس با انتقاد از دانشگاه ها، خاطرنشان‌کرد: «چرا محققان و صاحب‌نظران از زیست با مردم پرهیز دارند؟ متاسفانه در دانشگاه های ما می‌توانی تا فوق تخصص علوم انسانی بروی اما در عمرت چهار روستا با نگاه تحقیقی را ندیده باشی.»

ایزدخواه بیان‌داشت: همسر جلال ال احمد در جایی می‌گفت همه داستان های او واقعیت است و عجین شده با مردم به این صورت که او به روستاها می‌رفت و در نگارشش بعد از مشاهده و پژوهش فقط نام مکان ها و افراد را تغییر می‌داد.

وی گفت: باید رخوت و رکود و تنبلی را کنار بگذاریم و من امیدوارم جشنواره علوم انسانی عمار بتواند این حصار، رکود و تحجر را بشکند و پای محققین و فرهنگیان را به جامعه باز کند.

برپایه این گزارش، حامد بامروت‌نژاد، تهیه‌کننده سینما و عضو شورای سیاست‌گذاری جشنواره عمار به عنوان نخستین سخنران این مراسم، با تشریح برخی از آیین‌های این جشنواره فت: از منظر من این جشنواره امری «فرم محور» است. بدین معنا هنگامی که محتوا شکل می‌گیرد و غنی می‌شود؛ فرم خودش را نیز پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: اولین مبحثی که ما در خصوص مراسمات و آیین‌های متداول در این‌گونه جشنواره‌ها داشتیم، تفکیک در چرایی انجام آن‌ها بود. ابتکارات و ابداعات عمار به چراها بازمی‌گشت و تلاش می‌شد تا به آن‌ها پاسخ دهیم. برای مثال چرا باید در ابتدای مراسم‌ها قرآن قرائت شود؟ و یا سرود ملی خوانده شود؟ چرا باید مسوولان در صندلی‌های جلو بنشینند؟ و یا چرا باید مسوولان از برگزیدگان تقدیر کنند؟ مگر نه اینکه تقدیر باید توسط شخصی انجام شود که از آنان منزلت بالاتری داشته باشد؟ بنابراین ما به این نتیجه رسیدیم که تنها خانواده شهدا هستند که می‌توانند از برگزیدگان تقدیر کنند.

بامروت‌نژاد به نحوه انتخاب جوایز نیز اشاره کرد و گفت: ما برای انتخاب جوایز بسیار فکر کردیم تا به یک هدیه مردمی برسیم. درنهایت سه هدیه ویژه درنظر گرفتیم که یکی از آنان «دستکش ننه عصمت» بود.

این تهیه‌کننده سینما افزود: ماجرای «دستکش ننه عصمت» برمی‌گردد به سال‌های دفاع مقدس که وی فرزند پسری برای اعزام به جبهه نداشتند و از آن‌جایی که می‌خواستند «یک نخودی در این آش بیندازند» تصمیم گرفتند که برای رزمندگان دستکش ببافند.

این عضو شورای سیاست‌گذاری جشنواره عمار در پایان سخنانش تاکید کرد: عمار جشنواره‌ای مردمی‌ است و دعوت خاص از کسی نداریم. آیین عمار پیرو شهداست و به همین دلیل دو ردیف اول صندلی‌ها نه به مسوولان یا سازندگان، بلکه به خانواده شهدا اختصاص دارد.

سکوت معنادار شب اندیشه
سخنران بعدی مراسم یوسف مرادی فعال محیط زیست بود. او در سخنان کوتاه خود به یادآوری برخی از مشکلات کشور پرداخت و گفت: مایلم به محیط‌بان نجفی که دیوان عالی کشور حکم قطعی اعدام او را صادر کرد اشاره کنم و یا به ۴۰۰هزار نفری که در سیستان و بلوچستان حدود یک دهه است که آب آشامیدنی سالمی ندارند.

وی ادامه داد: به ۴۰۰ روستا در چهارمحال بختیاری با تانکر آب رسانی می‌شود این درحالی است که ۱۰ درصد آب کشور از این استان تامین ‌می‌شود.

این فعال محیط زیست پس از اشاره به هوای آلوده اصفهان، با یک دقیقه سکوت به سخنان خود پایان داد.

بین ادبیات و هنر با دنیای اندیشه و علوم انسانی گسل وجود دارد
محسن قنبریان پژوهشگر حوزه دانشگاه از دیگر سخنرانان این مراسم بود. وی با یادآوری گذشته تمدنی کشور به برخی از بزرگان تاریخ اشاره کرد و گفت: زمانی ما در فلسفه ملاصدرا و در روایت و هنر حافظ و مولوی داشتیم.به نحوی که اتصال بین اندیشه تا ادبیات و هنر کاملا مشخص بود. امروز اما در عرصه فرهنگی می‌بینیم که دنیای روایت و هنر به سمتی و دنیای اندیشه و علوم انسانی به سمت دیگری‌است و یک گسست عجیبی وجود دارد.

وی افزود: امروز کسانی که برای مردم ایران در شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام فرهنگ تولید می‌کنند، ممکن است تحصیلات دانشگاهی نداشته و حتی دیپلم نیز نداشته باشند. از سوی دیگر کسانی که در حوزه علوم انسانی و اسلامی مطالعه می‌کنند ممکن است یا با رسانه ارتباط نداشته باشند یا اگر در ارتباط باشند حرف‌شان شعاع کمی را دربر می‌گیرد.

قنبریان بیان‌داشت: یک صفحه‌ای که در شبکه‌های اجتماعی نقاط تاریک را روایت می‌کند و پشتوانه علوم انسانی و اسلامی هم ندارد، بسیار پویاتر و موج‌سازتر از یک اقتصاددان و یا دانشمند عمل می‌کند.

این پژوهشگر حوزه دانشگاه به تولیدمحتوا و فیلم‌ها اشاره کرد و عنوان‌داشت: فیلم‌های ما خیلی متکی بر اندیشمندان ما نیست و از سوی دیگر شاید دانشمندان ما چیزی تولید نکرده باشند که به سینما بیاید. به طور کلی آنچه در جشنواره‌های هنری ما ساخته می‌شود مصرف ایران نیست و رنسانس ما ادبیات خودش را نساخته است.

وی اظهار داشت: نه اندیشمندی پشت سر یک روایتگر بصیر حرکت می‌کند و نه پژوهشگران و یا اقتصاددانان این روایت‌ها را پیوست نگاری خوبی می‌کنند، بدین جهت هم افزایی انجام نمی‌شود.

این پژوهشگر تاکید کرد: باید روایت و اندیشه در کنار هم قرار بگیرند. رساندن روایت درست از صحنه، با درایت و دانش جزء فوری‌ترین ضرورت‌های ماست و امیدواریم این جشنواره بتواند اولین قدم این مسیر را بردارد.

با حقیقت فاصله داریم
سخنران بعدی شب اندیشه، عباس حیدری پور قائم مقام پژوهشکده باقرالعلوم (ع) بود که در ابتدای سخنانش به یکی از مشکلات حوزه علوم انسانی ایران پرداخت و گفت: علوم انسانی ما از روی واقعیت می‌پرد بدین معنا مقوله‌هایی که با آن به شکار توصیف واقعیت می‌رود اینجایی نیست. از سوی دیگر با میدان واقعیت تماس جدی ندارد و در عالم ذهنیت می‌چرخد.

حیدری پور در بخش دیگر سخنانش به روایت مستند پرداخت و گفت:در این موارد روایت گری ها به واقعیت نزدیک تر است.همان‌طور که می‌دانید واقعیت دقیق‌تر از اندیشه است.مستند چون می‌خواهد خود واقعیت را روایت کند بنابراین روگرفت آن به حقیقت بسیار نزدیک است.

وی ادامه داد: دو بخش در روایت مستند وجود دارد؛ نخست اجزاء که سازنده آن را انتخاب می‌کند و دوم مفصل بندی بین این اجزاء است.

 حیدری‌پور در پایان گفت: هنر سازنده این است که بتواند به گونه‌ای معقول قطعات واقعیت را برهم پیوند زند و بیننده حس کند در عالم واقعیت به سر می‌برد.

ضرورت تجربه نگاری
در ادامه مجتبی همتی فر پژوهشگر حوزه تربیت و آموزش صحبت های خود را با تاکید بر تجربه نگاریِ فراتر از مجموعه آثار عمار آغاز کرد و گفت باورم اینست که ما به الگوهای عملی برای اقدام نیاز داریم. 

همتی فر با یادآوری حوزه کاری خود یعنی تعلیم و تربیت افزود ما در تعلیم و تربیت اسلامی در مقیاس خرد و کلان نیاز به الگو داریم. اما این الگوها را عمدتا نداریم. وی در ادامه اقدامات لازم برای دستیابی به این الگو را اینگونه تشریح کرد: نقطه اول ما نظر است. هیچ عملی بدون نظر نمی تواند اتفاق بیفتد. اما این یک طرفه نیست. 

به باور این پژوهشگر حوزه تعلیم و آموزش، از نظر می توان به عملی رسید که اثری دارد در نظر ما و در رفت و برگشت میان این دو کم کم هم عمل و هم نظر ما تقویت شده و انگار یک سیر استعلایی داریم  که همتی آن را اجمال به تفضیل نامید. این الگویی است که ازنظر شروع شد و به عمل رسید و ما را از خرد عملی که انجام میدهیم در یک برش خاص، به یک الگوی جامع و جامعتر می رساند که این خودمی تواند الگویی برای تولید الگوهای بومی  باشد.

همتی فر در ادامه یادآور شد: در پذیرش این ارتباط یک نقیصه جدی داریم. ما عمل می کنیم بدون نظر یا نظرورزی می کنیم بدون دلالت یا توجه به عمل. وی تاکید کرد فقدان ارتباط میان عمل و نظر نتیجه بخش نبوده و تجربه نگاری یکی از نقاطی است که میتواند این حلقه را کامل کند.

از دیدگاه این پژوهشگر، تجربه نگاری در واقع ثبت تجربه اشخاص، موسسات و فعالیت هاست و در واقع به آن چیزی گفته می شود که شخص در زندگی خود تجربه می کند. تجربه نگاری به اشکال مختلف خود را در علوم مختلف نشان داده است.

وی افزود: بنابراین از یک نظری که باعث یک عمل شد به یک حرکت برگشتی به نظر می رسید و اگر این حرکت دورانی و رفت و برگشت ادامه پیدا کند می توان امیدوار باشید که  فعلی که آن شخص انجام می دهد یا کاری که یک مجموعه انجام می دهد، شاهد ارتقا باشد.

روایت انسان ایرانی نداریم

در ادامه مهدی امامی پژوهشگر حوزه فلسفه اجتماعی، گفت: ما در کشورمان فلسفه تاریخ نداریم و به طبع تولد انسان هم محقق نمی شود چون هویتی شکل نمی گیرد که بر مدار آن انسان تجلی کند.

او افزود: فلسفه تاریخ یعنی جمع کردن اجزای پراکنده تاریخ برای یافت یک کلیت که در آن از چهار مفهوم کلیدی نسبت انسان با پیشرفت، عقلانیت، رهایی و آزادی و قدرت و دولت و سیاست حرف می زنیم.

این پژوهشگر بیان کرد: هنر، موتور پیشران علوم انسانی در یک کشور است زیرا تجلی قوه خیال است و این قدرت را می آفریند که فراز های وضع موجودش را در وجه انزمامی نگاه کند و بدون فرا رفتن از وضع موجود برای رهایی، امکان ندارد علوم انسانی متناسب با خودمان داشته باشیم.

امامی که معتقد است ما روایت انسان ایرانی نداریم، گفت: متاسفانه در چهارچوب کلیشه ای بسته ای فکر می کنیم و با این فرمان هیچ گاه علوم انسانی در کشورمان پا نخواهد گرفت.

او اذعان کرد : علم انسانی مدرن از توصیف آغاز شد و انسان طبقه متوسط را که محور شهروندی تلقی می شد را روایت و توصیف کردند که همان اقتصاد سرمایه داری و بازار است.

این پژوهشگر در پایان افزود: مهمترین کارایی انباشت تاریخ شفاهی جشنواره عمار در زمینه  تولید علوم انسانی-اسلامی-ایرانی این است که انسانی که ظهور کرده است را توصیف و روایت کند.علوم انسانی در دل مردمزنان متن انقلاب اسلامی هستند

سهیلا صادقی پژوهشگر حوزه علوم اجتماعی نیز در نشست شب اندیشه گفت: وقتی می خواهیم در مورد زن انقلاب اسلامی حرف بزنیم باید اول بدانیم از چی و در چه حوزه هایی صحبت می کنیم.

او افزود: یکی از بحث های جدی، تفکیک دوگانه لفظ زن و مرد است که در جهان غرب مبتنی بر جنسیت است اما در اوایل انقلاب اسلامی لفظی میان زنان و مردان فعال مبارز شکل گرفت که باعث شد فعالیت های انقلابی و مبارزاتی بسیار آسان و امکان پذیر شود ان هم ابداع لفظ برادر و خواهر بود.

پژوهشگر حوزه زنان که معتقد است لفظ برادر و خواهر از ادبیات مارکسیستی نمی آید، بیان کرد: در اینجا جنسیت مطرح نیست که خب قابل تامل است اما ما در مطالعات انقلاب اسلامی آن وجه شالوده شکنانه را در نظر نگرفتیم. وجهی که امکان فعالیت اجتماعی و مبارزاتی زن و مرد در کنار هم به دور از رویکرد های شائبه انگیز و جنسی را فراهم کند و یک تعامل دینی را رقم زند.

صادقی یکی از اقدامات موثر جبهه فرهنگی انقلاب منهای جشنواره عمار را، نگارش روایت های زنان فعال در دفاع مقدس و انقلاب اسلامی و در برنامه ها و مناسبت های دوران پهلوی دانست و گفت: برای مثال کتاب روز آزادی زن که در مورد قیام گوهرشاد است اما شوربختانه ویژه نامه همشهری لفظ ناداستان را برای این کتاب به کار برد که وجه تحقیرآمیز و تقلیلی داشت.

او در پایان تاکید کرد: مطالعات فمنیستی در غرب بر مفهوم جنسیتی و حاشیه ای زن است و در انقلاب اسلامی زنان متن انقلاب اند پس اگر زن را تقلیل بدهیم به وجه عاطفه گرایانه اشتباه ترین حالت ممکن است.
راه اندیشه از ژورنالیسم می گذرد
در ادامه این برنامه سیدعلی سیدان روزنامه نگار اندیشه و پژوهشگر حوزه هنر انقلاب اسلامی در سخنانش گفت: در این نشست درباره هنر و نظر صحبت شد اما درباره خبر نه. خلا امروز ما این است که روزنامه نگاری مرده است. باید بگویم بعد از اینکه وحید جلیلی از وادی ژورنالیسم رفت، گاهنامه راه مستمر چاپ نشد و ما کانونی برای تولید اندیشه روزآمد نداشتیم که متاسفانه در جریان روشنفکری این تحریریه وجود دارد.

این روزنامه نگار اندیشه بیان کرد: چندی پیش مقاله ای با عنوان جشنواره علوم انسانی عمار و چالش تخصص گرایی نوشتم که ما دوگانه تخصص و تعهد داریم که البته از قدیم در جامعه بوده است حتی در انتخابات امسال هم مشهود بود.

سیدان اذعان کرد: این چالش در غرب هم به خصوص امریکا وجود دارد و در سال ۲۰۱۷ کتابی با عنوان مرگ تخصص چاپ شد که نویسنده اش فردی امنیتی دانشگاهی بود و با لحنی بسیار عامیانه نگارش کرده است و تمام قد از تخصص دفاع می کند چون در امریکا بحران مرجعیت وجود دارد تخصص در ان کشور مسئله است ولی بدون تعریف درست و محافظه کارانه بیان می شود.

وی خاطرنشان کرد: تخصص، ذهنیت قوام یافته تمدنی است و اگر از تمدنی بگیری آن تمدن فرو می پاشد که نشانه هایش در غرب آمریکا ظهور کرده است.

این روزنامه نگار در پایان تاکید کرد: ما در حال حاضردر عرصه های زندگی امان گرفتار ذهنیتی هستیم که نمی‌گذارد رخدادی که در بیرون اتفاق می افتد را ببینیم. کسی که اهل خبر باشد و روزنامه نگار می تواند این کار را بکند و راه ما از ژورنالیسم می گذارد و روزنامه نگار تحقیقی تولید اندیشه می کند.

نخستین دوره جشنواره علوم انسانی عمار در چهار سرفصل «انسان انقلاب اسلامی»، «جامعه انقلاب اسلامی»، «جهان انقلاب اسلامی» و «آینده انقلاب اسلامی» برگزار می‌شود و فعالان و پژوهشگران علوم انسانی، تا اول بهمن ماه سال جاری فرصت دارند با مراجعه به سایت fanoos.ammarfilm.ir آثار خود را در قالب‌های مقاله علمی، یادداشت، گفتار علمی، تقریر و حاشیه‌نویسی تحویل دبیرخانه جشنواره دهند.
آیین اختتامیه و تقدیر از برگزیدگان نخستین جشنواره علوم انسانی عمار، ۳ تا ۵ اسفند ماه برگزار می‌شود.