تلاشها برای عادی سازی روابط آنکارا- ایروان

 موضوعات اختلافی که بعضا خصمانه و همراه با کینه های تاریخی است، همواره بر روابط آنکارا و ایروان سایه انداخته است و به عنوان مثال علاوه بر ادعاهای نسل کشی ارامنه از سوی ترکهای عثمانی، ادعاهای ارضی علیه ترکیه از سوی برخی محافل در ارمنستان و نیز فشار لابی ارمنی تحت هدایت ایروان به ترکیه در کشورهای مختلف اروپایی و ادعاهای حمایتهای ارمنستان از تروریستها علیه ترکیه در مقاطع مختلف زمانی از مهمترین عواملی هستند که مانع ارتباط دو کشور شده اند.

حل مسایل یاد شده و عادی سازی روابط دو کشور گرچه در نگاه نخست شاید دشوار به نظر بیاید ولی در سالهای نخستین حاکمیت حزب عدالت و توسعه تماسهایی با ایروان در راستای سیاست اختلاف صفر دولت آنکارا با همسایگانش آغاز شده بود.

در سال 2009 به میانجیگری سوئیس برای تاسیس روابط دیپلماتیک و توسعه روابط سیاسی و اقتصادی دو برگه تحت نام پروتکلهای زوریخ بین ترکیه و ارمنستان امضاء شد ولی متعاقب واکنش تند آذربایجان به این مساله، پروتکلها ملغی شد.

در آن دوران پیشنهاد ترکیه برای حل شروع عادی سازی روابط ، حل اختلافات تاریخی از سوی تاریخدانان و بازکردن تمامی آرشیوهای عثمانی به روی محققین بود. به رغم بهبود نسبی در روابط بین طرفین و حتی شرکت رییس جمهور ارمنستان در مسابقه فوتبال تیمهای ملی دو کشور در شهر بورسا تلاشهای یاد شده موفق نشد و یخ روابط دو کشور آب نشد.

بعد از جنگ دوم قره باغ و آزادسازی مناطق اشغالی جمهوری آذربایجان در سال گذشته میلادی ، رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه در باکو پیشنهاد همکاری منطقه ای با مشارکت ارمنستان موسوم به طرح 3+3 را ارایه کرد.

پیشهاد یاد شده با استفبال آذربایجان، ایران، روسیه مواجه شد و مسوولین ارمنستان نیز آن را رد نکردند.

در حالی که بسیاری تحلیلگران تصور می کردند بخاطر نقش ترکیه در جنگ سال گذشته قره باغ، به این زودی ها اتفاقی در روابط ارمنستان و ترکیه نخواهد افتاد، اما از نیمه های امسال چراغ ها شروع به چشمک زدن کردند، تا جایی که شهریورماه سالجاری نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان با تاکید بر اینکه برای بازشدن مراودات منطقه ای و تردد و نیز صلح و امنیت پایدار ارتباطات بین کشورهای منطقه ضروری است، از آمادگی کشورش برای دیالوگ در بالاترین سطح سخن به میان آورد.

بعد از تماسهای طرفین در طول یکی دو ماه پایانی سال ، هر دو کشور نماینده های ویژه ای را برای مذاکرات انتخاب کردند ، در مرحله اول ترکیه سردار قلیچ سفیر سابق این کشور و بعد از اعلام این مساله ارمنستان نیز روبن روبینیان معاون پارلمان آن کشور را به عنوان نمایندگان خود تعیین کردند.

ترکیه در همان دوران اعلام کرد که آذربایجان را در جریان تمامی مراحل تماسها با قره باغ قرار خواهد داد تا حرکت تازه شکل گرفته که قطعا منافع آنکارا را در نظر دارد، به مخاطره نیاندازد.

در روزهای پایانی سال مولود چاووش اوغلو وزیرخارجه ترکیه با اشاره به گامهای بین ارمنستان و آذربایجان برای اعتمادسازی بین دو کشور گفت: به موازات این گامها ترکیه سردار قلیچ را به عنوان نماینده ویژه برای عادی سازی روابط بین دو کشور منصوب می کند.

متعاقب انتصاب نمایندگان ویژه مولود چاووش اوغلو در روزهای پایان سال اعلام کرد که اولین دیدار بین نمایندگان ویژه دو کشور در مسکو انجام خواهد شد و در این دیدار طرفین در مورد یک طرح راه برای اعتمادسازی بین دو کشور مذاکره خواهند کرد.

اما گویا عطش شروع روابط بحدی زیادی بود که بحث درباره بسیاری از اختلافات را فعلا منعلق کردند، حتی بحث های تاریخی راجع به کشتار ارامنه توسط امپراتوری عثمانی، به این ترتیب بود که در پایان سال میلادی ارمنستان اعلام کرد که از سال 2022 دیگر تحریمی بر اجناس ترکیه اعمال نخواهد کرد. وزارت اقتصاد ارمنستان در اطلاعیه ای خبرداد که ممنوعیت بر اجناس ترک هم اثرات مثبت هم اثرات منفی اقتصادی داشته است و بخشی از تورم موجود کشور بدلیل این تحریمها بوده است.

به موازات این یک شرکت هواپیمایی ترکیه و یک شرکت هواپیمایی از سوی ارمنستان مجوز پروازهای متقابل را دریافت کردند و مقرر شد از سوم فوریه پروازهای استانبول – ایروان آغاز شود. 

تاریخ دیدار نمایندگان ویژه دو کشور نیز چهاردهم ژانویه در مسکو اعلام شد.

اعلام دیدار نمایندگان ویژه دو کشور با ابراز خرسندی آمریکا و اتحادیه اروپا اعلام شد و طرفین در قبل و بعد از دیدارها با صدور بیانیه هایی مراتب رضایت خود از این تلاشها را اعلام کردند.

قبل از انجام دیدار یاد شده واهان هونانیا سخنگوی وزارت خارجه ارمنستان اعلام کرد که انتظار ایروان برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور و بازگشایی مرزهای طرفین که از سال 1990 میلادی مسدود است، می باشد.

رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه نیز قبل از  دیدار نمایندگان ویژه دو کشور در دیدار با سفیران اتحادیه اروپا با اشاره به اینکه بعد از آزادسازی قره باغ منطقه وارد دوران تازه ای شده است، گفت: بعد از این تحولات روند عادی سازی روابط با ارمنستان آغاز شد و برای اینکه این گامها ثمر بدهد تاسیس روابط مناسب بین آذربایجان و ارمنستان اهمیت دارد.

نمایندگان ویژه دو کشور روز جمعه گذشته نخستین دیدار خود را در مسکو در پشت درهای بسته انجام دادند. در مورد محتوای این دیدار و مطالب مطروحه در این دیدار در روزهای گذشته در رسانه های ترکیه مطلبی منتشر نشده است. متعاقب دیدار انجام شده، وزارت خارجه ترکیه با صدور اطلاعیه ای ضمن تایید دیدار اعلام کرد که دیدار در یک جو مثبت و سازنده انجام شده و یک دیدار مقدماتی بود و طرفین در زمینه اینکه مذاکرات عادی سازی بدون پیش شرطی ادامه یابد توافق کردند.

کارشناسان سیاسی بر این نکته که در صورت جدیت طرفین در مذاکرات امکان عادی سازی روابط دو کشور میسر می باشد می گویند: نیازهای اقتصادی متقابل مهمترین عامل در عادی سازی روابط دو کشور خواهد بود.

به گفته این کارشناسان ترکیه علاوه بر اهداف بلندمدت در زمینه استفاده از مسیرهای مواصلاتی منطقه در پی بازارهای جدید صادراتی و نیز بهبود وضعیت مناطق مرزی ترکیه با ارمنستان با استفاده از تجارت مرزی می باشد.

در صورت عادی سازی روابط دو کشور، چهره مناطق شرق ترکیه و استانهای همجوار همانند قارص، ایغدیر و آغری در مدت زمان کوتاهی تغییر خواهد کرد.

منافع اقتصادی ارمنستان نیز در بهبود روابط با ترکیه از مهمترین عوامل خواست ارمنستان برای بهبود روابط خود با آنکارا می باشد .

به گفته کارشناسان سیاسی چگونگی روند روابط ارمنستان و آذربایجان در توسعه روند روابط دو کشور میسر خواهد بود.

این ناظران وضعیت فعلی ارمنستان و نیاز بیشتر آن کشور به بهبود روابط با ترکیه و نیز سیاستهای موازی حزب حرکت ملی با مواضع ملی گرایانه در ترکیه با دولت این کشور را نیز از عواملی که احتمال عادی سازی روابط دو کشور را قوت می بخشد ارزیابی می کنند.