واقعیت‌های زندگی در کمپ‌های ترک اعتیاد مازندران

به گزارش ایرنا، این جملات را یک جوان رهایی یافته از اعتیاد می گوید؛ کسی که بیش از ۱۰ بار سابقه حضور در کمپ های متعدد ترک اعتیاد را دارد. محمدعلی اهل شهرستان جویبار است. سه سال پیش موفق به ترک اعتیاد شد و اکنون شاغل است . وقتی به گذشته اش نگاه می کند به این نتیجه می رسد که یکی از عوامل مهم طولانی شدن دوره اعتیادش نوع برخوردهایی است که در کمپ های اعتیاد با او می شد.

می گوید : بار اول که خانواده مرا به کمپ ترک اعتیاد سپردند اصلا به فکر ترک نبودم. کمپ برایم تبدیل به اسارتگاه شده بود و واقعا هم با من مثل اسیر برخورد می کردند. اندک احساس غرورم را در من شکستند. وقتی یک ماه را تمام کردم و بیرون آمدم ، حالا یک درد دیگر به مجموعه دردهایی که مرا به اعتیاد کشانده بود ، اضافه شده بود. برخوردی که در کمپ با من شده بود این احساس را در من تقویت کرد که یک تکه آشغال بیشتر نیستم. این فکر آزارم می داد و نمی توانستم با آن کنار بیایم. بار دیگر به اعتیاد روی آوردم و این بار بیشتر مصرف می کردم تا فکر تحقیر دوران کمپ سراغم نیاید.

محمدعلی در طول بیش از یک ساعتی که صحبت می کند ، حتی یک جمله مثبت در باره کمپ هایی که تجربه کرده بود بر زبان نمی آورد. اول فکر کردم آنچه می گوید تجربه اش از کمپ های غیرمجاز است که تعدادش در مازندران کم نیست و هیچ نظارتی هم بر آنها وجود ندارد ، ولی تاکید می کند که در باره نوع مجاز حرف می زند و ادامه می دهد : درست است که بازدید از کمپ، محسوس و نامحسوس صورت می‌گیرد ، اما در این مکان‌ها باید نظارت دائمی و همه‌جانبه باشد، چون برخی افرادی که در این مراکز کار می‌کنند، گاه برای کنترل اوضاع حتی به زور متوسل می‌شوند.

چگونه ممکن است در کمپ هایی که نظارت بر آنها صورت می گیرد ، چارچوب های استاندارد رعایت نشود؟ چه اتفاقی رخ می دهد که فرد معتاد وقتی با خشونت یا کمبود در کمپ مواجه می شود آن را به بازرسان گزارش نکند ؟ محمدعلی پاسخ این پرسش ها اینگونه می دهد : « از آنجا که فرد بیمار دارای اعتیاد در وضعیت شکننده روحی و جسمانی قرار دارد و فاقد اعتماد به نفس کافی است ، بویژه این که بیشترشان با اجبار خانواده به کمپ آورده می شوند ، خود را مستحق آن می‌دانند که تحقیر شوند. رفتارهای آزار دهنده و تحقیر کننده برایشان عادی است و به همین دلیل هم در بازرسی‌ها چیزی نمی گویند.

محمدعلی سال ۹۷ در یکی از کمپ های ترک اعتیاد درمان شد و اکنون با گذشته سه سال همچنان پاک است. او که وارد دهه ۵۰ زندگیش شده ، ۱۵ سال به تریاک اعتیاد داشت. چند سالی زمان نیاز بود تا اعضای خانواده از جمله همسرش بفهمند که معتاد است. از زمانی که پی به اعتیادش بردند ، تنها چاره کار را در سپردنش به کمپ ترک اعتیاد دیدند. پس از این که ۱۰ بار کمپ های مختلف را تجربه کرد ، بار یازدهم موفق به ترک شد و اکنون در کارگاه سورتینگ مرکبات در جویبار کار می کند.

پرسشم را در باره این که چگونه بار یازدهم در کمپ موفق به ترک اعتیاد شد ، اینگونه پاسخ می دهد : این بار خودم خواسته بودم در حالی که دفعات قبل با اجبار به کمپ می رفتم. قبل از این که آخرین بار به کمپ بروم ، نگاهی به زندگیم کردم . دیدم هیچ چیزی برایم باقی نمانده است. زندگیم در فقر و فلاکت می گذشت. همه اینها شاید برایم قابل تحمل بود ولی یک چیز دیگر برایم قابل تحمل نبود. نمی دانم چرا تا قبل از این مرحله به این موضوع فکر نکرده بودم. یک روز وقتی همسرم از سر کار شالیزاری برگشت ، نگاهش کردم . دیدم خستگی از سر و صورتش می بارد. به دستانش نگاه کردم که تازه گل و لای شالیزار را شسته بود. از خودم بدم آمد. دستانش چروکیده و زمخت شده بود. دلم به درد آمد و انگار یک ندایی از درون به من نهیب زد که اگر به خودت رحم نمی کنی ، به این زن رحم کن. اشک در چشمانم جمع شد. دلم می خواست سرم را به دیوار بکوبم تا متلاشی شود. آن شب خوابم نبرد. صبح خودم را به کمپ رساندم و عهد کردم این بار آخری باشد که با کمپ می روم و همینگونه هم شد.

محمدعلی که اکنون در کنار شغلش در سورتینگ مرکبات ، به عنوان مشوق ترک اعتیاد در منطقه لاریم جویبار فعالیت دارد ، هر از گاهی به کمپ‌های ترک اعتیاد در نقاط مختلف استان مازندران می رود و به همین دلیل هم اطلاعاتش از این کمپ ها جزیی و زیاد است. می گوید : وضعیت کمپ ها اصلا برای ترک اعتیاد بویژه برای جوانان و نوجوانان مناسب نیست و هیچ تغییری در آنها طی چند سال گذشته ایجاد نشده است. اولین مشکلی که پیش از همه در این کمپ‌ها محسوس است ، مشکل کمبود غذا است.

او که تجربه کمبود و بی کیفیت بودن غذا در کمپ ها را تجربه کرده ، ادامه می دهد : با وجود این که در بسیاری از این مراکز ماهانه ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان از فرد معتاد یا خانواده‌اش وجه دریافت می‌شود و همچنین خیران زیادی هم با پرداخت‌های نقدی و غیرنقدی به کمک مدیران این کمپ‌ها می‌آیند ، اما غذا به اندازه کافی در این مراکز یافت نمی‌شود و به نوعی غذای معتادان در وعده‌های غذایی صبحانه، ناهار و شام، نان و کمی پنیر و یا یک ملاقه عدسی بیشتر نیست و به هیچ عنوان از نظر تغذیه به معتادان رسیدگی نمی‌شود و حتی غذاهایی که به آنان می‌دهند زیاد کیفیت ندارد و به نوعی از سر اجبار لب به این غذاها می‌زنند.

دومین مشکل از نظر محمدعلی در کمپ های ترک اعتیاد عدم توجه به درد کشنده ای است که معتاد در روزهای نخست می کشد. می گوید : با وجود این که در زمان ترک اعتیاد، معتاد درد بسیاری را در استخوان‌های بدنش احساس می‌کند ، اما هیچکس در این کمپ‌ها به آدم‌های بیمار توجه ندارد و به جای آنکه صحبت‌های دلگرم کننده‌ای بشنود در برخی مواقع با عصبانیت و با تندی با آنها برخورد می‌شود. حتی امکانات اولیه ای مانند دوش آب گرم و یا سرویس بهداشتی مناسب در کمپ ها وجود ندارد. در واقع معتاد در این کمپ ها به عنوان بیمار مورد توجه قرار نمی گیرد بلکه به عنوان رانده شده و سرباری با او برخورد می شود و به همین دلیل هم اگر کسی پررویی کند ، فحش هم می شنود.

سومین مشکل از نگاه این نجات یافته از اعتیاد ، معتاد سازی برخی از افراد با دادن قرص بدون نظارت پزشک است. محمدعلی توضیح می دهد : در مراکز ترک اعتیاد مازندران باید دادن قرص‌های مُسکن یا قرص متادون ممنوع باشد ، اما در برخی از این مراکز قرص به معتاد می‌دهند تا از شرش خلاص شوند. نتیجه این می شود که بعد از مدتی فرد معتاد نه تنها ترک نمی‌کند بلکه به متادون اعتیاد پیدا می کند. حتی گاهی اینگونه کارها توجیه هم می شود. مثلا می گویند متادون بخوری بهتر از این است که تریاک بکشی چون هم ضررش کمتر است و هم هزینه کمتری می برد. یا به فرد می گویند تو با سرعت نمی توانی ترک کنی و بهتر است قرص مصرف کنی و بعدا کم کم کنار بگذاری .

مشکل بعدی که محمدعلی روی آن انگشت می گذارد ، نبود روان شناس در کمپ ها و به کارگیری معتادان ترک کرده به عنوان مشاور است. می گوید : نبود روانشناس در این مراکز سبب می شود تا با خشونت معتادان کنترل شوند. وقتی کنترل کمپ با عصبانیت برخی معتادان تازه وارد دچار مشکل می شود، دیگر کمک زبانی مشاوران دارای تجربه ترک اعتیاد به کار نمی آید و از این به بعد این خشونت است که کنترل را باز می گرداند.

خشونت در ترک اعتیاد معنا ندارد

آنچه محمدعلی در باره کمپ های اعتیاد می گوید ، مورد تایید بسیاری از افرادی است که تجربه رفتن به این مکان ها را دارند. برخی از افراد حتی ادعای ورود موادمخدر به داخل کمپ را هم مطرح صحبت می کنند. یا رشوه دادن و بیرون رفتن از کمپ برای مصرف موادمخدر هم ادعای دیگری است که توسط برخی از معتادان دارای تجربه کمپ مطرح شده است. البته هیچ یک از این ادعاها قابل تایید یا تکذیب نیست. کمبود غذا ، نبود روان شناس ، توسل به خشونت و دادن قرص متادون یا مشابه آن تقریبا تجربه مشترک بسیاری از افرادی است که تجربه کمپ های اعتیاد را دارند.

دکتر شقایق ملک زاده، روانشناس و مشاور خانواده در گفت و گو با ایرنا ضمن تاکید بر این که ترک اعتیاد یک پروسه علمی و پزشکی است که باید حتما مورد توجه قرار گیرد ، می‌گوید : به هیچ عنوان اتخاذ رویکردهای تجربی و سنتی و اعمال خشونت در ترک اعتیاد، کارساز نیست بلکه باید روش های روزامد را در مراکز و کمپ‌های ترک اعتیاد لحاظ کرد.

وی تصریح کرد: افرادی که به دام اعتیاد گرفتار می شوند به طور عمده با مشکلات رفتاری و شخصیتی مواجه هستند و به هیچ عنوان اعمال رفتارهای خشونتی در کمپ نه تنها کمکی به درمانشان نمی کند ، بلکه اعتماد به نفس اندک این افراد بیمار هم سرکوب می‌شود و بعد از رهایی از زندگی موقت مراکز ترک اعتیاد، شاید مشکلات دیگری بعدها برایشان به‌وجود ‌آید.

ملک زاده گفت : نگهداری از فرد معتاد مانند نگهداری نوزاد حساس است و باید در زمان ترک و بعد از ترک تا سال های سال با ملاطفت و مدیریت با او رفتار شود. شاید لازم باشد حتی میزان پولی که در جیبش وجود دارد ، مدیریت شود و به صورت مستمر و مداوم در کلاس‌های روان شناسی و مقابله با آسیب‌های اجتماعی دوره بگذراند ، اما متاسفانه در کمپ‌های ترک اعتیاد مازندران این شرایط وجود ندارد.

این روان شناس و مشاور خانواده تصریح کرد: برخوردهای خشن آسیب‌های بیشتر روانی را در پی دارد و به افزایش قدرت اعتیاد منجر می‌شود. باید نظارت ها از مراکز کمپ اعتیاد استان افزایش یابد تا شاهد برخورد قهرآمیز با بیمار حتی به صورت موردی هم نباشیم.

لزوم اداره علمی کمپ‌های ترک اعتیاد

در کنار پرهیز از رفتارهای خشن در نگهداری‌ و درمان معتادان در کمپ‌های ترک اعتیاد، روانشناسان معتقدند باید با رویکردهای علمی و رفع مشکلات زیرساختی، برای فردی که با اراده خود برای درمان بیماری اعتیاد خود به کمپ‌ می روند ، اقدام شود.

دکتر مرجانه صبوری، روانشناس و مشاور خانواده در گفت و گو با ایرنا گفت : بهره‌گیری از ظرفیت افرادی که تجربه ترک اعتیاد را دارند بسیار ارزشمند است ، اما نباید در این مراکز مدیریت کار را به آنان سپرد چرا که این افراد از مبانی علمی و پژوهشی رفتار با معتادان چندان اطلاعاتی ندارند و باوجود تاثیرگذاری موقت در ترک اعتیاد ، در بلندمدت به خاطر بلد نبودن مهارت‌های گفتاردرمانی، فرد را به سمت اعتیاد دوباره سوق می دهند.

وی افزود : این افراد باتجربه در ترک اعتیاد تنها می‌توانند با تقویت جنبه‌های حمایتی و هدایتی، روند درمان را تسهیل کنند اما به طور قطع باید  متخصصان در مراکز ترک اعتیاد فعالیت داشته باشند.

صبوری گفت : با گروهی که در فضای مجازی با تلاش برخی از مشاوران و روانشناسان و همچنین افرادی که اکنون از بیماری اعتیاد در مازندران رهایی یافتند، به صورت ماهانه جلساتی را برگزار کنیم و متاسفانه بسیاری از کمپ‌های ترک اعتیاد در مازندران با مشکلات فراوانی از نظر  فقر زیرساختی تا نیروی انسانی کاربلد مواجه هستند.

این روانشناس خاطر نشان کرد: به هیچ عنوان از نظر تغذیه، محل نگهداری و همچنین رفتاری با معتادان درکمپ‌های مازندران اقدام مناسبی صورت نمی گیرد.

وی، اعتیاد را مانند بسیاری از بیماری‌های روانی و جسمی دنباله دار دانست که حتی پس از ترک نیز فرد به‌ظاهر بهبودیافته را رها نمی‌کند و تاکید کرد: از همین رو ضروری است که در این مراکز کارشناسان و خُبرگان فعالیت داشته باشند و تحقیقات نشان می‌دهد که از مجموع ۵۰ هزار نفری که در ۶ سال اخیر در مراکز ترک اعتیاد مازندران درمان شدند حدود ۷۵ درصد آنها دوباره به سمت مصرف مواد مخدر بازگشتند و دلیل این موضوع هم اداره سنتی این کمپ ها و فقدان رویکردهای علمی در این مراکز است.

جای خالی نظارت‌ها

از سوی دیگر باوجود مشکلات ریز و درشتی که در کمپ‌های ترک اعتیاد استان مازندران وجود دارد اما بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران از نبود نظارت بر این مراکز گلایه دارند و معتقدند کمپ‌های ترک اعتیاد به شرطی می‌توانند موثر باشند که تحت نظارت جدی قرار گیرند.

عضو هیات علمی گروه روانشانسی و مشاوره دانشگاه مازندران در گفت و گو با ایرنا گفت : آنچه که نگرانی از فعالیت برخی مراکز ترک اعتیاد را حساس می‌کند شیوه رفتاری و درمانی، به کار گیری روش های غیرقابل قبول برای ترک، رفتارهای نامتعارف و حتی گاهی غیرانسانی در برخی از این کمپ‌ها است که ضرورت ساماندهی آنها را گوشزد می کند.

دکتر تورج عباسی افزود: کمپ‌ درمانی ترک اعتیاد بر اساس قوانین و مقررات می‌بایست دارای مجوز فعالیت،  مسوول فنی، مددکار، پزشک و امکانات مورد نیاز درمانی دیگر باشد و پروتکل درمانی را نیز رعایت کند اما عده‌ای این کمپ‌ها را در مازندران فقط منبع درآمدی برای خود می‌دانند.  

وی تصریح کرد: درمان اعتیاد چندوجهی است و ترک مصرف مواد به‌تنهایی برای درمان کامل و کافی نیست و باید کیفیت نحوه رسیدگی به این معتادان باجدیت بررسی و واکاوی شود و مسوولان در این ارتباطات حساسیت به خرج دهند و بهزیستی به عنوان متولی این حوزه دغدغه‌مند باشد.

عباسی خاطر نشان کرد: در کنار ترک اعتیاد باید با رفع موانع اداری و اجرای طرح‌های قانونی مواردی همچون دغدغه اشتغال، حمایت‌های عاطفی و روانی، رفع مشکلات اقتصادی، آموزش مهارت‌های زندگی و مهارت‌های اجتماعی و پذیرش فرد از سوی خانواده و جامعه هم صورت پذیرید و اگر این رویه‌ها اجرا نشود به معنای آن است که ورود و خروج فرد به عنوان معتاد و سالم از مراکز ترک اعتیاد، تنها برای درآمدزایی متولی بوده و هیچ محصول دیگری نخواهد داشت و به تبع فرد معتاد هم بعد از مدتی دوباره به اعتیاد گرایش پیدا خواهد کرد.

مسوولان چه می‌گویند؟

به باور کارشناسان دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری مازندران، سهل انگاری در اجرای قوانین بالادستی باعث ایجاد مشکلات مختلف در کمپ‌های ترک اعتیاد است و نظارت‌ها در این بخش باید تقویت شود.

عباس بندی کارشناس آسیب‌های اجتماعی استانداری مازندران معتقد است ؛ مراکزی که اصول حرفه‌ای نگهداری بیمارانی را که به اعتیاد مبتلا شده‌اند رعایت نمی‌کنند باید در کمترین زمان ممکن پلمب شوند و باید مسوولان بهزیستی سختگیری‌ها در این بخش را به جد افزایش دهند.

وی تصریح کرد: در کنار این که بسیاری از متولیان این کمپ‌ها مباحث فنی برخورد با بیمار را رعایت نمی‌کنند بلکه در برخی موارد مشاهده می‌شود که با معتادان با ضرب و شتم  برخورد می‌شود که این رویه ها به هیچ عنوان عقلانی و کارشناسی نیست.

کارشناس دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری مازندران گفت : مراکز و کمپ‌های ترک اعتیاد به مثابه بیمارستان است و باید از مسوولان امر سووال کرد که آیا می‌شود یک بیمارستان دولتی یا خصوصی را بیمارانی که درمان شدند ، مدیریت کنند؟ بنابرین مراکز ترک اعتیاد را هم باید پزشکان، متخصصان مدیریت کنند تا نتیجه برنامه‌ریزی‌های انجام شده مطلوب شود.

بندی اضافه کرد: درست است که بازدید از کمپ‌ها، محسوس و نامحسوس صورت می‌گیرد اما این بازدید ها نباید از سر ادای تکلیف باشد بلکه باید الزام‌آور شود.

کارشناس آسیب‌های اجتماعی استانداری مازندران گفت: آنچه که هم‌اکنون اهمیت دارد، ایجاد تغییر در ساختاری است که می‌تواند اعتماد به درمان در کمپ‌های ترک اعتیاد را از بین ببرد بنابرین  حضور متخصصان، دگرگونی در ساختارهای مدیریتی و ایجاد زمینه برای سرکشی‌های دائمی در این راستا ضروری است.

بررسی می‌کنیم

مدیرکل بهزیستی مازندران هم در گفت و گو با ایرنا گفت : تمامی موضوعات مطرح شده را پیگیری می‌کنیم و باوجود این که مشکلات زیرساختی  در کمپ‌های ترک اعتیاد استان وجود دارد اما باجدیت برای ریشه کنی اعتیاد در جامعه در تلاش هستیم.

دکتر فرزاد گوهردهی اضافه کرد: به طور متوسط در هر دوره یک تا سه ماهه حدود ۹ هزار نفر در ۶۰ مرکز ترک اعتیاد مازندران حضور دارند که باتوجه به کمبود اعتبارات دولتی، به تبع فقر زیرساختی و نیروی انسانی هم در این مراکز وجود دارد.

وی ادامه داد: باید در سطح کلان برای ساماندهی کمپ‌های ترک اعتیاد در نقاط مختلف کشور تدبیر شود و هر نگاه مطلوبی که به مراکز مختلف آموزشی و بهداشتی وجود دارد، به کمپ‌های ترک اعتیاد هم شود.

مدیرکل بهزیستی مازندران تصریح کرد: کمپ‌های ترک اعتیاد موظف به اجرای برنامه‌های راهبردی و رفع مشکلات زیرساختی با هدف حفظ کرامت و احترام بیماران و معتادان هستند و به طور قطع کمپ‌هایی که شاکی خصوصی داشته باشد با پیگیری و بررسی‌های مستمر در وهله اول تذکر کتبی و در مرحله دوم پلمپ خواهند شد.

گوهردهی گفت: اقشار مختلف مردم می‌توانند در ارتباط با وضعیت کمپ‌های ترک اعتیاد مازندران و یا هر آسیب اجتماعی دیگر که مربوط به بهزیستی باشد از طریق تماس با شماره تلفن ۱۴۸۰ حوزه پیشگیری از اعتیاد، ۱۲۳ اورژانس اجتماعی، و شماره تلفن ۰۹۶۲۸ از راهنمایی کارشناسان این حوزه در بحث پیشگیری، پیگیری رفع مشکلات بهره مند شوند.