به گزارش ایرنا، آذربایجان شرقی از جمله استان های مهم کشور از منظر داشتن رودخانه های پرآب، و لو فصلی، از قبیل ارس، قزل اوزن، آیدوغموش، قرانقو و ... است که بهره گیری از آن برای توسعه کشاورزی و صنعتی این خطه از حداقل ۲ دهه قبل به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است.
از این روی، وزارتخانه های نیرو و جهاد کشاورزی با هماهنگی استانداری آذربایجان شرقی در سال های گذشته، اقدام به طراحی و اجرای شبکه پایاب سدها به عنوان ضرورت غیرقابل اغماض این سازه ها برای کمک به تسریع توسعه استان کرده اند، به گونه ای که اکنون وسعت شبکه پایاب سدهای این خطه از ۳۵ هزار هکتار فراتر می رود.
اما چالش اصلی در ارتباط با اجرای طرح های مربوط به ساخت شبکه های اصلی و فرعی پایاب سدهای آذربایجان شرقی، پیشرفت کند آنهاست که به گفته ناظران محلی سبب می شود علاوه بر فرسایشی شدن طرح ها، هزینه های اجرا نیز چند برابر شود، ضمن اینکه گلایه اجتماعات محلی را نیز که امید به برخورداری از مزایای شبکه ها و ارتقای سطح معیشت شان دارند، سبب می شود.
در هر حال تاکنون افزون بر ۲۰۰ میلیارد تومان، بدون در نظر گرفتن تورم رایج و کاهش ارزش پول، برای احداث و توسعه شبکه پایاب سدهای آذربایجان شرقی هزینه شده است؛ در حالی که تکمیل شبکه های پایاب سدهای آذربایجان شرقی تا قبل از سال ۱۳۹۷ با همین میزان هزینه کرد می توانست پایان یابد، اکنون باید چند برابر این رقم را برای اتمام آنها هزینه کرد.
از سوی دیگر تاکنون به طور متوسط کمتر از ۳۰ درصد وسعت کل شبکه های پایاب سدهای استان اجرا شده که این امر نیز ضرورت توجه به اختصاص بودجه، به ویژه از منابع ملی و در قالب ردیف بودجه سالانه کشور، به این مهم را برای تکمیل آن به عنوان سرمایه ملی و بستر آمیدآفرینی برای فعالان عرصه کشاورزی را دو چندان می کند.
اجرای ۲ هزار و ۶۰۰ هکتاری از اراضی پایاب سد آیدوغموش در ۱۷ سال
سد آیدوغموش در ۲۰ کیلومتری جنوبی غربی شهرستان میانه با ظرفیت ذخیره ۱۳۰ میلیون مترمکعب آب در سال ۱۳۸۳ به بهره برداری رسید؛ این سد با انگیزه بهره گیری از جریان سطحی رودخانه «آیدوغموش» که از شاخه های اصلی رودخانه «قزل اوزن» می باشد، به منظور توسعه و بهبود آبیاری اراضی منطقه طراحی و ساخته شده است.
در زمان افتتاح سد آیدوغموش اعلام شد که قرار است شبکه پایاب سد ۱۴ هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی کشاوزی روستاهای پایین دست را با روش های نوین، آبیاری کند.
علاوه بر این قرار بود یک هزار و ۴۰۰ هکتار نیز ار تراس رودخانه های واقع در محدوده شبکه پایاب سد نیز از مزیت های کشت آبی بهره مند شوند؛ اما با گذشت زمان، وسعت طرح های مرتبط با شبکه پایاب و زهکشی سد آیدوغموش به حدود نصف رقم اعلامی، یعنی هفت هزار و ۶۰۰ هکتار کاهش یافت.
در ابتدای افتتاح سد آیدوغموش، پیش بینی می شد با بهره‌برداری کامل از این طرح، اهالی ۲۰ روستا که ۱۲ هزار و ۹۳۶ نفر کشاورز را شامل می‌شود، از مزایای آن برخوردار شوند.
بدون شک تکمیل شبکه پایاب این سد، سبب ایجاد موقعیت های شغلی فراوان در بخش کشاورزی و مرحم دردی به مشکل بیکاری جوانان منطقه می باشد.
ناظران محل می گویند در حالی که مقرر بود تا پایان برنامه پنجم توسعه حدود ۱۲ هزار هکتار از اراضی پایاب سد آیدغموش میانه زیر پوشش آبیاری بارانی و سه هزار هکتار نیز زیر پوشش آبیاری قطره ای قرار بگیرد، تاکنون تنها حدود ۲ هزار و ۷۰۰ هکتار ازاین مقدار اراضی، زیر پوشش آبیاری بارانی رفته است.
تجربیات موفق مشارکت مردمی در اجرا و بهره برداری از شبکه آبیاری
هر چند اجرای شبکه پایاب سد آیدوغموش تاکنون در حد انتظار اهالی و بر طبق برنامه های اعلامی نبوده، اما اجتماعات محدوده طرح تجربه موفقی در زمینه مدیریت بهره برداری و نگهداری آن دارند که در سطح کشور زبانزد بوده و به الگویی برای وزارت نیرو جهت ترویج آن در مناطق دیگر کشور تبدیل شده است.
در این طرح، مدیریت بهره برداری و نگهداری شبکه پایاب آیدوغموش در واحد عمرانی «اکرم آباد ۱» در سطح ۲ هزار و ۲۰۰ هکتار به تعاونی های آب بران منتقل شده و همچنین به صورت مستقیم از مشارکت کشاورزان در اجرای شبکه پایاب آیدوغموش استفاده شده است.
بر این اساس، توافقنامه ای برای انتقال مدیریت بهره برداری و نگهداری شبکه پایاب آیدوغموش در واحد عمرانی اکرم آباد ۱ امضا شده که کلیه تعمیرات و خدمات نگهداری و بهره برداری شبکه پایاب و همچنین تأمین هزینه های مربوطه را به تعاونی های آب بران سپرده است.
در این طرح، کشاورزان در اجرای یک هزار و ۲۴۰ هکتار از شبکه پایاب سد آیدوغموش به ازای هر هکتار مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال مشارکت کرده اند که با اجرا و بهره برداری شبکه پایاب در این اراضی، به صورت مستقیم برای حدود ۶۰۰ نفر اشتغال زایی به دنبال دارد.
نماینده مجری طرح شبکه آیدوغموش با اشاره به اینکه سد مخزنی آیدوغموش با ظرفیت تنظیمی سالانه ۱۴۰ میلیون مترمکعب در سال ۱۳۸۳ تکمیل و آبگیری و شبکه پایاب این سد با پیشرفت فیزیکی بیش از ۵۷ درصد اجرا شده است، گفت: این شبکه پایاب شامل پنج ناحیه عمـرانی به نـام های اکرم آباد (قطعه اول و دوم)، آچـ‌اچی، داشکسن، شیخـدرآباد و اراضی بهبـود است که خطوط انتقال اصلی آب این نواحی با هزینه یکهزار و ۲۲۰ میلیارد ریال با استفاده از اعتبارات عمرانی و نیز تسهیلات فاینانس خارجی از بانک توسعه اسلامی، اجرا و کارهای اجرایی خطوط اصلی و توزیع داخل شبکه قطعه اول ناحیه عمرانی اکرم آباد به مساحت ۲ هزار و ۲۰۰ هکتار تکمیـل شده است.
جواد صفری افزود: در پی تبادل تفاهم نامه سه جانبه برای اجرای بخشی از واحدهای عمرانی اکرم آباد ۲، آچاچی و داشکسن به وسعت تقریبی ۲۰۰۰ هکتار از طریق مشارکت کشاورزان منطقه، که مابین سازمان جهاد کشاورزی استان، شرکت توسعه و عمران اراضی کشاورزی(بانک زمین) و شرکت آب منطقه ای استان صورت پذیرفته، در فاز اول تفاهم نامه، اراضی ثقلی این واحد ها به وسعت یک هزار و ۲۴۰ هکتار با برآورد اولیه ۵۰۰ میلیارد ریال در مرحله اجرا و تکمیل است.
گفتنی است تجربیات موفق شبکه آبیاری و زهکشی آیدوغموش در چهاردهمین نشست تخصصی دانش توسعه با حضور معاونین طرح و توسعه شرکت های آب منطقه ای کشور، ارائه و مورد توجه آنها قرار گرفت و به همین منظور لوح تقدیری از طرف معاون طرح و توسعه شرکت مدیریت منابع آب ایران به نماینده مجری طرح اعطا شد.
سد سهند و شبکه پایاب هفت هزار و ۶۰۰ هکتاری
سد سهند از نوع خاکی با هسته رسی و حجم مفید ۱۳۵ میلیون مترمکعب، بر روی رودخانه «قرانقو چای» از سرشاخه های رودخانه «قزل اوزن» و در ۳۵ کیلومتری شهرستان هشترود به منظور تأمین آب آشامیدنی و صنعت منطقه، کنترل سیلاب و توسعه کشاورزی احداث شده و از سال ۱۳۸۵، از آن بهره برداری می شود.
زمین های طرح توسعه شبکه پایاب سد سهند هشترود در قالب پنج واحد عمرانی به وسعت ۷ هزار و ۵۰۰ هکتار در دو طرف جاده هشترود - مراغه و در مجاورت رودخانه قرانقو واقع شده است.
پیش از این قرار بود مجری اجرای فاز یک پایاب سد بهار امسال تمام اراضی فاز یک به سوعت ۲ هزار و ۷۵۰ هکتار را زیر کشت ببرد و بهره‌برداری از این فاز به افزایش ۱۵۰ هزار تنی محصولات کشاورزی و رونق کشاورزی و اقتصادی منطقه منجر شود، که این امر تاکنون محقق نشده است.
تاکنون تنها یک فاز از فازهای پنجگانه شبکه پایاب سد سهند اجرا شده و عملیات اجرایی فازهای دیگر شروع نشده است.
سیدحمزه امینی، نماینده مردمن هشترود و چاراومیاق در مجلس شورای اسلامی به تازگی اعلام کرده که از هفت هزار و ۵۰۰ هکتار پایاب سد سهند فعلا کمتر از سه هزار هکتار آن بهره‌برداری شده و هنوز برای بقیه آن کاری صورت نگرفته است.
وی به نرخ ۲۴.۵ درصد بیکاری در شهرستان هشترود اشاره و گفته است که باقیمانده پایاب سد سهند بهره برداری شود در هر هکتار حداقل برای ۴ نفر ایجاد اشتغال می شود.
شبکه پایاب ۱۲ هزار هکتاری سد خداآفرین
شبکه پایاب سد خداآفرین از جمله طرح های کلان آب کشور در حوزه رودخانه های مرزی محسوب می شود که منشأ تامین آب آن رودخانه ارس است. البته آب شبکه پایاب اراضی پایین دست این سد از یک سد کوچک تر در پایین سد اصلی با نام «قیزقلعه سی» تامین می شود.
سد تنظیمی ـ انحرافی قیزقلعه سی زیر مجموعه طرح بزرگ ملی خداآفرین به عنوان بزرگ ترین طرح آبی شمال غرب کشور است که با مخزنی به حجم ۶۲ میلیون متر مکعب بر روی رودخانه مرزی ارس احداث شده و سالانه یک میلیارد متر مکعب حقابه ایران از این رودخانه را که پیش از احداث سد از کشور خارج می‌شد قابل استفاده کرده است.
این سد از نوع خاکی با هسته ناتراوای رسی به منظور انحراف آب به کانال پایاب خداآفرین احداث شده و سالانه ۲ میلیارد مترمکعب آب را تنظیم می‌کند و ۲ نیروگاه ۲۰ مگاواتی هم به منظور تولید انرژی برای ایران و جمهوری آذربایجان بر روی این سد احداث شده است.
بهره برداری از شبکه پایاب خداآفرین موجب آبیاری ۷۴ هزار هکتار در استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل و ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم ۸۵ هزار نفر در منطقه و شکوفایی اقتصادی در این ۲ استان خواهد شد.
شبکه پایاب سد خداآفرین در محدوده آذربایجان شرقی، آب زراعی ۱۲ هزار هکتار از اراضی مستعد توسعه کشاورزی در شهرستان محروم خداآفرین را تامین می کند؛ این طرح شامل کانال انتقال اصلی به طول ۵۲ کیلومتر در ۵ قطعه، ایستگاه های پمپاژ ثانویه به تعداد ۹ ایستگاه و خطوط برق و نیرورسانی، ایستگاه پمپاژ از ارس (قارلوجه) اجرا و مساحت قابل بهره برداری از آن ۲ هزار هکتار است.
طرح شبکه پایاب سد خداآفرین نیز به ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی رسیده و با بهره برداری از آن برای بیش از ۱۰ هزار نفر در آذربایجان شرقی به صورت مستقیم فرصت شغلی ایجاد شود.
عملیات اجرایی ساخت شبکه آبیاری تحت فشار بارانی در یکهزار و ۸۳۰ هکتار از اراضی پایاب سد خداآفرین در محدوده قلی بیگلو ۲۱ بهمن ۱۳۹۵ با حضور قائم مقام وزیر وقت جهاد کشاورزی آغاز شد و قرار است در پایان به ۱۲ هزار هکتار افزایش یابد.
۱۵۰ میلیارد تومان در اراضی پایاب سد خداآفرین سرمایه‌گذاری شد
نماینده مردم کلیبر،خداآفرین و هوراند در مجلس شورای اسلامی به تازگی اعلام کرد: در یک سال گذشته ۱۵۰ میلیارد تومان در اراضی کشاورزی پایاب سد خداآفرین سرمایه گذاری شده است.
حسین حاتمی افزود: در نتیجه این سرمایه‌گذاری‌های مولد که منطبق با سیاست‌های گام دوم انقلاب است، علاوه بر برقراری زنجیره تولید و کمک به تأمین امنیت غذایی کشور، بیش از ۱۳۰ نفر از جوانان بیکار خداآفرینی به صورت دایمی مشغول به‌کار شده‌اند.
وی گفت: قرار است سرمایه‌گذار فعلی با صرف یک هزار میلیارد تومان دیگر در یک‌سال آینده ۵۰۰ فرصت شغلی جدید در پایاب سد خداآفرین ایجاد کند.
حاتمی اضافه کرد: پایاب سد خداآفرین با ۱۲ هزار هکتار وسعت و مجهز به شبکه فرعی آبیاری، پیش‌تر جزو اراضی ملی بود که اکنون برای ایجاد صنایع مرتبط باکشاورزی و اشتغال پایدار، به سرمایه‌گذار بخش خصوصی واگذار شده است.
وی ادامه داد: شبکه آبیاری و زهکشی خداآفرین بزرگ ترین و مدرن ترین شبکه شمالغرب کشور است که آب مورد نیاز آن از طریق سد مخزنی خداآفرین و سد تنظیمی-انحرافی قیزقلعه تامین می‌شود
شهرستان ۳۷ هزار نفری خداآفرین در ۲۱۰ کیلومتری شمال شرق تبریز در حاشیه جنوبی رودخانه مرزی ارس واقع شده است؛ سد مخزنی خداآفرین با ۱.۶ میلیارد مترمکعب ظرفیت و سد انحرافی و تنظیمی «قیزقلعه‌سی» با ۶۰ میلیون مترمکعب ظرفیت در بالادست اراضی کشاورزی خداآفرین واقع شده اند.
شهرستان خداآفرین به دلیل داشتن اراضی حاصلخیز و مرغوب، ظرفیت های بی بدیلی برای توسعه کشاورزی دارد و وجود شبکه آبرسانی سدهای فوق الذکر نیز بر این مزیت می افزاید.
پایاب سدهای آیدوغموش و سهند تامین اعتبار شد
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان شرقی تابستان امسال در گزارشی از تامین اعتبار ۴۵۸ میلیارد ریالی برای شبکه‌های پایاب سدهای آیدوغموش و سهند خبر داد.
بنا بر اعلام این سازمان، شبکه‌های آبیاری و زهکشی پایاب سد آیدوغموش شهرستان میانه و سد سهند شهرستان هشترود از جمله بزرگترین طرح های آبی واقع در استان به شمار می‌روند.
بر اساس این گزارش، در سال های گذشته برای تامین کسری اعتبار این طرح‌ها در استان از مشارکت بخش خصوصی در قالب شرکت‌های تعاونی آب‌بران، با انعقاد تفاهم نامه‌هایی بین سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، شرکت آب منطقه ای استان، سازمان جهاد کشاورزی و فرمانداری‌های شهرستان‌ها استفاده شد تا اتمام برخی از واحدهای عمرانی این طرح‌ها عملیاتی شود.
گزارش سازمان مدیریت و برنامه ریزی آذربایجان شرقی حاکی است: این دو پروژه برای استفاده از ظرفیت تبصره ۱۹ ملی قانون بودجه سال ۱۳۹۹ پیشنهاد شده بود که به سرانجام نرسید اما با پیگیری‌های مجدانه این سازمان و همکاری‌های شرکت آب منطقه‌ای استان در سال جاری اعتباری به مبالغ ۱۱۶ میلیارد ریال برای طرح شبکه آبیاری و زهکشی آیدوغموش و ۲۲۶ میلیارد ریال برای طرح شبکه سهند با تخصیص ۱۰۰درصدی ابلاغ شد.
بنا بر این گزارش، این اعتبارات علاوه بر اعتبارات پیش بینی شده در پیوست قانون بودجه سال ۱۴۰۰ به مبالغ ۹۷ میلیارد ریال برای آیدوغموش و ۱۹ میلیارد ریال برای سهند و در مجموع بالغ بر ۴۵۸ میلیارد ریال است؛ پیش بینی می‌شود با اعتبارات تامین شده یک هزار و ۲۴۰ هکتار از اراضی طرح شبکه آبیاری و زهکشی آیدوغموش و یک هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی طرح شبکه آبیاری و زهکشی سهند تا پایان سال آماده بهره برداری باشد.
برخورداری تنها یک روستا از شبکه پایاب سد قعه چای
سد قلعه‌چای عجب‌شیر در ۲۲ کیلومتری این شهرستان واقع شده و در سال ۱۳۸۷ به بهره‌برداری رسیده است؛ مقرر بود شبکه پایاب این این سد آب هفت هزار هکتار از باغ‌ها و اراضی کشاورزی این شهرستان را تأمین کند، اما اجرای آن در سال های اخیر به دلیل کم توجهی نهادهای مرکزی مسوول و پیگری ضعیف مسوولان محلی پیشرفت ناچیزی داشته است.
به عبارت دیگر اجرای شبکه پایاب سد قلعه چای شهرستان عجب شیر با گذشت
نماینده مردم مراغه و عجب شیر در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه پایاب سد قلعه‌چای عجب‌شیر یکی از مطالبه‌های به حق مردم این شهرستان است، اظهار داشت: این پروژه سالهاست که مورد کم‌توجهی وزارت نیرو قرار گرفته است.
«علی علیزاده» ادامه داد: اجرای پایاب سد از سال ۱۳۹۳ شروع شده و در این ۱۷ سال فقط یک روستا توانسته است که از آن استفاده کند.
وی با بیان اینکه درآمد بیشتر مردم شهرستان از بخش کشاورزی تامین می‌شود، خاطر نشان ساخت: بهره‌برداری از پایاب سد می‌تواند کمک زیادی به اقتصاد منطقه و معیشت مردم بکند.
فرماندار عجب‌شیر نیز گفت: با هدف کمک به احیای دریاچه و اجرای مصوبه‌های ستاد، چهار برابر سهمیه آب سد قلعه‌چای به پیکره این دریاچه هدایت شده است.
عادل اصغرپور افزود: انتظاری که متقابلا مردم منطقه از دولت و دست‌اندرکاران محترم دارند این است که بحث اجرای شبکه پایاب سد قلعه‌چای را تکمیل کنند.
وی همچنین تخصیص اعتبار لازم جهت اجرای کامل پایاب سد قلعه چای را خواستار شد و اضافه کرد: تکمیل نشدن پایاب در شهرستان موجب هدررفت آب در مسیر یا برداشت بیش از حد آب از منابع آب‌های زیرزمینی می‌شود و بسیاری دیگر از مشکلات منطقه نیز ناشی از راکد ماندن این طرح است.
در باب سدها و شبکه های پایاب آن در آذربایجان شرقی، اشاره به این نکته نیز حایز اهمیت است که سد گردیان هم با مخزنی به حجم ۱۰ میلیون متر مکعب، برای آبیاری ۲۲۰۰ هکتار از اراضی دیمی در شهرستان جلفا احداث شده است و با ذخیره آب توسط ایستگاه پمپاژ در فصول غیر زراعی از رود ارس، امکان آبیاری در فصل کشاورزی را فراهم خواهد کرد.
همچنین نباید این نکته را ناگفته گذاشت که شبکه پایاب «یکانات» شهرستان مرند به وسعت سه هزار و ۳۵۰ هکتار توسط ایستگاه‌های پمپاژ از طریق رود ارس، سیراب و موجب ایجاد سه هزار شغل مستقیم برای مردم منطقه خواهد شد.
نظر شما