دستار؛ حاصل نبرد سنگ و تیشه

به گزارش ایرنا، در روستاهای اطراف "نژو" بانه تعریف آسیاب‌های دستی مام حسن مشهور است، این شهرت حتی به شهر بانه و شهرهای اطراف هم رسیده است و هر جا آسیاب دستی خوش دست و مرغوبی وجود دارد می گویند که این آسیاب دستی یا به اصطلاح محلی دستار مام حسن است.

"مام" پسوندی است که در زبان کُردی به معنی عمو است اما به رسم ادب و احترام برای افراد کهنسال و پیر هم به کار برده می شود.

این موضوع را بهانه تهیه گزارشی قرار دادم و از بانه به سمت روستای نژو حرکت کردم و پس از رسیدن به نژو از چند نفر که در ورودی روستا مشغول صحبت بودند سراغ منزل مام حسن را گرفتم.

سرانجام به همراه دهیار روستای نژو منزل استاد حسن حسین زاده دستار ساز را پیدا کردیم.

مام (عمو) حسن به گفته خودش بیش از ۹۰ سال سن و جنگ جهانی دوم را به خوبی به یاد دارد در آن سالهای حدود هفت یا هشت ساله بوده است.

مام حسن وقت خود را صرف ساختن دستارسنگی، دسته و دول چوبی می کند که همه این کارها نیاز به نیرو و حوصله زیادی دارد اما او به هنرش علاقه دارد و با شور و شوق زیاد کارش را انجام می دهد و سفارش مشتریانش را سر وقت تحویل می دهد.

حیاط و اطراف خانه مام حسن پر است از سنگ های که از کوه ها و رودخانه های اطراف جمع آوری کرده و ابزار کارش و چوب دستی های تراشیده برای دستارها در اندازه های کوچک و بزرگ در گوشه ی حیاط چیده تمام گوشه و کنار حیاط این خانه کوچک قدیمی وسایل کار کشاورزی که خودش ساخته، ابزار کار و سنگ های دستار است.

در روزهای که هوا مناسب است، در کوه ها و رودخانه های روستای "نژو" دنبال سنگ مناسب برای دستارهایش می گردد ابزار کارش بسیار ساده، قدیمی و زنگ زده هستند که در گوشه ای حیاط خانه با نظم خاص آنها را چیده تا هنگام کار دم دستش باشند.

مام حسن گاهی آرام و گاهی با تمام توان چکش را بر سنگ می کوبد تا سنگ دستارش صاف یک دست شود دستار ۲ تکه سنگ است که روی هم قرار می گیرد سنگ پایینی سوراخی در وسط دارد و سنگ بالایی ۲ سوراخ دارد که یکی در وسط برای وصل شدن به سنگ پایین و یک سوراخ هم برای دسته دستار است.

دستار وسیله ای ضروری برای هر خانه

مام حسن گفت: دستار از گذشته های دور مانند بسیاری از وسایل ضروری در هر خانه ای وجود داشت و وسیله ای بسیار ضروری بود  که استادان قدیم با صبر و حوصله ای که داشتند می ساختند.

وی ادامه داد: تنها وسیله اصلی برای ساخت دستار چکش است که به سنگ می کوبم و شکلی را که می خواهم در می آورم که برای ساختن یک دستار حداقل چهار روز باید روی سنگ ها کار کنم تا دستار بی عیب و خوش دست تحویل مشتری بدهم.

این هنرمند قدیمی با بیان اینکه در روستای نژو تنها بازمانده این هنر قدیمی است اظهار داشت: مردم راحت طلب شدند اکنون برخی از افراد دستار در قالبهای و با سیمان درست می کند شکلی منظم و خوبی دارد اما به اندازه دستارهای سنگی خوش دست نیست.

وی اضافه کرد: قیمت دستارهای سنگی ۴۵۰ تا ۵۰۰ هزار تومان و دستارهای سیمانی ۲۰۰ هزار تومان است دستارهای سنگی یک عمر کار می کنند اما دستارهای سیمانی حداقل سه تا چهار سال قابل استفاده است و زود ترک برمی دارد و به مروز زمان سیمان با مواد غذایی که آسیاب می کنیم آمیخته می شود.

مام حسن گفت: در قدیم در روستای "صدبار" مردی با نام سید محمد امین بود که برای آسیاب بزرگ دستارهای بزرگ می ساخت من سنگ تراشی دستار را از او یاد گرفتم.

وی ادامه داد: امسال فقط چند دستار فروختم که قیمت هر دست دستار سنگی حدود ۵۰۰ هزار تومان است در شهر هر دست دستار ۸۰۰ هزار تومان است اما من برای رضای خدا کار می کنم و می خواهم روزی حلالی داشته باشد.

این هنرمند با بیان اینکه بیش از ۵۰ سال است که سنگ تراشی می کنم اظهار داشت: با این دستارها در قدیم نمک، جو، بلغور، لپه، گندم و ذرت آسیاب می کنند اکنون نیز زنان قدیمی و یا بسیاری از خانواده های سنتی از این دستارها استفاده می کنند.

وی ادامه داد: مواد غذایی که با این دستارها آسیاب می شود طبیعی و طعم و مزه بهتری دارد و دستگاه های برقی مواد را خیلی خرد می کند اما با دستار به دلخواه می توانی خرد کنیم علاوه بر این با آسیاب های برقی نمی توان لپه و بسیاری از مواد غذایی را درست کرد.

استاد حسن دستار ساز گفت: هیچ وسیله جدید جای وسایل قدیمی را نمی گیرد شاید کار کردن با وسایل قدیمی سخت باشد اما در نهایت چیزی را که می خواهید بدست می آورید که طبیعی و سالم است.

 اعتبارات ناچیز دهیاری ها  

دهیار روستای نژو در گفت وگو با خبرنگار ایرنا گفت: دهیاران باید در بحث گردشگری و صنایع دستی از ادارات خدمات رسان کمک بگیرند و این ادارات نیز با دهیاران باید همکاری کند.

سعادت معتمدی افزود: با توجه به اینکه اعتبارات دهیاری ها بسیار ناچیز است نمی توانیم در بحث توسعه گردشگری و صنایع دستی برای مردم روستا کار انجام دهیم اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری باید در این زمینه همکاری کند.

وی با اشاره به ظرفیت های گردشگری و صنایع دستی در روستاها اظهار داشت: در روستاها آثاری از صنایع دستی و گردشگری وجود دارند که گنجینه ارزشمند است و در صورتی که به انها توجه شود باعث شکوفایی و رشد صنعت گردشگری می شود.

معتمدی با اشاره به اهمیت توجه به صنایع دستی ادامه داد: در صورتی که از صنایع دستی حمایت نشود جوانان انگیزه ای برای یاد گیری نخواهند داد بعد از فوت اخرین هنرمند صنعت به دست فراموشی سپرده می شود.

وی گفت: در انجام صنایع دستی فوت و فن های وجود دارد که باید از کسی که سالها در این زمینه تجربه کسب کرده آموزش ببینیم.

دهیار روستای نژو از اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و بخشداری مرکزی درخواست کرد: برای ماندگاری این هنرها اعتبارات ویژه ای برای دهیاری ها در نظر گرفته شود تا این هنر به نسل های آینده منتقل و به دست فراموشی سپرده نشود.

وی گفت: روستای نژو به عنوان روستای گردشگری معرفی شده و سه اثر ملی ثبت شده دارد که این آثار شامل بلندترین درخت بلوط، کوه اوغلی بگ و شارکهن است که از اثار تاریخی با ارزش منطقه هستند.

معتمدی اضافه کرد: با توجه به وجود طبیعت بکر و جنگل های قدیمی روستای "نژو" در مهر ماه امسال به عنوان روستای هدف گردشگری معرفی شد در این راستا لیدرهای در سراسر کشور به این روستا دعوت شدند و ۲ شبانه روز در روستای نژو ماندگار شدند.

وی اظهار داشت: مردم روستا باید نگاه ویژه ای به صنعت گردشگری را به عنوان یک صنعت درآمد زا داشته باشند و ما تلاش می کنیم مردم را با صنعت گردشگری به عنوان یک صنعت پاک و درامد زا آشنا کنیم.

دهیاری روستای نژو گفت: حسن حسین زاده سالها است در زمینه ساخت دستارهای سنگی کار می کند و کارگاه و مکانی خاص برای کار ندارد و در حیاط منزلش کار می کند و با توجه به اینکه کاری سخت و کم درآمد است تاکنون هیچکدام از جوانان روستا رغبتی برای یادگیری هنر وی نداشتند.

پرونده برای هنرهای بومی و سنتی تشکیل می شود

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان بانه نیز اظهار داشت: هنر ساخت مصنوعات دستی که به شیوه سنتی ساخته می شود و دارای پیشینه و قدمت زیادی است به عنوان یک هنر بومی و محلی پرونده ثبتی این هنرها تشکیل و به پژوهش کده سازمان ارسال و بررسی می شود.

سعدالله رحیمی خواه با بیان اینکه این نوع دستار سنگی برای غذاهای سنتی کاربرد دارد که در طعم و بوی غذا تاثیر زیادی دارد اضافه کرد: هنر سنگ تراشی و ساخت دستار یک هنر قدیمی است که با ابزار بسیار ساده و قدیمی ساخته می شود که در گذشته کاربرد زیادی داشته و اکنون نیز در بسیاری از مناطق کاربرد دارد.

وی اضافه کرد: اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تلاش کند تمام هنرهای قدیمی که اکنون به فراموشی سپرده شده در فهرست آثار ملی ثبت می کنیم و اقدامات قانونی برای احیای آنها انجام می شود.

رحیمی با بیان اینکه هنرهای سنتی قدیمی یکی از ظرفیت خوب گردشگری طبیعی و معنوی است که همچنان در بسیاری از روستاها رواج دارد، گفت: افرادی که همچنان هنرهای سنتی را انجام می دهند شناسایی می کنیم و این هنرمندان از مزایای بیمه و تسهیلات ویژه بهره مند می شوند.

وی ادامه داد: تاکنون هنر گلازنی، گزو کردن، شالبافی و پستک دوزی به عنوان آثار صنایع دستی بومی محلی در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

این مسوول اظهار داشت: هنر ساخت دستار سنگی در واحد مردمی شناسی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تایید شده و در آینده نزدیک با تکمیل پرونده در فهرست آثار ملی کشور ثبت می شود.

وی گفت: برای شناسی آثار ملی کلاس های آموزشی برای دهیاران تشکیل شده کسانی که به ماندگاری، حفظ و ترویج هنرهای ستنی علاقمند هستند با تهیه فیلم و عکس می توانند این آثار را به نام همان شخص ثبت می شود.

هنر ساخت آسیاب دستی مانند بسیاری از هنرهای دستی دیگر این منطقه در حال فراموشی و از بین رفتن هستند، کاش قبل از وفات این هنرمندان که شاید دیگر تکرار نشوند، هنر آنان با برگزاری دورهای آموزشی به هنرجویان دیگر منتقل شود.

شهرستان مرزی بانه با ۱۵۸ نفر در ۲۷۰ کیلومتری غرب سنندج مرکز استان واقع شده است.