ایران و روسیه روی ریل پیشرفت روابط اقتصادی؛ موانع تجاری کدامند؟

به گزارش روز دوشنبه ایرنا از مسکو، مقامات ایرانی و روسی معتقدند که به رغم ظرفیت های بسیار زیاد برای ارتقا روابط اقتصادی، به خاطر نبود زیرساخت ها و برنامه ریزی منظم، مشکلات زیادی در تجارت دو کشور وجود دارد که لازم است رفع شوند.

بازخوانی روابط ایران و روسیه بیانگر این واقعیت است که به رغم تمایل دو کشور به داشتن روابط قوی اقتصادی، وجود موانعی موجب شده تا انتظارات و اراده دو طرف در این مورد مهم همچنان برآورده نشود.  

روابط سیاسی امنیتی و دفاعی ایران و روسیه به رغم فراز و نشیب های تاریخی در چند سال اخیر رو به بهبودی بوده است به طوری که به گفته صاحب نظران این روابط نوین در تاریخ دو کشور بی سابقه است اما از نظر اقتصادی نسبت به ظرفیت های موجود و کشورهای منطقه در خور انتظار نیست.  

به عقیده کارشناسان مسکو و تهران همواره شریک مهمی برای هم بوده اند و شدت این همکاری ها در دولت سیزدهم افزایش یافته است و با توجه به سفر سید ابراهیم رئیسی که با محوریت اقتصادی انجام شد، این انتظار وجود دارد که روند امور تجاری، نظیر موانع گمرکی، بانکی و انتقال ارز برای تجار دو کشور تسهیل شود.  

در سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به روسیه دو جلسه با تجار انجام شد یکی دیدار رئیسی با تجار مطرح روس و جلسه دیگر هم نشست خاندوزی وزیر اقتصاد با تجار ایرانی مقیم مسکو که در هر دو جلسه موانع و مشکلات مهم سد راه تجارت دو کشور برزسی شد.

احسان خاندوزی در همان سفر در گفت و گویی با خبرنگار ایرنا در مسکو گفت که در حوزه وزارت اقتصاد و دارایی، دستور کار سرمایه گذاری های مشترک، تسهیل گمرکی، مسائل حوزه بانکی و انتقال ارز بانک های دولتی را از قبل تعریف کردیم و در خلال مذاکرات با وزیر اقتصاد روسیه و بعد هم در دیدار روسای جمهوری دو کشور نهایی شد.


وی به جلساتی که با تجار ایرانی مقیم و فعال در روسیه برگزار شد، اشاره کرد و افزود: تجار ایرانی مقیم روسیه موانع و گره هایی را در کار فرایند تجاری بیان کردند که بنا شد هم از سازمان توسعه و تجارت، وزارت صمت؛ بانک مرزی و وزارت اقتصادی و دارایی پیگیری شود تا سربازان خط مقدم اقتصاد و تجارت در روسیه و اوراسیا با سهولت بیشتری کار کنند.

خاندوزی تصریح کرد: سفر آقای رئیسی به مسکو و برنامه های خوبی که از سوی رئیس جمهوری روسیه تدارک دیده شد می تواند یک جهت دهنده در حوزه روابط راهبردی دو کشور محسوب و با پیگیری های که وزارت خانه ها و دستگاههای اجرایی خواهند داشت، چشم انداز خوبی برای توسعه اقتصاد دو کشور فراهم می شود.

در نشست هم اندیشی آیت الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی ایران با شخصیت های اقتصادی روس، ۶۰ فعال و سرمایه گذار مطرح روسیه نیز همگی بر ایجاد زیرساخت های لازم برای تقویت روابط اقتصادی دو کشور تاکید و خواستار رفع موانع لجستیکی، بانکی و ترانزیتی و روادید شدند.

در آن نشست رئیسان و صاحبان شرکت های بزرگ روسی آمادگی خود را برای سرمایه گذاری در حوزه های مختلف نفت و گاز، کشاورزی و صنعتی ایران اعلام کردند.

پژوهشگر روس: تجارت با تهران سنگ بنای سیاست خارجی مسکو در خاورمیانه است

ولادیمیر ساژین، پژوهشگر ارشد انستیتو شرق شناسی آکادمی علوم روسیه با اشاره به سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به روسیه گفت: تجارت با تهران سنگ بنای سیاست خارجی روسیه در غرب آسیا است.

ساژین پژوهشگر مطرح روس در مقاله ای در مجله روسی حیات بین الملل نوشت: این سفر باعث اقدامات زیربنایی برای توسعه روابط اقتصادی دو کشور خواهد شد و چشم اندازهای توسعه همکاری تجاری اقتصادی در بسیاری از زمینه ها را می گشاید.

ساژین با بیان اینکه میزان مبادلات تجاری روسیه - ایران با ظرفیت های اقتصادی دو کشور مطابقت ندارد،  می گوید: بیش از ۱۰ سال است که گردش مالی بین فدراسیون روسیه و ایران از ۱.۷ تا ۲.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰میلادی در نوسان بوده است. در سال ۲۰۲۱ با وجود پیشرفت هایی حاصل شده، حجم تجارت بین دو کشور همچنان پایین است.


وی افزود: وضعیت فعلی ساختار صادرات روسیه و ایران به گونه ای است که تقاضای مصرف کنندگان برای کالاهای یکدیگر بسیار ناچیز است که سطح بسیار پایین مبادلات کالایی گواهی بر این موضوع است.
ساژین یادآور شد: رئیس جمهوری ایران هم، به درستی در نشست کرملین اشاره کرد که سطح کنونی تجارت دوجانبه رضایت بخش نیست و در همین این راستا، دو کشور برای رفع موانع تعاملات تجاری و افزایش مبادلات تجاری به سطح ۱۰ میلیارد دلار در مرحله اولیه به توافق رسیدند.  

رکورد تاریخی حجم تجارت ایران و روسیه 

کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه اعلام کرد: با برنامه ریزی‌های انجام گرفته توسط مدیریت کشور روند تجارت بین تهران و مسکو روند صعودی به خود گرفته و در سال ۲۰۲۱ هم رکورد جدیدی در صادرات ایران شکل گرفت.

جلالی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا در مسکو با بیان اینکه روند تجارت بین ایران و روسیه شتاب بسیار خوبی گرفته است، تصریح کرد: در حالی که در سال ۲۰۱۹ فقط ۳۹۴ میلیون دلار صادرات محصولات ایرانی به روسیه داشتیم، این رقم با افزایش حدود ۱۰۵ درصد در سال ۲۰۲۰ به ۸۰۵ میلیون دلار  و بر اساس آمار گمرک روسیه در سال ۲۰۲۱ به حدود یک میلیارد دلار رسید.



جلالی همچنین با بیان اینکه برخی کالاهای کشور ما هم به خاطر ناهماهنگی‌های گمرکی بین ایران و روسیه از برخی کشورهای دیگر اوراسیا وارد این کشور می‌شود، گفت: این مقدار کالاها هم رقم بالایی است که وارد آمار گمرک روسیه نمی شود و به دنبال رفع موانع موجود هستیم تا به طور مستقیم وارد این کشور شوند.

رستم ژیگانشین نماینده بازرگانی فدراسیون روسیه در ایران  نیز اعلام کرد که حجم تجارت با جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۱ یک رکورد تاریخی ثبت کرد و به حدود چهار میلیارد دلار رسید.

به گزارش روز شنبه ایرنا از مسکو،   نماینده بازرگانی فدراسیون روسیه در ایران در گفت و گو با رسانه روسی تصریح کرد: در ۱۱ ماهه سال ۲۰۲۱ رشد تجارت روسیه با ایران با افزایش ۸۹.۴ درصد نسبت به مدت مشابه سال ماقبل از آن به سه میلیارد و ۷۸۵ میلیون دلار رسید که تا پایان سال ۲۰۲۱ می تواند به ۴ میلیارد دلار برسد.

وی اعلام کرد که این حجم مبادلات تجاری روسیه و ایران در سال ۲۰۲۱ به میزان  چهار میلیارد دلار که یک رکورد تاریخی است.

ژیگانشین خاطرنشان کرد که "سرویس گمرک فدرال روسیه (FTS) اطلاعات نهایی نتایج سال را در دهه دوم فوریه منتشر خواهد کرد. وی افزود: صادرات روسیه به ایران بیش از دو برابر و تقریباً ۳ میلیارد دلار است، در حالی که واردات از ایران به روسیه تقریباً ۲۲ درصد افزایش یافته است.

به گفته این نماینده بازرگانی، "تقریبا ۸۰ درصد تجارت بین دو کشور را محصولات کشاورزی  نظیر غلات و دانه های روغنی سبزیجات، میوه جات، خشکبار و آجیل تشکیل می دهد.

ژیگانشین خاطرنشان کرد: تعدادی از پروژه های تجاری بین دو کشور نیز در بخش انرژی در حال اجرا هستند که در سال ۲۰۲۱ شدت یافته اند.

میزان واقعی صادرات 

رستم ژیگانشین نماینده بازرگانی فدراسیون روسیه در ایران هم تایید کرد که داده های سرویس گمرک فدرال روسیه(FCS) این میزان حجم تجاری شامل تجارتی نمی شود که شرکت های روسی و ایرانی از طریق کشورهای واسطه انجام می دهند.

نماینده تجاری روسیه افزود: بسیاری از شرکت های ایران و روسی محصولات خود را از طریق کشورهای واسطه مثل ترکیه، امارات، جمهوری آذربایجان و سایر کشورها به تهران و مسکو عرضه می‌کنند،   مثلاً یک شرکت روسی از طریق یک واسطه ترکیه محصولات خود را به مسکو عرضه می‌کند و بالعکس از تهران به مسکو. وی گفت: گفت: طبیعتاً این نوع تجارت غیرمستقیم در آمار سرویس گمرک بین ایران و روسیه لحاظ نشده است.

به گفته ژیگانشین، حجم واقعی تجارت بین کشورها به طور قابل توجهی از شاخص های رسمی خدمات گمرکی فراتر رفته است. وی گفت: ما برآوردهای کارشناسی داشتیم مبنی بر اینکه تا پایان سال ۲۰۲۰ تجارت واقعی با ایران به ۱۰ میلیارد دلار است.

موانع تجارت ایران و روسیه

رستم ژیگانشین نماینده بازرگانی فدراسیون روسیه در ایران خاطرنشان می کند که «تحریم های آمریکا علیه سیستم بانکی ایران همچنان یکی از ترمزهای کلیدی توسعه تجارت روسیه و ایران است، اگرچه بسیاری از شرکت ها یاد گرفته اند که از این مانع عبور کنند». 

 او گفت: "مشکلات لجستیکی از جمله مشکلات در مرز ایران و جمهوری آذربایجان وجود دارد. بنابراین، همکاران ایرانی ما شکایت دارند که اغلب در گذرگاه های مرزی - هم از ایران به جمهوری آذربایجان و هم در مسیر جمهوری آذربایجان به روسیه - صف های طولانی تشکیل می شود. " این اغلب نتیجه نقص فنی است.

به گفته این نماینده بازرگانی، «در این راستا هر دو طرف روسی و ایرانی علاقه مند به فعال سازی این مسیر از طریق دریای خزر هستند». وی افزود: بودجه زیادی برای نوسازی بنادر آستاراخان در نظر گرفته شده است، برنامه هایی برای ساخت کشتی های جدید وجود دارد و به همین دلیل می توان از مسیرهای ترانزیتی خودداری کرد و کریدور شمال - جنوب را فعال کرد.

ژیگانشین خاطرنشان می کند: «مشکل اصلی در راه فعال شدن مسیر خزر، نبود کشتی های مدرن در دریای خزر است». وی افزود: از طرف ایرانی، ساخت خط آهن در بندر انزلی در حال تکمیل است و خط ریلی بندر امیرآباد هم اکنون تکمیل شده است. این نماینده بازرگانی روسیه خاطرنشان کرد: باید خطوط را راه اندازی کنیم تا خدمات کشتی به طور منظم انجام شود، اکنون تقریباً همه کشتی ها برای یک سفر خاص اجاره شده اند.

رجب صفروف رئیس مرکز مطالعات ایران معاصر در روسیه نیز گفت:  مهمترین مانع بر سر تجارت ایران و روسیه را مشکلات زیرساخت‌های ارسال کالا دانست و خاطرنشان کرد: به ‌رغم مرز آبی دو کشور و الزام دارا بودن ناوگان دریایی مناسب، ایران در این بخش ضعف بزرگ دارد.

رئیس مرکز مطالعات ایران معاصر در روسیه مشکلات لجستیکی؛ ترانزینی و بانکی را از جمله موانع سد راه تجارت ایران و روسیه عنوان کرد و گفت: ضرورت دارد مسوولان دو کشور  نسبت رفع این موانع اقدام کنند.

صفروف با بیان اینکه بانکی نداریم که به صورت تمام عیار به تجار دو کشور کمک برای مبادلات اقتصادی دو کشور کمک کند، گفت: راه اندازی بانکی اختصاصی که با ارز محلی دو کشور کار کند برای توسعه مبادلات دو کشور بسیار ضروری است.

وی گفت: راه اندازی ابزارها، امکانات و زیرساخت های لجستیکی لازم است و متاسفانه سالهاست که راه گذر اقتصادی شمال- جنوب در قسمت ایران به بهره برداری نرسیده است.


صفروف مشکل روادید برای تجار ابرانی را یکی دیگر از موانع توسعه تجارت بین ایران و روسیه دانست و گفت: اگر روادید برداشته شود تبادلات اقتصادی ایران و روسیه چند برابر افزایش خواهد یافت.

این مقام روس تصریح کرد: کمبود اطلاعات از ظرفیت های اقتصادی ایران و روسیه از دیگر موانع توسعه اقتصادی دو کشور است که لازم است ذر این مورد اطلاع رسانی شود.

صفروف اظهار داشت در صورت عضویت رسمی ایران در اتحادیه اوراسیا هم سطح مبادلات اقتصادی ایران و روسیه بیشتر از ۴۰ درصد افزایش خواهد یافت، بنابراین، عضویت هر چه سریعتر ایران در این اتحادیه ضروری است که هم به نفع اقتصاد ایران و هم منطقه خواهد بود.

وی برندسازی از ایران در حوزه های سیاسی و اقتصادی را هم برای تقویت روابط اقتصادی دو کشور لازم دانست و گفت: در این مورد باید ایران با برنامه ریزی مشخص برای رقابت های منطقه ای و بین المللی برای خود وجهه و شاخص ایجاد کند.

اهمیت حیاتی راهگذر شمال-جنوب برای ایران و روسیه

«ولادیمیر اوبیدنوف» رئیس شورای تجاری روسیه و ایران در اتاق بازرگانی و صنایع این کشور نیز اظهار داشت: «اطمینان دارم توسعه کریدور بین المللی شمال-جنوب برای تهران و مسکو اهمیت حیاتی دارد؛ ضمن اینکه ستون فقرات توسعه اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران را تشکیل خواهد داد. » 

اوبیدنوف روز دوشنبه در گفت و گوی اختصاصی با خبرنگار ایرنا با تاکید بر اهمیت حیاتی کریدور شمال -جنوب افزود: این کریدور کوتاهترین مسیر از اروپا به کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا از طریق ایران و روسیه است و برای این کشورها اهمیت بسیار زیاد دارد.  

اوبیدنوف گفت: اطمینان دارم کریدور بین المللی شمال -جنوب، ستون فقرات توسعه اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران را تشکیل خواهد داد.  

 وی ادامه داد:موافقتنامه کریدور حمل ونقل بین‌المللی شمال - جنوب که در شهریور ماه ۱۳۷۹ در سن پترزبورگ به امضای وزرای حمل و نقل سه کشور ایران، هند و روسیه رسید، ایجاد مسیر حمل و نقل کالا از هند به کشورهای اروپای شمالی را پیش بینی کرده است.  

این کریدور از مسیرهای مهم ترانزیتی است و ارتباط ترانزیتی کشورهای شمال اروپا و روسیه را از ایران و دریای خزر به کشورهای حوزه اقیانوس هند، خلیج فارس و جنوب آسیا برقرار می‌سازد. عدم ثبات و امنیت در منطقه خاورمیانه و ناامن شدن مسیرهای دریایی پتانسیل جایگزینی کریدور شمال- جنوب را به جای کانال سوئز افزایش داده است.
این مسیر ریلی از چین تا هند و هند تا پاکستان و سپس داخل ایران تا رشت ادامه دارد و تنها خلا آن برای اتصال به روسیه و فنلاند در شرق اروپا، قطعه رشت به آستار به طول ۱۷۰ کیلومتر است که هنوز ساخته نشده است.

عضویت کامل ایران در اتحادیه اوراسیا باعث افزایش روابط اقتصادی با این اتحادیه می شود 

اوبیدنوف در ادامه مصاحبه گفت: عضویت کامل ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا امکان افزایش تجارت بین اعضای این اتحادیه و ایران را فراهم می سازد. این امر در وهله اول به دلیل نبود محدودیت های گمرکی در حمل و نقل کالاها خواهد بود.

وی افزود: با عضویت ایران در اتحادیه اوراسیا، تاجران ایرانی و روس نیازی به هزینه برای مراحل طولانی تنظیم اسناد برای کالاها در گمرک های دو کشور نخواهند داشت.  

به گزارش ایرنا، با اجرایی شدن موافقت‌نامه موقت تشکیل منطقه تجارت آزاد در آبان ماه ۱۳۹۸ مقدمات شروع مذاکرات برای انعقاد موافقت‌نامه تجارت آزاد از سال گذشته آغاز شد.