داشتن فرزند یکی از انگیزه‌های اصلی در ازدواج و تشکیل خانواده به شمار می‌رود و افراد با تشکیل خانواده و فرزندآوری به آرزوی دیرینه خود یعنی تداوم نسل دست می‌یابد و امید به زندگی را در خود تقویت می‌کنند.
تعدادی از استادان حوزه و دانشگاه در چهارمحال و بختیاری در نشستی تخصصی از سلسله گفتمان‌های برتر فرهنگی اداره کل تبلیغات اسلامی استان در سالن بلاغ، به طرح دیدگاه‌ها در خصوص فرزندآوری و جمعیت پرداختند.
یکی از استادان حوزه و دانشگاه درباره مباحث مطرح شده در رابطه با تضاد اشتغال بانوان با فرزندآوری به جایگاه اجتماعی زنان در دوران مختلف و جریان‌های تاریخی اشاره کرد و گفت: تحولات شکل‌گرفته در جریان انقلاب اسلامی به نوعی تحولات متقابلی است که از یک‌سو وجود سرمایه‌های انسانی کشور به قوام و وحدت آن کمک کرد و مردم از هر قشر در میدان‌های مقابله و استکبارستیزی حضور پیدا کردند و از سویی دیگر انقلاب، اقتدار، آزادی، استقلال و عظمت را برای ایران به ارمغان آورد.
معصومه ظهیری افزود: موضوعات متفاوت و متغیری نیز در تحولات انقلاب تحت‌الشعاع قرار گرفته است که یکی از مباحث بسیار مهم به سیر جریان زنان در بعد از انقلاب اسلامی مربوط می‌شود.
انقلاب اسلامی روندی صعودی در مسیر کمال را برای بانوان شکل داد
وی با بیان اینکه در دهه‌های قبل از انقلاب اسلامی، رسوبات فکری گذشته موجب شد تا تحجر، عزلت، کناره‌گیری، گوشه‌گیری و نادیده گرفتن مقام و کرامت زن در جامعه شکل بگیرد، تصریح کرد: این رسوبات فکری همچنان نیز ممکن است در گوشه و کنار باقی مانده باشد و شواهدی از خشونت‌های خانگی و اجتماعی علیه زنان و غفلت از کرامت آن‌ها را شکل دهد.
ظهیری دومین دیدگاه رایج درباره زنان در دوران قبل از انقلاب اسلامی را تفکرات تجددگرایانه، فرنگی شدن و نادیده گرفتن بسیاری از ارزش‌های اولویت‌دار زنان بیان کرد و یادآور شد: این نوع نگرش نیز ارزش‌هایی را که برای خانواده، سلامت و سعادت را تضمین می‌کرد و جامعه نیز می‌توانست در سایه‌سار آن به نیک بختی و حیات طیبه دست یابد، تحت‌الشعاع قرار می‌داد.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: با توجه به این ۲ دیدگاه رایج در آن دوران، زنان بین یک دوراهی سخت قرار گرفتند که یا باید از بسیاری از تقیدات دینی و حتی تقیدات عفاف و پاک‌دامنی ایرانی، چشم‌پوشی می‌کردند یا آنکه عزلت و محرومیت را می‌پذیرفتند.
ظهیری با بیان اینکه انقلاب اسلامی در یک شکوه و در یک قله رو به کمال، روندی صعودی را با سرعتی تمام برای بانوان رقم زد، ادامه داد: زنان در این دوران در اعتلای ارزش‌های انقلاب اسلامی همراه و هم‌رزم مردان سهیم شدند که یکی از این ارزش‌ها و موضوعات به عرصه علم، فناوری و دانش معطوف می‌شود.
وی به طور مثال و با توجه به تجربه تحصیل و تدریس خود در حوزه‌های علمیه و به مقایسه کمیت و کیفیت این مراکز علمی و فرهنگی در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: تعداد حوزه‌های علمیه خواهران در دوران قبل از انقلاب و آمار طلاب حاضر در آن‌ها بسیار اندک و محدود بود و آن تعدادی نیز که به فعالیت مشغول بودند در حالت پرده‌نشینی و به دور از اعلام عمومی به سر می‌بردند، اما در حال حاضر در تمامی ۳۱ استان کشور و در دورترین مناطق جغرافیایی چنین مراکزی تاسیس شده است و بانوان به راحتی مشغول علم‌آموزی هستند.
این استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه ایجاد چنین زمینه‌های رشد و بالندگی برای زنان به برکت انقلاب و در اثر ایثار و ایستادگی و همت بانوان شکل گرفته است، تصریح کرد: در این میان تهاجم فرهنگی و فشارهای دشمنان به دنبال آن است تا حرکت زنان را در ایران اسلامی متوقف و آن را به شکلی دیگر هدایت کند و در این راه هرگز از تلاش دست برنخواهد داشت.
وی در ادامه به مطالعات انجام شده در راستای سنجش اولویت‌های زنان ایرانی در برخی کلان‌شهرها اشاره کرد و گفت: نتیجه این بررسی نشان داد که اولویت‌های بانوان نسبت به گذشته تغییراتی داشته است به طوری که تشکیل خانواده، فرزندآوری و اهتمام به خانواده بعد از داشتن شغل، ادامه تحصیل و انجام فعالیت‌های اجتماعی قرار گرفته است.
ظهیری افزود: تهاجم فرهنگی و تحولات فرهنگی ناشی از آن موجب شده است تا به مواردی دین اسلام و آیات قرآن برای زنان محور قرار می‌دهد و از آن‌ها به عنوان موجبات آرامش و مودت در خانواده یاد می‌کند، کم توجهی شده است.
وی با بیان اینکه دین اسلام تمامی حقوق را به زنان عطا کرده است، اظهار داشت: برخلاف جریان‌های فمینیستی و روشنفکرانه غربی که هر کدام به نوعی برای احقاق حقوق زنان مبارزه کردند و توانستند حق رای، آزادی، امکان فعالیت‌های اجتماعی و عدالت را که بیشتر نوعی تشابه جنسیتی است، ایجاد کنند، باید گفت که این ارزش‌ها را در درجات بالاتر، اسلام برای زنان قائل شده است.
خلاهای قانونی در راستای اشتغال زنان باید رفع شود
ظهیری مهمترین بحث در حوزه اشتغال زنان را خلاهای قانونی در این راستا بیان کرد و اظهار داشت: اگر چه مواد قانونی بسیاری وجود دارد اما نحوه صحیح اجرا و نظارت بر آن وجود ندارد که در این زمینه باید کار فرهنگ انجام شود تا اولویت‌های اصلی و مورد تاکید اسلام و قرآن برای زنان تبیین شده و برای نسل جوان یک باورمندی در این حوزه شکل بگیرد.
وی تغییر نگرش در رابطه با ارزش خانه‌داری برای زنان در جامعه را نیز متذکر شد و گفت: فعالیت‌های اجتماعی زنان به اشتغال آنان در بیرون از خانه منحصر نمی‌شود و باید برای بانوان تسهیلاتی فراهم شود که بتوانند خدمات مفید و موثر خود را به نوعی ارائه کنند و در عین حال نیز بتوانند نقش خود در موضوع فرزندآوری و افزایش جمعیت را به درستی ایفا کنند.
این استاد حوزه و دانشگاه بحث اهتمام به خانواده را یک موضوع چندبعدی بیان کرد و افزود: در این مبحث باید به سیاست، اقتصاد، فرهنگ، آسیب‌های اجتماعی و نوع نقش‌آفرینی افراد در خانواده پرداخته شود.
وی با بیان اینکه نعمت دیدن موجب شکرگزاری می‌شود، اظهار داشت: نعمت تشکیل خانواده، نعمت داشتن فرزند، نعمت برخورداری از کشور جوان و پویا، شکر و فزونی نعمت را به همراه دارد و اگر باورمندی در جامعه در این رابطه شکل نگیرد کج‌فهمی‌ها در رابطه با حضور اجتماعی زنان در جامعه گسترش خواهد یافت.
ظهیری در پاسخ به سوالی در رابطه به مصادیق خلا قانونی در حوزه اشتغال و نقش اجتماعی بانوان گفت: در حالی که در قوانین کار، شرایط مساوی بین زنان و مردان دیده شده است اما همچنان در بسیاری از موارد به ویژه بخش خصوصی در حق بانوان شاغل اجحاف شکل می‌گیرد و بیمه زنان خانه‌دار نیز هنوز به درستی تامین نشده است و تضمینی برای محفوظ ماندن پست‌های سازمانی برای زنان در صورت فرزندآوری و استفاده از مرخصی زایمان نیز وجود ندارد.
وی پرداخت نشدن یارانه‌های ویژه مهدکودک برای مادران شاغل را نیز یادآور شد و افزود: در بازنگری‌های قانونی لازم است تسهیلات به درستی دیده و فراهم شود و این تسهیلات به بحث اعتبار مالی محدود نیست و فضاسازی و ایجاد امکانات نیز باید مدنظر باشد.
بسته شدن پنجره جمعیتی و مرگ یک نسل در یک دوره جبران‌ناپذیر است
استاد حوزه علمیه قم در ادامه با بیان اینکه چرخه فرزندآوری به انگیزه‌های فردی، نظم و برنامه‌ریزی درون خانواده‌ای و فراهم کردن امکانات و حمایت‌ها در فضای اجتماعی باز می‌گردد، گفت: بخش فردی نیاز به آموزش، فرهنگسازی و کار رسانه‌ای دارد و به تدریج اثرات آن شکل خواهد گرفت.
ظهیری با بیان اینکه سیر نزولی جمعیت در کشور به معنای مرگ یک نسل در یک عصر است، افزود: اثرات این موضوعی ضریب افزایشی دارد و مشکلات ناشی از آن در یک بازه زمانی خاص قابل‌حل نیست.
وی نیاز به آموزش و باورمندی به فرزندآوری را هم در بُعد فردی و هم در بُعد خانوادگی ضروری خواند و یادآور شد: نقش پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نیز در بحث ایجاد علاقه به فرزندآوری یک نقش مهرورزی و حمات عاطفی است و نباید زوجین به بهانه نبودن کمک برای نگهداری از فرزند از فرزندآوری امتناع کنند.
این استاد حوزه و دانشگاه ارائه تسهیلات به خانواده‌ها را برای از بین بردن اضطراب‌های نگهداری از فرزند در صورت اشتغال والدین را لازم دانست و گفت: رفع این نگرانی‌ها می‌تواند علاقه‌مندی برای فرزندآوری افزایش دهد.
ضرورت تبلیغات صحیح در رابطه با فرزندآوری
ظهیری به سیاست‌های کشور در مقطعی از زمان، برای کاهش جمعیت اشاره و تصریح کرد: در آن زمان عزمی ملی در این رابطه شکل گرفت و اگر چه در همان دهه، تاثیر چشمگیری در کاهش آمار تولدها رخ نداد اما در ۲ دهه بعد از آن اثر تبلیغات در این حوزه نمایان شد، اگر امروز فعالان فرهنگی در تلاش برای بازخوانی پرونده رشد نزولی جمعیت و سوق دادن جامعه به فرزندآوری هستند باید دانست که اثرات این اقدامات در دهه‌های بعدی مشخص می‌شود و این کار زمان‌بر خواهد بود.
وی با بیان اینکه در این راستا، ایجاد انگیزه، داشتن برنامه، استفاده صحیح از امکانات، ارائه حمایت‌های عاطفی بزرگ‌ترها و کار معنوی باید مدنظر قرار گیرد و حاکمیت نیز موظف به صرف هزینه برای تبلیغات صحیح است، اظهار داشت: برخی حکمت‌ها در بحث فرزندآوری همچنان ناشناخته است و اگر خداوند به این امر سفارش کرده است بی‌شک برکات و اثراتی متفاوت در پی آن نهفته است.
تغییر در اندیشه‌ها و باورهای عمومی برای فرزندآوری ضروری است
یکی دیگر از استادان حوزه و دانشگاه در چهارمحال و بختیاری نیز در ادامه این نشست درباره تاثیرات مدگرایی در کاهش جمعیت گفت: مدگرایی تنها یکی از مولفه‌های سبک زندگی جدید محسوب می‌شود و اینکه سبک زندگی رایج در جامعه به چه سمت و سویی حرکت کرده است و این سمت‌وسو چه تاثیری بر اندیشه فرزندآوری دارد، بحث مهمتری است.
فاطمه امیدی افزود: در جهان امروز، رسانه‌های مختلف بر زندگی افراد احاطه یافته‌اند و اگر بانویی نیز خانه‌دار باشند بدون شک از طریق یک رسانه با دنیای بزرگی از ارتباطات روبه‌رو است که از طریق آن، پیام‌ها و خوراک‌های فکری مختلف را دریافت می‌کند و از آن تاثیر می‌پذیرد.
وی به نظرات زنان و به وِیژه بانوان جوان در رابطه با فرزندآوری اشاره و تصریح کرد: نگاه غالبی که در حال متداول شدن در جامعه است آن است که فرزند با خود دردسر، هزینه اضافه، هدر رفتن وقت و ممانعت از فعالیت‌های اجتماعی را به همراه می‌آورد و در نگاهی جدیدتر نیز زوجین برای نداشتن فرزند در آینده توافقاتی را بین خود انجام می‌دهند که موارد باید مورد توجه قرار گیرد.
امیدی یادآور شد: در تعریف مدگرایی شاید بتوان گفت که اگر مد در نوع پوشش و ظاهر زندگی افراد تعریف شود در این صورت این بحث در بخش هزینه‌های زندگی قرار خواهد گرفت و اگر فردی که به سبک امروزی زندگی می‌کند بخواهد فرزندی داشته باشد لازم است مدیریت اقتصادی را نیز در نظر بگیرد و در این سبک زندگی جایی برای هزینه‌های فرزندپروی لحاظ کند.
فرزندآوری به حل اختلاف زوجین و استحکام خانواده کمک می‌کند
این استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به سوالی در رابطه با اینکه آیا تصمیم برای فرزندآوری تصمیمی زنانه یا مردانه است، اظهار داشت: آنچه تحقیقات و مطالعات نشان می‌دهد این است که این موضوع موضوع یک تصمیم خانوادگی است و گاهی در برخی خرده‌فرهنگ‌ها می‌توان نقش والدین زوجین در این تصمیم را نیز مشاهده کرد به طوری که آنان این اجازه را دارند که در این رابطه اظهارنظر کنند.
امیدی افزود: اگر از نگاه روان‌شناختی به این موضوع نگریسته شود در تصمیم‌گیری نهایی برای فرزنددار شدن و اینکه خانواده صاحب چه تعداد فرزند شود، زن و مرد باید هر ۲ نفر با هم نظر بدهند چرا که داشتن فرزند مسئولیت‌پذیری خانوادگی را به همراه دارد و زوجین باید آماده پذیرفتن این مسئولیت باشند.
وی با بیان اینکه طرح این دیدگاه در تصمیم‌گیری نهایی برای فرزندآوری به معنای نادیده گرفتن خرده‌فرهنگ‌ها و یا احترام نگذاشتن به نظرات بزرگ‌ترها نیست، اظهار داشت: با دقت در گفتار بزرگ‌ترها می‌توان دریافت که در زمان بروز اختلاف میان زوجین، آن‌ها را به فرزندآوری تشویق می‌کنند و واقعیت نیز همین است که با تصمیم زوجین برای داشتن فرزند به طور ناخودآگاه نوعی نشاط و شادی شکل می‌گیرد.
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: تمایل به داشتن فرزند یک امر طبیعی و نیاز انسانی است که در این بین ربط چندانی با نوع دین و آیین افراد ندارد و همه انسان‌ها راغب هستند با داشتن فرزند به شکلی زندگی خود را تداوم ببخشند و عقبه و سرمایه زندگی را در فرزند جست‌وجو می‌کنند.
امیدی با تاکید دوباره بر اینکه اندیشه فرزندآوری خود عامل نشاط و سرزندگی است، یادآور شد: در صورتی که داشتن فرزند خواسته مشترک زوجین باشد بدون شک برای تولد فرزند به برنامه‌ریزی و فراهم شدن تدارکات می‌پردازند و این موضوع نیز در شکلی دیگر نشاط را برای کانون خانواده ایجاد می‌کند.
وی با بیان اینکه مطالعات علمی نیز فرزندآوری را در استحکام‌بخشی به خانواده و حل اختلاف زوجین موثر می‌داند، تاکید کرد: لازم است این نکته نیز یادآور شود که در خانواده‌هایی با تعارضات شدید و ناتوانی زوجین در حل اختلافات، به هیچ نوع فرزندآوری توصیه نمی‌شود.
منشاء اولیه و اصل یادگیری ارتباطات اجتماعی در خانواده است
امیدی در ادامه در پاسخ به سوال دیگری در خصوص رواج تک‌فرزندی و بی‌علاقگی والدین به داشتن تعداد فرزندان بیشتر گفت: هر انسانی به دنبال کسب منفعت بیشتر است و هنگامی که بر اساس روایات و احادیث اجر بارداری و شیردهی برای زنان همانند مجاهدان فی سبیل الله و آزاد کردن بنده‌ای از نسل اسماعیل بیان شده است بدون شک از آن می‌توان به عنوان سرمایه‌ای معنوی یاد کرد و منفعت آن را در نظر گرفت.
وی همچنین اجتماعی شدن فرزندان را مهم دانست و افزود: اینکه فرزندان در چه موقعیتی و از چه کسانی مناسبات و آداب اجتماعی را فرا بگیرند، نکته قابل تاملی است و پدر و مادر به‌تنهایی نمی‌توانند این آموزش‌ها را به فرزند خود ارائه کنند چرا که حیطه و گستره آموزش آن‌ها محدود است و لازم است فرزند در تعامل با فرزند دیگری در خانواده که منشاء اصلی یادگیری ارتباطات اجتماعی است با این مفاهیم آشنا شود.
امیدی تعبیر روایات و احادیث از فرزند را متذکر شد و اظهار داشت: جگرگوشه، عصای دست و گلی از گل‌های بهشت از جمله تعابیر زیبا و پر معنایی است که برای فرزند به کار رفته است و اگر تعداد فرزندان محدود شود نمی‌توان انتظار داشت که محبت به والدین و برخی از این تعابیر خلاصه نشوند و بهداشت روانی والدین نیز به خوبی از طریق جذب محبت فرزند تامین شود.
وی با بیان اینکه نوعی تفکر نیز در جامعه شکل گرفته است که تنها پس از فراهم شدن تمام امکانات می‌توان برای فرزندآوری اقدام کرد، تصریح کرد: این نوع طرز فکر موجب می‌شود تا تمام فرصت‌های تلاش و کوشش از فرزند سلب شده و همه توجهات عاطفی والدین به فرزند معطوف شود که این موضوع باعث خواهد شد تا چنین فرزندی در آینده در برخورد با جامعه دچار مشکل و تعارض شود.
سلامت معنوی چتری برای تمامی ابعاد سلامت افراد
دانشیار پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی چهارمحال و بختیاری نیز به عنوان یکی دیگر از کارشناسان حاضر در این نشست فرهنگی در پاسخ به سوالی در رابطه با نقش کادر درمانی در تکریم مادران و تداعی خاطرات خوش برای افزایش تمایل مادران به فرزندآوری گفت: در این مقوله ۲ گروه اجتماعی با یکدیگر در ارتباط هستند که یکی از آن‌ها، کادر سلامت و درمان و دیگری خانواده‌ها را شامل می‌شود.
فروزان گنجی تعریف مفهوم خانواده و همچنین سلامت را برای ورود به بحث را ضروری دانست و افزود: خانواده یکی از پیچیده‌ترین نهادهای اجتماعی است که از نظر مدل به خانواده‌های هسته‌ای، سه نسلی و گسترده تقسیم می‌شود، در خانواده هسته‌ای که رایج‌ترین مدل خانواده در جوامع امروزی است پدر و مادر و فرزندان حضور دارند، در خانواده سه نسلی، پدربزرگ و مادربزرگ نیز به جمع خانواده اضافه می‌شوند و در خانواده گسترده افراد نزدیک به پدر و مادر خانواده نیز همراه با دیگر اعضا زندگی می‌کنند.
وی با بیان اینکه سلامت شامل سلامت جسمی، روانی، اجتماعی، شغلی، اقتصادی و معنوی است، تصریح کرد: اگر چه سلامت معنوی به تازگی به تعاریف و مفاهیم سلامت افزوده شده است اما در واقع چتری برای تمام ابعاد آن محسوب می‌شود و در توضیحات سازمان بهداشت جهانی به اعتقادات و باورهای عمومی به قدرتی برتر، تکیه‌گاه و آرامش‌دهنده مربوط می‌شود.
گنجی اظهار داشت: سلامت اجتماعی به‌گونه‌ای است که سلامت بخش‌های مختلف جامعه بر یکدیگر اثر می‌گذارد و جامعیتی که در مکتب اسلام نیز دیده شده است به همین تامین سلامت تمام بخش‌های جامعه باز می‌گردد، از این رو لازم است در ایجاد سلامت و فراهم ساختن امکان آن نگاهی جهادی شکل بگیرد و اگر صحبت از سلامت مادران می‌شود به اثرگذاری و اثرپذیری سلامت کادر درمان در این بخش نیز توجه شود.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد در ادامه یکی از عوامل ایجاد جامعه سالم را داشتن جامعه جوان، زنده و پویا دانست و افزود: مشاهدات علمی در تقابل با دیدگاه‌های مختلف به نفع باروری رای می‌دهد و اگر سلامت جامعه ملاک است باید در راستای آن سن ازدواج و بچه‌دارشدن پایین بیاید و تعداد فرزندان نیز افزایش یابد تا چرخه اجتماعی و در ادامه آن چرخه تحولات اقتصادی نیز به حرکت درآید.
گنجی یادآور شد: لازم است در جامعه مباحث فرزندآوری به عنوان بخشی از فرآیند تکامل پذیرفته شود که بدون شک در این فرآیند سختی‌ها و مشکلات وجود خواهد داشت چرا که انسان در محدودیت مادی قرار دارد و مادی در اینجا به معنی پیری، درد و بیماری و سختی کشیدن است پس اگر به سختی‌های دوران بارداری و مشقت‌های بعد از آن اشاره می‌شود باید دانست که این بخش جدایی‌ناپذیر از تکامل بشری است.
پژوهش‌های علمی نشان‌دهنده تاثیر مثبت باروری در تامین سلامت خانواده است
وی در ادامه برخی از نکات مثبت باروری زنان از نظر پزشکی سلامت متذکر شد و گفت: در این مسیر هم مادران و هم کادر درمان و سلامت به بهترین شکل یکدیگر را همراهی خواهند کرد.
این استاد دانشگاه بر رفع عوامل ایجاد اضطراب در حوزه ازدواج و باروری در جامعه نیز تاکید و تصریح کرد: تبلیغ اضطراب در فضای مجازی به شدت بالا گرفته است و نیاز است در حوزه اخلاق در نت، آداب حضور در این فضا به کاربران آموزش داده شود و افراد با شاخصه‌های تعریف شده در فضای مجازی فعالیت کنند تا از ایجاد استرس و اضطراب‌ها در مقولات مختلف کاسته شود.
گنجی قانون‌مند شدن فضای مجازی را برای جلوگیری از شکل‌دهی ترس‌ها و اضطراب‌ها مهم خواند و افزود: ترس از بارداری و زایمان خود در کاهش باروری و فرزندآوری موثر است و از طرفی دیگر ارتقای کیفیت خدمات پزشکی به خانواده‌ها برای گذراندن این دوران نیاز به اقدامی جهادی دارد.
نظر شما