نسبت زبان مادری با زبان معیار و جایگاه قند پارسی در این میانه

در میان عناصر غیرمادی فرهنگ بشری هیچکدام از آنها اهمیت زبان را ندارد، چه بسیار فرهنگ‌هایی در طول تاریخ که به دلیل از بین رفتن زبان آنان، اکنون آثاری از فرهنگ آنان نیز وجود ندارد و تنها نامی از آنها در برخی کتاب های تاریخی به یادگار مانده است.

زبان یک ساختار قراردادی برای برقراری ارتباط و انتقال معنا میان اعضای یک جامعه است، این جامعه می‌تواند از یک گروه قومی کوچک در یک محدوده بسته جغرافیایی تا جمعیت یک یا چند کشور که با یک نظام واحد آوایی با هم ارتباط برقرار می کنند، را دربر بگیرد، در طول تاریخ معمولا اقوام فاتح نخستین تغییری را که در سرزمین های تحت اشغال خود ایجاد می کردند، تغییر زبان آنان بوده است، اندک مطالعه ای در تاریخ مصادیق بسیاری را در این زمینه به دست می دهد.

معمولا اقوام و کشورهای فاتح برای تسهیل حکمرانی بر جوامع مغلوب زبان خود را بر آنان تحمیل می کردند و در صورت عدم پذیرش زبان فاتحان از سوی مغلوبان، حداقل آن را به زبان دیوانی یا اداری آن جامعه بدل می ساختند.

بر اساس بررسی هایی که از سوی زبانشناسان در سراسر جهان صوت گرفته است در چند قرن اخیر تعداد قابل توجهی از زبان های جهان از بین رفته است، هم اکنون تعداد گویشوران برخی از گونه های زبانی در جهان به تعداد انگشتان یک دست است و با مرگ آنان، آن زبان نیز از بین می رود، از سوی دیگر افزایش ارتباط میان اقوام و ملل مختلف در چند قرن اخیر به نزدیکی میان زبان ها و ادغام برخی زبان های همریشه منجر شده و باعث از بین رفتن برخی زبان های ضعیف تر (زیرین) در همنشینی با گونه های قوی تر همریشه آنان (زبرین) شده است.

آمارهای متعددی از تعداد زبان های زنده رایج در جهان وجود دارد در برخی از گزارش های ارائه شده از سوی زبان شناسان تا هشت هزار زبان زنده در جهان گزارش شده است اما برخی از زبانشناسان تعدادی از زبان ها را گویش هایی از یک زبان دیگر می دانند و آنها را به عنوان یک زبان مستقل ارزیابی نمی کنند که در کمترین آمارهای ارائه شده به گزارش lingualinx دوهزار و ۷۰۰ زبان با بیش از هفت‌هزار گونه گفتار فردی در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، مطالعات زبان شناسان مبین آن است که در دنیای امروز هر دو هفته یک زبان در جهان می‌میرد.

برخی از گونه های زبانی بنا به دلایلی مانند تعداد زیاد گویشوران و یا قرارداشتن در مرتبه زبان زبرین در مواجهه با دیگر گونه های زبانی به عنوان زبان معیار یا زبان رسمی در جوامع مورد پذیرش قرار گرفته است، همچنین زبان اقوام فاتح که در طول تاریخی معمولا بر جوامع مغلوب اعمال شده است، شانس آن را داشته که به گونه زبانی غالب تبدیل شود، یکی از نمونه های بارز آن کشور هندوستان است که در دوره استعمار انگلستان زبانی رسمی آن، به زبان کشور غالب تغییر یافت و یا برخی کشورهای شمال آفریقا که به دلیل حضور استعمارگران فرانسوی زبان دوم آنان هم اکنون زبان فرانسه است.

با توجه به اینکه بسیاری از مواریث فرهنگی اقوام و ملل مختلف به خصوص در بعد غیرمادی فرهنگ مانند باورها، اعتقادات، خلقیات، ادبیات و دیگر عناصر غیرمادی در قالب زبان تجلی یافته و درک می شود، از این رو در سال ۱۹۹۹ یونسکو روز ۲۱ فوریه (۲ اسفند) را به عنوان روز جهانی زبان مادری ( International Mother Language Day) نامگذاری کرد و هدف از این اقدام کمک به تنوع زبانی و فرهنگی و حفظ عناصر فرهنگی اقوام و ملل مختلف در راستای اهداف این سازمان بود.

در ویرایش گزارش سال ۲۰۱۹ اتنولوگ، در میان ۹۱ گونه های زبانی در جهان که حداقل بیش از ۱۰ میلیون گویشور دارند، چینی ماندارین با بیش از ۹۰۰ میلیون نفر بیشترین تعداد گویشوران یک گونه زبانی را دارد و اسپانیایی و انگلیسی نیز با حدود ۴۸۰ و ۳۸۰ میلیون گویشور در رده دوم و سوم قرار دارند، زبان فارسی در این بررسی با حدود ۵۳ میلیون گویشور در رده ۲۵ زبان های جهان قرار گرفته است که با توجه به جمعیت حدود ۸۵ میلیونی ایران، بخشی از جمعیت کشور که زبان مادری آنان ترکی، کردی، عربی یا دیگر گونه های زبانی غیرفارسی است در این آمار لحاظ نشده و این در حالی است که اکثریت قریب به اتفاق ایرانیانی که زبان مادری آنان گونه‌ای غیر از فارسی است، زبان فارسی را به خوبی زبان مادری خود می دانند و از این نظام ارتباطی برای برقراری ارتباط با دیگران استفاده می کنند.

دامنه گویشوران زبان فارسی تنها به مرزهای سیاسی کشور ایران محدود نمی شود و گویشوران زبان های دری در افغانستان و تاجیکی در کشور تاجیکستان کاملا امکان برقراری ارتباط بدون نیاز به ترجمه با گویشوران زبان فارسی را دارند، بنا بر این در زمره یک گونه زبانی واحد قرار می گیرند و اگر آمار آنان و دیگر گویشورانی که در سایر کشورها با این گونه زبانی آشنایی دارند و از آن استفاده می کنند را در نظر بگیریم بر اساس برخی آمارهای موجود تا حدود ۱۷۰ میلیون نفر  و آمارهای حداقلی نیز تعداد گویشوران زبان فارسی را بیش از ۱۲۰ میلیون نفر در جهان گزارش کرده است.

در جغرافیای سرزمین ایران نیز مانند دیگر مناطق جهان با توجه به اینکه گویشوران زبان فارسی بیش از گویشوران سایر گونه های زبانی بوده است، این گونه زبانی به عنوان زبان معیار برگزیده شده است و علاوه بر فارسی زبانان، تمامی اقوام ایرانی با دیگر گونه های زبانی نیز کاملا با آن آشنا بوده و از این زبان برای برقراری ارتباط استفاده می کنند.

زبان فارسی در کنار زبان های سانسکریت، یونانی و لاتین چهارگونه مهم زبان های کلاسیک جهان است که در میان این چهار گونه، زبان فارسی بیشترین آثار ادبی مهم جهان را به خود اختصاص داده است و پنج قله نامدار ادبیات این زبان فردوسی، مولوی، حافظ، سعدی و خیام چهره هایی هستند که جهان آثار آنان را می شناسد و این در حالی که که برخی از گونه های زبانی با وجود فراگیری بیشتر از زبان فارسی به زحمت یک چهره اثرگذار در عرصه ادبیات به جهان معرفی کرده اند، قوت زبان فارسی تا به آنجا بوده است که برخی از اندیشمندان و ادیبان سایر کشورها نیز مانند بیدل دهلوی و اقبال لاهوری آثار ادبی خود را به زبان فارسی آفریده اند و در میان چهره های مشهور ادبی ایران نیز که زبان مادری برخی از آنان غیرفارسی مانند ترکی، کردی یا عربی بوده نیز بسیاری از آنان از زبان معیار(فارسی) برای خلق آثار ادبی خود بهره برده اند که استاد شهریار از این جمله است .

افزایش ارتباطات باعث شده تا جوامعی که به صورت مستقیم(همجواری) با یک گونه زبانی آشنایی نداشتند از طریق ارتباطات مجازی در معرض تولیدات این گونه های زبانی قرار گیرند، هم اکنون در بین ۱۰ میلیون سایت پربازدید جهان، سایت های زبان فارسی با سهم بیش از ۳ درصدی در رتبه پنجم قرار گرفته است و این ابزار ارتباطی می تواند، جهان زبان ها را بیش از پیش با زبان فارسی و آثار ادبی این زبان آشنا کند.

طرح برخی مسائل مانند تضعیف زبان معیار، تحت عنوان حمایت از زبان های مادری، نعل وارونه زدن به مسائل فرهنگی است، زبان‌ها به صورت دائم با یکدیگر در حال داد و ستد هستند و همین موضوع عامل پویایی و زنده ماندن یک زبان می شود، هیچ زبانی با ایزوله سازی حفظ نشده بلکه مسیر مرگ خود را همواره تر کرده است، لذا طرح مسائلی مانند برتری یک زبان بر زبان دیگر، تنها یک هدف می‌تواند داشته باشد و آن هم دامن زدن به اختلافات و به حاشیه بردن آن زبان و فرهنگ مبتنی بر آن است، حداقل جوامعی که زبان خود را با ابزارهای مختلف به زبانی بین المللی برای ارتباط میان همه انسان ها تبدیل کرده اند، نمی توانند داعیه دار دفاع از زبان مادری باشند، چراکه تمامی تاریخی گواهی بر تلاش آنان در اضمحلال زبان های مادری و جایگزین آن با گونه مورد نظر خودشان است.

یکی از نقاط قوت زبانی فارسی پشتوانه های ادبی این زبان است که باعث شد تا با وجود حاکمیت اقوامی با زبان های غیرفارسی بر این کشور ، پس قرن های متمادی هنوز هم زبان این کشور فارسی باشد و اقوام مهاجم نیز در زبان و فرهنگ ایران مستحیل شدند.

این روزهای کشور ترکیه از چهره ای جهانی مانند مولانا، صنعت گردشگری خود را رونقی دوچندان داده است، حال آنکه کمتر شهروند ترکیه ای می تواند یافت که چند بیت از این شاعر بزرگ فارسی زبان را بخواند، مگر آنکه فارسی بداند.

برای پایان این یادداشت این تک بیت حافظ کفایت می کند که فرمود:

شکرشکن شوند همه طوطیان هند  /  زین قند پارسی که به بنگاله می‌رود