صدها سال قبل که هنوز راه ابریشم بزرگ‌ترین شبکه بازرگانی دنیا محسوب می شد، گمیشان به عنوان یکی از هسته‌های یکجانشینی اشکانیان در اوج شکوه و اقتدار اقتصادی و تجارت دریایی بود و به عنوان ایستگاه پایانی مسیر خاکی این راه بین‌المللی، در مرکز تصمیم‌گیری پادشاهان قرار داشت.
برخی مورخان می گویند در روزهای اوج ارتباط تجاری ایران با روسیه تزاری از طریق بنادر خزر، کالاهایی که در گلستان امروزی می آمده، بعد از عبور از بندر ترکمن و بندرگز، در ساحل گمیشان روی زمین گذاشته می شده تا فردا صبح، با کشتی به سوی شمال و غرب دریای خزر برود و این یعنی گمیشان ایستگاه پایانی مسیر خاکی جاده ابریشم و آغاز جاده ابریشم آبی بود.
از سال ۱۷۴۰ میلادی به بعد گروهی از عشایر ترکمن در محدوده گمیشان فعلی یک‌جانشین شدند و شهری بندری به مرکزیت آن ایجاد شد که از وسطش گرگان‌رود می‌گذشت و به دریای خزر می‌ریخت.
کنار هم قرارگرفتن زندگی شهری و دریا، باعث شد مردم کم‌کم به تجارت دریایی روی بیاورند تا جایی که گمیشان به یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال مهمترین شهرهای استرآباد بدل شد که مردمش با کشتی‌های بزرگ خود که به آنها "ناو" می‌گفتند، تجارت می کردند.
ترکمن‌ها از بندر گمیشان با ناوهای بزرگ تجاری خود به بندر انزلی، بندر آستراخان و بندر بادکوبه، یا همان باکوی امروز، رفت‌وآمد و تجارت داشتند که حضور تکنولوژی روز آن زمان را هنوز می‌توان با یک پیاده‌روی در گمیشان حس کرد.
خیابان‌های این شهر پر است از خانه‌هایی که تابه حال در هیچ‌جای دیگر ایران ندیده‌اید؛ خانه‌های عموما ۲ طبقه با دیوارهایی از چوب رنگی. عجیب نیست اگر بگویم که این صنعت خانه‌سازی، یادگاری از روزهای ارتباط نزدیک بندر گمیشان با بنادر روسی است.
دریانوردان آن روزگار از روسیه با خود الوارهای بزرگ چوب می‌آوردند. این الوارها در آن‌جا به‌عنوان مصالح ساختمانی شناخته می‌شدند.
کالاهای تجاری آن روزگار تا گمیشان با اسب و گاری جابه‌جا می‌شده و پس از یک اُتراق نه‌چندان طولانی در این شهر که آن روزگار نام آبسکون داشته است، با کشتی به دریای خزر و از آن‌جا به امپراتوری‌های همسایه می‌رفت.
گمیش‌تپه از لحاظ تاریخی یکی از قدیمی‌ترین شهرهای استان است که در سال ۱۳۰۸، شهرداری در آن تاسیس شده و قبل از این تاریخ هم دارای بلدیه بوده است.
منطقه‌ای که گمیشان در آن پدید آمده، از زمان اشکانیان تا دوران اخیر، تامین‌کننده بخشی از نیازهای اقتصادی قاره اروپا بوده و تا حدود ۸۰ سال قبل، کشتی‌های چوبیِ بزرگِ بادبانی با نام "لدکا" وسیله مراوده کالای تجاری با تمام سواحل دور دریای خزر بود.
مراودات فراوان تجاری گمیشان با روسیه به واردات فراوان چون و سبک معماری روسی به این شهر منجر شد و در نتیجه آن، خانه های فراوانی با استفاده کامل از چوب در این شهر نیمه بیابانی ساخته شد که با چند سال های متمادی همچنان مورد استفاده قرار گرفته و اینک به یکی از جاذبه های این شهر کوچک تبدیل شده است.
پس از یک دوره باشکوه نام گمیش تپه در هیاهوی تاریخ گم شد اما پس از سال ها فراموشی نام این شهر در واپسین روزهای اسفند ۹۷ و پس از محاصره این شهر با سیلاب بر سر زبان های افتاد و با زدوده شده غبار تاریخ از این شهر، برخی ویژگی های آن بار دیگر در معرض نمایش قرار گرفت.
گمیش تپه هرچند جمعیتی کمتر از ۲۰ هزار نفر دارد اما به سبب ظرفیت های فراوان گردشگری ، تاریخی، ویژگی‌های جغرافیایی و هم جواری با دریای خزر از جمله مهمترین شهرهای گلستان محسوب می شود که تاکنون توجه موثری به آن نشده است.
نام محلی شهر گمیش تپه که بومیان از آن استفاده می‌کنند کوموش دپه به معنی "تپه نقره‌ای" است که برای این نامگذاری دلایلی زیادی مطرح می کنند که اصلی ترین آن به یافت شدن سکه های نقره در پیرامون این شهر است .
گمیش تپه سابقه تاریخی جزیره آبسکون را با تاریخی هزار ساله یدک می کشد که در حدود چهارصد سال قبل به محلی برای اسکان ترکمن ها تبدیل شد و به زبان ترکمنی به کوموش دفه از آن یاد شد.
چارقلی تنها ساحل ماسه ای گلستان
ساحل چارقلی در پنج کیلومتری جنوب گمیش تپه واقع است و تنها ساحل ماسه ای استان محسوب می شود. مهمترین ویژگی ساحل چارقلی نداشتن معارض ، ماسه ای بودن و ارتباط مستقیم با دریای خزر است که پتانسیل بی نظیری برای سرمایه گذاری محسوب می‌شود.
هرچند طرحی برای این ساحل پیش بینی شده تا مسائلی مانند ایجاد اشتغال از محل گردشگری ، گسترش آبزی پروری، طرح‌های جهاد کشاورزی، توسعه گردشگری و اکوتوریسم مد نظر قرار بگیرد اما همچنان این طرح در آغاز راه است.
بهره مندی از ۲ گلفشان
گمیشان به سبب ویژگی های جغرافیای دارای ۲ گلفشان نفتلیجه و قارن یارق است.
گلفشان ها فرمولوژی یک مخروط پهن حدود پنج متر ارتفاع و چندصد متر قطر خارجی دارند که در بالای آن دریاچه کوچکی شکل یافته و همچون آتشفشان های کوچک از دهانه آنها آب شور به همراه گِل رُس و گاز با فشار و غلظت زیاد خارج می شود
گل فشان نفتلیجه در حدود ۲۰ کیلومتری شمال شهر گمیش تپه واقع است و از چند سال قبل به سبب رخدادهای زمین شناختی آب آن به رنگ بنفش درآمده است.
گِلفشان نفتلیجه و تشکیل حوضچه آب به رنگ بنفش در ۱۵ کیلومتری شهر مرزی و ترکمن نشین گُمیش تپه مرکز شهرستان گمیشان واقع در کرانه شرقی دریای خزر امکانی جدید و بدیع در گردشگری ایران است که می‌تواند به واسطه خاصیت درمانی، علاوه بر رونق گردشگری طبیعی پای علاقمندان به توریسم درمانی را هم به منطقه باز کند.
این روزها افرادی که به گلفشان نفتلیجه سر می زنند شاهد تغییر رنگ آب حوضچه پیرامونی آن به رنگ بنفش می شوند؛ موضوعی که فرایند اثبات وجود ید در اعماق دشت های گلستان را از آزمایشگاه های زمین شناسی و کانی شناسی خارج کرده و به دامن طبیعت کشانده است.
این رویداد علمی، آشکارا اثبات می کند سرمایه های خدادادی گلستان به درختان سرخدار و جنگل های هیرکانی دامنه های جنوبی و یا ماهیان خاویاری دریای خزر و خلیج گرگان محدود نمی شود و خوان گسترده پروردگار برای گلستان نشینان در اعماق چند هزار متری این دشت های وسیع نیز پراکنده است..
گمیشان یک گِلفشان (محل خروج گِل همراه با گاز از زمین) دیگر با نام قارنیارق در ۲۵ کیلومتری شرق گمیش تپه و در حوالی روستایی به نام سقر تپه دارد که این اثر طبیعی نیز گردشگران بسیاری به خود جلب کرده است.
تالاب بین المللی گمیشان
در غرب و شمال گمیش تپه آبگیر گسترده ای با نیزارهای انبوه قرار دارد که به نام تالاب بین المللی گمیشان معروف است.
تالاب بین المللی گمیشان یک زیستگاه منحصر به فرد با وسعت بیش از ۲۰ هزار هکتار است که ۱۴ هزار هکتار آن جزو مناطق شکار، صید و تیراندازی ممنوع سازمان حفاظت محیط زیست است.
گمیشان یک تالاب ساحلی محسوب می شود و طیف گسترده ای از گونه های مختلف پرندگان همچون مرغابی، غاز، قو، پلیکان، باکلان، پرستوی دریایی، سلیم، کاکایی، چنگر، اگرت، خوتکا، گیلان شاه و تلیله در فصول گوناگون سال به آن مهاجرت می‌کنند.
تعداد گونه های موجود که برای زمستان گذرانی یا زادآوری در تالاب هستند حدود ۱۱۰ گونه برآورد می شود.
علاوه بر این همه ساله تالاب میزبان تعداد زیادی از پرندگانی است که از نیمکره شمالی به مناطق جنوبی مهاجرت کرده و ماه ها در این مکان می مانند و مجددا برای جوجه آوری به وطن اصلی خود باز می گردند.
مهاجرت پرندگان از اواسط پاییز آغاز و گونه های مختلف از عرض های بالاتر و نواحی شمالی سیبری به تالاب بین المللی گمیشان می آیند.
در میان پرندگان آبزی چنگر فراوان ترین و غاز پیشانی سفید و پلیکان پا خاکستری کمیاب ترین و شاید ارزشمندترین پرندگان تالاب بین المللی گمیشان محسوب می شوند.
بافت تاریخی گمیش تپه
گمیش تپه بعد از گرگان، دومین بافت تاریخی و باارزش را در استان گلستان را دارد و فرم شیروانی بناها، سکوسازی و بهره‌گیری فراوان از چوب از ویژگی‌های برجسته معماری این شهر به حساب می‌آید.
سبک معماری شهر به صورت معماری روسی بوده و قدمت بسیاری از بناهای تاریخی این منطقه به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی برمی گردد.
تاکنون بیش از ۲۰ خانه قدیمی در گمیش تپه به ثبت ملی رسیده ولی حداقل ۶۰ خانه قدیمی در گمیشان وجود دارد که از مهمترین آنها می توان به خانه شیرمحمدلی و خانه خوزینی ها اشاره کرد.
در سالیان اخیر به خانه های تاریخی گمیشان توجهی نشده و فقط به برخی مالکان این خانه‌ها مبالغ اندک برای تعمیر پرداخت شده که در صورت سرمایه گذاری و تبدیل این واحد ها به مراکز بوم گردی امکان جذب گردشگر داخلی و خارجی و ایجاد اشتغال پایدار در آن وجود دارد.
دیوار دفاعی گرگان
دیوار دفاعی، دیوار بزرگ گرگان یا دیوار سرخ که در برخی متون قدیمی با عنوان مار سرخ مطرح شده، طولانی‌ترین دیوار آجری دنیا و سومین دیوار بزرگ جهان پس از دیوار چین و آلمان است که از شرق دریای خزر در گمیشان شروع شده و پس از گذر از شمال آق قلا و گنبدکاووس به طرف شرق ادامه داشت و در کوههای پیش‌کمر محو می‌شد.
در سال های گذشته اهالی برخی روستاها مانند سقرتپه، قلعه جیق، آلتیم و کله‌پست با دست اندازی به بخشی از بستر و حریم این اثر تاریخی مبادرت به کشت گندم و جو در این محدوه نموده و با استفاده از تراکتور، ستون‌های (بنچ مارک) معرف حریم این اثر تاریخی را واژگون و یا جابه‌جا نمودند.
علاوه بر آن، تردد کمباین و کامیون های سنگین حامل محصولات زراعی در کریدور دیوار دفاعی گرگان، آسیب های غیرقابل جبرانی را به این اثر چند هزار ساله وارد کرده است.
شهرستان گمیشان با هزار و ۲۸۵ کیلومتر متر مربع مساحت در فاصله ۴۵ کیلومتری از گرگان مرکز استان گلستان و در کرانه شرقی دریای خزر قرار دارد.
گمیشان با افزون بر ۸۰ هزار نفر جمعیت از شمال به کشور ترکمنستان، از جنوب به شهرستان ترکمن، از شرق به شهرستان آق قلا و از غرب به دریای خزر محدود می‌شود.
نظر شما