به گزارش روز سه‌شنبه ایرنا، یکی از دغدغه‌های مسوولان قضایی و فعالان بازار سرمایه، نظارت بر عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی از یک سو و پیشگیری و پیگیری تخلفات از سوی دیگر است که در همین راستا سازمان بورس و اوراق بهادار اقدام به راه اندازی بزرگترین مرکز نظارت هوشمند کرده است.
سابقه نظارت بر بازار
سازوکار و فرآیند نظارت بر بازار در سازمان بورس و اوراق بهادار، از طریق سامانه‌های متعدد سابقه‌ای حدود ۱۵ ساله دارد اما در سال ۱۴۰۰ با استقرار سامانه جدید پایش و نظارت لحظه ای بازار سرمایه و جهش در نرم افزارها و سخت افزارهای نظارتی، این فرایند گسترده‌تر شد. با راه اندازی این سامانه، فرایند نظارت و رصد فعالیت‌های مشکوک، بهتر و کامل‌تر اجرا شده و با سرعت بیشتری امکان نظارت بر بازار فراهم می‌شود.
دلایل ارتقای سیستم نظارتی بازار سرمایه
در یکی دو سال اخیر تعداد فعالان بازار و به تبع آن تعداد نمادهای حاضر در بازار سرمایه افزایش قابل توجهی یافته و همزمان ضریب نفوذ بازار سرمایه در کشور با حضور ۵۰ میلیون سهامدار سهام عدالت با رشدی تصاعدی مواجه شد.
از سوی دیگر در سال‌های ۹۸ تا اواسط سال ۹۹، بازار سرمایه به یکباره با افزایش حجم و ارزش معاملات مواجه شد، این تحولات موجب شد تا نیاز به بهبود سامانه‌های قبلی نظارت، همگام با رشد بازار بیش از پیش افزایش یابد و چون سامانه‌های نظارتی قبلی به دلیل افزایش حجم تراکنش‌ها و لزوم انجام محاسبات و الگوریتم‌های پیچیده نظارتی، جوابگوی آن حجم از رشد بازار سرمایه نبود و در بیشتر مواقع با کندی یا اختلال همراه بود، بنابراین نیاز بود تا یک بازنگری اساسی در سامانه‌های نظارتی انجام شود.
در کنار موارد ذکر شده، باید این نکته را نیز در نظر داشت که فرایند نظارت، فرایندی پویا است و به این صورت نیست که بتوان آن را با تعریف چند تخلف در سال‌هایی متوالی نظارت کرد. شیوه‌های تخلف با توسعه ابزارهای مالی و نهادهای مالی متنوع تر و پیچیده تر می‌شود و راه‌های جدیدی در جهت کسب منفعت به‌واسطه نقض مقررات پیدا می شود و با گذر زمان، فرایند تخلفات پیچیده‌تر می‌شود. از این رو ناظر باید بتواند ضمن پیشگیری از وقوع تخلف به لحظه و صورت پویا شیوه‌های جدید را کشف و برخورد کند.
از آنجا که فرایند تخلفات باید بر اساس نرم افزارها و سخت افزارهایی با قابلیت پردازش بالا در لحظه تشخیص داده شود، بنابراین نیاز است تا در این حوزه به صورت مستمر توان نرم افزاری و سخت افزاری افزایش یافته و تخلفاتی که پیچیده تر و در لایه های زیرین بازار رخ می دهد قابل تشخیص شود.
این نیاز از طرف سازمان بورس و اوراق بهادار به مدیریت فناوری اطلاعات اعلام شده و این شرکت فرایند آماده‌سازی نرم افزار و سخت افزار را با کمک نیروهای کارشناسی بومی و متخصص راه اندازی کرد و به پیش برد.
نرم افزارهای نظارتی، از دریافت و پردازش اطلاعات تا تخلف‌یابی و برخورد سازمان بورس را در قالب پنج سامانه انجام می‌دهد. سامانه ای که امروز راه اندازی شد، نسل جدید سامانه بیدار نام داشته و در کنار سامانه های دیگر به صورت موازی فعالیت خواهد کرد.
این سامانه تمامی اطلاعات مربوط به معاملات و تراکنش های کلیه اوراق و سهام معامله شده در بورس و فرابورس و همچنین معاملات مبتنی بر اوراق بورس کالا و بورس انرژی را دریافت می کند. این داده ها در مدیریت نظارت بر بورس‌ها و از طریق اداره‌های نظارت بر بازار بورس های اوراق بهادار، نظارت بر بازار بورس های کالایی و دیده بان سلامت بازار سرمایه ، پردازش آنی و به لحظه با اقداماتی که می تواند منجر به تخلف شود از طریق سامانه سانا به صورت الکترونیکی تذکر لازم به معامله گران داده می شود تا از وقوع تخلف پیشگیری شود.
در صورت عدم توجه و وقوع تخلف، موضوع وارد فاز اقدام نظارتی شده و در نهایت منجر به تذکر کتبی، جریمه، تعلیق و یا برخورد کیفری می شود. در سال جاری با هدف بروز رسانی سامانه های نظارتی هم گام با تغییرات در بازار سرمایه اداره‌ای تحت عنوان توسعه هشدارهای نظارتی ایجاد شد تا بر اساس نیازمندی های موجود اقدام به توسعه یا ایجاد نرم افزارهای نظارتی و نیز اصلاح الگوریتم‌ها و هشدارهای نظارتی با استفاده از زبان‌های برنامه نویسی اقدام کند تا حوزه نظارت با توسعه بازار حرکت کند.
در این قالب رفتار همه بازیگران بازار در این بازارها اعم از سفارشات، معاملات، معامله گران، سبدگردان‌ها، صندوق‌های سرمایه گذاری، بازارگردانان، معاملات الگوریتمی، سهامداران عمده و بطور کلی اشخاص حقیقی و حقوقی با استفاده از این سامانه‌ها به صورت لحظه‌ای پایش و نظارت می شود و با هدف آگاهی بخشی و جلوگیری از برخورد انضباطی با رویکرد پیش گیری اقدام ها و رفتارهایی که می‌تواند منجر به تخلف شود را شناسایی و در لحظه تذکر مربوط به احتمال وقوع تخلف را با ذکر نام فرد و نوع تخلف به صورت الکترونیکی به معامله گر اعلام و در سوابق ارزیابی آتی آن معامله گر ثبت و نگهداری می کند.
برای نمونه در صورتی که معامله ای طبق الگوریتم ها معامله هماهنگ شده شناسایی شود و معامله گر به تذکر سیستم توجه نکرده و این فعل را تکرار کند، هشدار وقوع تخلف از طریق سیستم ثبت می شود و به کارشناسان مربوطه اطلاع داده می شود.
پس از هشدار سیستم، این تخلف توسط چند کارشناس مورد ارزیابی قرار می گیرد. در این ارزیابی مشخص می شود این عملیات موجب نقض کدام یک از مقررات شده و سپس گزارش جهت رسیدگی انضباطی و کیفری به حوزه رسیدگی به همراه مستندات اعلام می شود.
اینجا نقطه آغاز کشف تخلف است
اگر واحد نظارت نتواند با سرعت و دقت عملیات نظارت را مدیریت کرده و پویایی داشته باشد، تخلفات برای ارجاع به واحد حقوقی کشف نخواهد شد. اگرچه باید این نکته را نیز در نظر داشته باشیم که در کل بورس های دنیا هیچ واحد نظارتی نمی تواند این ادعا را داشته باشد که می تواند همه تخلفات را کشف کند.
در دنیا بخش قابل توجه تخلفات از طریق سوت زنی انجام می شود و در جهت ایجاد بستر منصفانه در بازار اداره دیده بان سلامت بازار از طریق سامانه سوت زنی که در سایت سازمان بورس لینک آن موجود است اقدام به بررسی گزارشات اعلامی نموده و تا کنون موارد مهم و قابل توجهی از این بستر مورد رسیدگی و منجر به رای شده است. باید توجه داشت که در این مرحله تخلف یا جرم رخ داده است و سوت زنی پس از وقوع انجام شده است.
حمایت از حقوق سهامداران
وقتی تخلفی کشف و با متخلفان برخورد می‌شود، ضمن افزایش کارایی بازار، همزمان از حقوق افرادی که حقشان ضایع شده نیز حمایت می شود و این نقطه عطفی در نظارت و سلامت سازی بازار سرمایه است. برای نمونه به‌کارگیری مکانیزم عدالت ترمیمی در سازمان بورس گامی مهم محسوب می شود، به این صورت که متخلف برای قرار گرفتن در معرض حکم قضایی با اعلام به مرجع قضایی تقاضای جبران ضرر و زیان افراد متاثر از فعل خود را می‌کند و به این ترتیب افراد متضرر به منافع از دست داده خود می‌رسند. سازمان بورس و اوراق بهادار چشم اعتماد مردم است و لازم است این وظیفه را به خوبی انجام دهد.
رویکرد جدید سازمان بورس، پیشگیری از گسترش تخلف
رویکرد سازمان بورس و اوراق بهادار در سال‌های گذشته برخورد با تخلف بوده است، اما در حال حاضر علاوه بر برخورد با تخلف، اقدام پیشگیرانه که شامل پیشگیری از گسترش تخلف در بازار سرمایه است نیز مد نظر قرار گرفته است.
با توجه به رویکرد جدید و نظر به تاکید رئیس قوه قضائیه بر لزوم اجرای عملیات پیشگیرانه در بازار سرمایه نرم افزار جدید نظارت تحت عنوان «سانا» راه اندازی شد تا با کمک نسخه جدید سامانه «بیدار» امکان شناسایی و ارسال هشدار پیشگیری از وقوع تخلف را به معامله‌گر ارسال کند تا از گسترده شدن تخلفات جلوگیری شود.
قابلیت‌های سامانه جدید
چون در این سامانه قابلیت استفاده از زبان برنامه نویسی «پایتون» فراهم شده است، در عمل امکان شناسایی تخلفات پیچیده تر برای ناظر و برنامه نویسان تا چندین سال آینده فراهم است، ضمن اینکه در این سامانه قدرت پردازش سرعت بالاتری ثبت شده و گزارش تخلفات بیشتر و پیچیده تری تهیه می‌شود، در حالی که در نسخه قبلی تهیه این گزارشات سخت تر و زمان برتر بود.
کلام آخر
سازمان بورس و اوراق بهادار فقط چند روز مانده به نو شدن سال (۱۴۰۱) با راه‌اندازی نسخه جدید سامانه نظارت و پایش بازار سرمایه، چتر نظارتی نهاد ناظر بازار را بر روی همه معاملات اشخاص حقیقی و حقوقی گسترده‌تر کرده است تا سهامداران با خیالی راحت و آسوده به خرید و فروش خود ادامه دهند.
نظر شما