گردشگری نوروزی در ارس

منطقه آزاد ارس با مرکزیت جلفا در شمال غرب ایران، در حاشیه رود ارس و در نقطه صفر مرزی در مجاورت با کشورهای ارمنستان، آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان استقرار یافته است.

این منطقه تجاری صنعتی بین دو منطقه حفاظت‌ شده کیامکی و ارسباران دارای جاذبه های گردشگری تاریخی و طبیعی فراوان است. 

رودخانه ارس

رودخانه ارس مهمترین جاذبه طبیعی و ارزشمند منطقه محسوب می شود.

این رود مهمترین و پرآب ترین رودخانه شمالی آذربایجان شرقی است که از کوه بینگول داغ (هزار برکه) واقع در حوالی سرچشمه فرات در ترکیه سرچشمه گرفته و به سوی خاور روان می شود و در نهایت به دریای خزر می ریزد. درازای بخش مرزی این رود ۴۷۵ کیلومتر و درازای سر تا سری رودخانه حدود ۹۱۰ کیلومتراست. ارس یک رود دایمی و رودخانه مرزی ایران و جمهوری آذربایجان و ارمنستان است. ارس از دو شاخه مجزا یکی در ارمنستان و دیگری در ترکیه و سلسله جبال آرارات(آغری) تغذیه می شود که در محل زنگنه واقع در منتهی الیه شمال باختری ایران به هم می رسند. این منطقه، مرز مشترک ایران و جمهوری آذربایجان و ترکیه است. پس از آن رودخانه ارس تا محلی به نام بهرام تپه مرز مشترک سه کشور ایران و آذربایجان و ارمنستان است. حوضه آبریز ارس جلگه پستی در نیمه شمالی استان‌های آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل است و آب و هوای معتدلی نسبت به نیمه جنوبی این استانها دارد. بارش فراوان در این منطقه علاوه بر کمک به اعتدال آب و هوا باعث ایجاد رودخانه‌های متعدد با دبی (حجم آب در واحد زمان /Sec M۳) زیاد شده است. برخی از این رودها سرشاخه‌های متعددی در کشورهای همجوار (ترکیه- آذربایجان- ارمنستان) دارند و در نهایت به دریای خزر راه می‌یابند.

عرض رودخانه ارس در جلفا گاهی تا ۲۰۰ متر و ارتفاع و عمق بستر آن به ۲ تا ۳ متر می رسد. عریض ترین نقطه رودخانه در نزدیکی شهر جلفا است که بیش از ۲۰۰ متر عرض و بیش از ۴ متر عمق دارد که می توان سومین رودخانه ایران از لحاظ قدرت آب تلقی کرد. بستر رودخانه ارس دارای شیب زیادی بوده که آب با سرعت درآن جریان دارد و مثل رودهای دیگر نمی توان بر روی آن قایقرانی کرد ولی اگر قایق موتور دار باشد می توان از آن استفاده کرد. رودخانه ارس که سراسر نوار شمال غربی کشور را سیراب می کند در تمام فصول سال پر آب است اما به دلیل مسائل زیست محیطی و تخم ریزی ماهی ها مجوز برای ماهیگیری در ایام خاصی از سال صادر می شود. شهرهای جلفا، پلدشت، سیه رود و سواحل حاشیه ای این شهرها بهترین نقاط برای ماهیگیری هستندکه هر ساله در فصل تابستان قلاب های آویزان نشانگر حضور ورزشکاران و گاه خانواده های علاقمند به ماهیگیری است.

کلیسای سنت استپانوس

کلیسای سنت استپانوس در ۲۶ کیلومتری غرب جلفای ارس در محلی به نام قریه قزل وانگ (صومعه قرمز ) در نردیکترین روستای دره شام از دهستان ارس واقع شده و مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی است.

کلیسای چوپان

کلیسای چوپان، کلیسایی تاریخی است که در غرب شهر مرزی جلفا در کناره رودخانه ارس، در میان کوه‌های رسوبی سرخ رنگ قرار دارد و مکانی برای عبادت چوپانان ارمنی ساکن روستاهای اطراف در این منطقه بوده است. بنای این کلیسا به دلیل اینکه مورد استفاده قشر ساده و بی‌آلایش چوپانان بوده، بسیار ساده، زیبا و بی‌آلایش ساخته شده است.

ژئوپارک ارس

ژئوپارک، منطقه‌ای است که در آن، میراث زمین شناختی آن ناحیه، با مدیریتی دقیق و دائمی حفظ و نگهداری می‌شود. 
ژئوپارک منطقه آزاد ارس شامل پنج ژئوسایت کوه علی‌باشی، کوه کیامکی، کوه گئچی قالاسی، آبشار ماهاران و آبشار آسیاب خرابه است که هر کدام نمونه‌های زمین‌شناسی کم‌نظیری دارند و از مکان های گردشگری این منطقه به حساب می آید.

کاروانسرای خواجه نظر (عباسی)

کاروانسرای خواجه نظر (عباسی) یکی از ۹۹۹ کاروانسرای ساخته شده در زمان شاه عباس صفوی است.

تاورنیه فرانسوی این کاروانسرا را دیده و می نویسد: «خواجه نظر یکی از ارامنه معتبری بود که از جلفا خارج شد و چون در تجارت ترقی کرد و نزد شاه عباس کبیر و جانشین او شاه صفی اعتبارات حاصل نمود ، او را کلانتر ملت ارامنه کردند و به افتخار وطن اصلی خود جلفا ۲ کاروانسرای بزرگ در آنجا بنا کرد که هنوز در طرفین رودخانه باقی هستند ...».

آسیاب خرابه 

آسیاب خرابه در جلفا و در ۲۷ کیلومتری هادی شهر و در مرز ایران و آذربایجان قرار داشته، و از جاذبه های طبیعی جلفا می باشد. در تمامی فصول سال پذیرای خیل عظیم مسافران و گردشگرانی است که برای دیدار از نام پرآوازه آسیاب خرابه به این مکان سفر می کنند.

آبشاری زیبا در نزدیکی آسیابی قدیمی و بزرگ با قریب به ۱۰ متر ارتفاع و حدود ۲۰۰ متر مربع وسعت قرار داشته، در نزدیکی رودخانه ارس واقع شده است و به واسطه انواع درختان و گیاهانی همچون درختان انجیر در آسیاب خرابه رشد کرده، هوایی مفرح و تصویری دل انگیز را برای بازدیدکنندگان پدید آورده است.

روستای اشتبین

یکی از قدیمی ترین و زیباترین روستاهای حاشیه رودخانه ارس، روستای اشتبین است. خانه های مزین به سر درها و کتیبه های مرمرین دوره صفویه و طبیعت جذاب با جنگلی از میوه های متنوع، این روستا را به عنوان دهکده سلامت مطرح و در زمره آثار ملی ثبت شده قرار داده است.
 

جاده مرزی ارس جلفا

جاده مرزی ارس جلفا از جمله جاده‌های زیبای کشور است که در شمال‌غربی و امتداد رودخانه ارس قرار دارد. این جاده شگفت‌انگیز از منطقه ارسباران به موازات رودخانه ارس آغاز و در جلفا تمام می‌شود. در طول مسیر این جاده، از یک سو جنگل‌های انبوه و کوه‌های سرسبز و از سوی دیگر رودخانه ارس و خانه‌های روستایی را می‌توانید تماشا کنید. همین طور می‌توانید خانه‌هایی که در کشور ارمنستان در منطقه مستقل نخجوان قرار دارد را نیز به راحتی در این جاده مشاهده کنید، زیرا فاصله آن‌ها با شما تنها یک رود است.

مجموعه کردشت

مجموعه کردشت یکی از زیباترین نمونه‌های معماری ایرانی و جاذبه‌های تاریخی استان آذربایجان شرقی است که در روستای کردشت و در جوار شهرستان جلفا قرار دارد. این مجموعه بی‌نظیر شامل ۸ بنای مهم از جمله حمام بزرگ، حمام کوچک، مسجد غریب، دیوانخانه، یخچال، قلعه منسوب به عباس میرزا و ساخلو (پادگان نظامی) است.

پل های تاریخی خداآفرین

در بخش خداآفرین بر روی رود ارس در فاصله ۱۰۰ متری از یکدیگر دو پل زده شده است. نخستین پل (پل بزرگتر) به طول تقریبی ۱۷۰ متر با ۱۵ چشمه که قدمت آن احتمالاً به دوره سلجوقی برسد. پل دیگر به طول ۱۲۰ متر و در ۱۰ چشمه بر روی رود ارس بر بستر صخره‌ای آن ایجاد شده است و حدود ۵۰۰ سال قدمت دارد. پل سالم در میان ملت های طرفین رودخانه ارس به پل حسرت معروف شده است.

کوه گئچی قالاسی

در جنوب شهر جلفا در دامنه کوه آتشفشانی گئچی قالاسی که در طی اواخر الیگوسن (۳۸ میلیون سال پیش) فوران کرده است، رگه های زیبایی سنگ معدن مرمر سبز بوجود آمده است. داستان تشکیل این ماده معدنی از این قرار است که فوران های داغ گدازه ای در قبل سنگ های آهک های اطراف این کوه را همراه با آب های داغ پخته و در طی زمان بلورهای درشتی از کلسیت (CaCo۳) را بنام Onyx ایجاد کرده است. در اصطلاح زمین شناسی به چنین حالتی دگرگونی مجاورتی(Contact Metamorphism ) می گویند. در محل این معدن آب ترش و سرد و گازداری از اعماق زمین به صورت خارج می شود که در مسیر جاری شدن خود لایه های زیبایی از رسوبات آهندار قرمز و لیموئی را ایجاد کرده است. یکی از رسوباتی که در دهانه اغلب چشمه‌های معدنی یافت می‌شود کربنات کلسیم است که در دهانه چشمه‌ها بر اثر خروج گاز CO۲ حفره‌دار شده و تراورتن می‌نامند. تراورتن به‌دلیل سهولت دسترسی و سادگی برش ، به مقدار زیاد به عنوان سنگ تزئینی بناها استفاده می‌شود. چشمه های تراورتن ساز علاوه بر فواید صنعتی، دارای فواید پزشکی و آب درمانی دارد.

کوهستان کیامکی

پناهگاه حیات وحش کیامکی و منطقه حفاظت شده ارسباران زیستگاه گونه های جانوری همچون آهو، مارال، قوچ، میش ارمنی، کل و بز، پلنگ، خرس قهوه ای و گونه های مختلفی از پرندگان از قبیل سیاه خروس، کبک، عقاب طلایی، اردک، حواصیل، آلرت و بوتیمار، قرقاول، طرلان و بالابان و همچنین پوشش گیاهی بید، زرشک، افرا، نسترن، گردو و گیاهان مرتعی و دارویی است.

منطقه حفاظت شده ارسباران (اینالو)

این منطقه در ناحیه شمال غربی شهرستان کلیبر واقع شده است. این منطقه پوشیده از جنگل ، استیپ و سایر پوشش های گیاهی است. این محدوده از شمال به اصلاندوز و از جنوب به شهرستان ورزقان و کلیبر و از غرب به جلفا منتهی می شود. منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت ۷۲ هزار هکتار در کناره های جنوبی رود ارس در شهرستان کلیبر واقع شده و به عنوان مکان ذخیره بیوسفر در یونسکو به ثبت رسیده است و از ارزش های خاص گیاهی و جانوری برخوردار بوده و جاذبه گردشگری طبیعی، تفریحی و آموزشی ویژه ای دارد.

حمام تاریخی جلفا

این حمام در شرق شهر جلفا و مابین تأسیسات راه ایران و گمرک جلفا قرار دارد. حمام شامل سربینه، گرمخانه و تأسیسات جنبی است. اعیانی این حمام بیش از ۵۰۰ متر مربع است. فرم طاق ها و گنبدها و ستون های سنگی شامل ته ستون، ساقه ستون و سرستون مقرنسکاری حکایت از شیوه معماری دوره قاجاریه دارد. قوس ها و گنبدهای دهنه رختکن و سربینه و دیگر تأسیسات حمام وسیع و چشمگیر است. گنبد مرکزی رختکن رفیع و وسیع بر روی چهار ستون سنگی مقرنسکاری خوش تراش قرار دارد. گنبد مرکز گرمخانه بر روی چهارستون سنگی قرار دارد و اطراف آن با ۸ گنبد عرقچین پوشش شده شکوه و صحن وسیع آن را دو چندان می کند. با توجه به جمعیت اندک جلفا در یکصد ساله اخیر به نظر می رسد که این حمام توسط عباس میرزا و برای لشکریان پشت جبهه در جنگ های ایران و روس ساخته شده باشد. وسعت دهنه ها، رفعت طاق ها و تناسبات معماری این حمام قابل مقایسه با بهترین آثار معماری ایران در سطح ملی است. اقدامات مرمتی انجام گرفته شامل، مرمت طاق های شکسته، دوباره سازی بخش های ریخته گنبدها، تقویت پایه دیوارهای تخریب شده بخش های داخلی، شیب بندی و کاهگل پشت بام، حذف دیوار و تیغه های زائد است.

پارک کوهستان

پارک ۲۶ هکتاری کوهستان ارس در مسیر گردشگری غرب جلفا در مسافت ۵ کیلومتری از شهر جلفا قرار گرفته است. این پارک با دارا بودن امکانات مناسب از قبیل شهربازی، سوئیت های اقامت موقت، دریاچه مصنوعی، نمازخانه، رستوران، بوفه و پارک حیات وحش محل مناسبی برای تفریح و گردش اهالی و مسافران ورودی به منطقه است. این پارک به لحاظ قرارگیری در ابتدای ژئوسایت پرمین تریاس و کوه های زیبای اطراف آن محل مناسبی جهت استراحت و اسکان گردشگران بوده و دوستداران طبیعت می توانند لحظات خوشی را در قالب تماشای منظر رود ارس و صخره نوردی و دیگر برنامه های طبیعت گردی به دست آورند.
 

بازارچه مرزی روس ها

بازار روس ها یکی از اولین بازارچه های جلفا که در مرکز شهر و کنار پل چوبی (مرز نخجوان) در سال ۱۳۷۳ افتتاح شده و با ساختاری بازسازی شده یکی از شلوغ‌ترین بازارهای جلفا است. در این بازارچه ابتدا به صورت کانکسی کالاهای روسی و اجناسی که در زمان فروپاشی شوروی به ایران سرازیر شده بود به فروش می رسید و کم کم بعد از بازسازی و جمع شدن کانکس ها اجناس روسی کمتر شده و الان اجناس چینی و ترک بیشتر شده است.

علاوه بر این بازار مراکز خرید جدید از جمله مجتمع تجاری مشاهیر آذربایجان، مجتمع تجاری سهند، مجتمع ستارخان ارس، مجتمع هایپراسکار، مجتمع برلیان و مجتمع داریوش از ظرفیت های تجاری  منطقه آزاد ارس هستند که محصولات متنوعی را عرضه می کنند.

به هر حال زیبایی های منطقه آزاد ارس چشم هر بیننده ای را خیره می کند و هر ساله گردشگران زیادی بخشی از تعطیلات نوروزی خود را در این منطقه می گذرانند.

بر همین اساس مسوولان منطقه آزاد ارس با تدارک برنامه های مفرح و متنوع فرهنگی و هنری برای نوروز درصدد این هستند گردشگران روزهای خوش و خاطره انگیزی در این منطقه سپری کنند.

معاون فرهنگی اجتماعی و گردشگری منطقه آزاد ارس گفت: جشنواره عشایری در سایت قایقرانی خداافرین، اجرای نمایش های سیار عروسکی، جشنواره بازی های بومی محلی، ویژه برنامه قران بخوان جایزه بگیر در بوستان های منطقه از جمله برنامه هایی است که همزمان با نوروز امسال در این منطقه برگزار می شود.

یوسف داداش زاده برگزاری جشنواره ورزشی و تفریحی کودکان از جمله رالی ماشین های شارژی، ماهیگیری در استخر پارک کوهستان، دارت، طناب کشی، پینت بال ارس، پارکور و اجرای حرکات نمایشی اسکیت را از دیگر برنامه های تدارک دیده شده برای ایام نوروز در ارس عنوان کرد .

قائم مقام ستاد تسهیلات سفر منطقه آزاد ارس یادآور شد: برگزاری برنامه های کوهنوردی و طبیعت گردی و همچنین مسابقات فوتسال و فوتبال در محدوده خداآفرین بخشی از مسابقات طراحی شده برای ایام نوروز می باشد.

داداش زاده اظهار کرد: خوشبختانه امسال با توجه به واکسیناسیون گسترده و کمتر شدن آمار همه گیری ویروس کرونا و قرارگیری شهرستان جلفا در وضعیت زرد کرونایی، زمینه و بستر لازم برای شادمانی و نشاط مردم و برگزاری برنامه ها و جشنواره های مختلف فراهم است.

وی اعلام کرد: نمایشگاه صنایع دستی ارس به منظور معرفی توانمندی هنرمندان منطقه در این حوزه در سالن ایستگاه راه آهن جلفا دایر است و گردشگران می توانند از این نمایشگاه دیدن و خرید کنند.

داداش زاده همچنین گفت: مراسم آئینی تکم گردانی هم همراه با موسیقی عاشیقی در ایستگاه راه اهن جلفا و مراکز خرید منطقه برای مسافران نوروزی برگزار می شود .

وی خاطرنشان کرد: تکم گردانی و تکم خوانی آیینی است به قدمت نوروز که همواره در خطه آذربایجان مورد توجه مردم بوده و با آداب و رسوم مردم منطقه عجین شده است . 

معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری منطقه آزاد ارس اعلام کرد: گردشگران با استفاده از تور ارس گردی می توانند به صورت رایگان از جاذبه های این منطقه دیدن کنند.

داداش زاده با اشاره به اینکه عبور از تعطیلات نوروزی با رعایت تمهیدات ایمنی و فراهم آوردن شرایط مناسب برای گردشگران و مسافران ضروری است یادآور شد: نیروهای هلال احمر و امداد و نجات به صورت شبانه روزی و اورژانس روزانه در این منطقه آماده خدمات رسانی می باشند.

 سعید شیرمحمدی مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی منطقه آزاد ارس هم گفت: گردشگران منطقه می توانند با ثبت زیباترین لحظات سفر خود به منطقه، آئین ها و رسوم محلی، برنامه های نوروزی ، مناظر طبیعی و بناهای تاریخی در چهارمین دوره مسابقه عکس " سفر به ارس " هم شرکت کنند.

وی از آغاز هفتمین جشنواره تئاتر خیابانی ارس خبرداد و گفت: این جشنواره در دو بخش آزاد و آئین سنتی برگزار می شود و از میان ۱۱۰ اثر ارسالی از ۲۱ استان کشور به دبیرخانه، هیات داوران در بخش آزاد (رقابتی) ۱۰ نمایش و در بخش آیینی سنتی ۶ نمایش را انتخاب کرده است.

شیرمحمدی افزود: هفتمین جشنواره سراسری نمایش های خیابانی، محیطی و فضای باز منطقه آزاد ارس به مدت سه روز برگزار می شود و اختتامیه این جشنواره دهم فروردین ماه خواهد بود.

 منطقهٔ آزاد ارس در ۱۳۷ کیلومتری شهر تبریز واقع است و با شهر تهران ۷۶۱ کیلومتر فاصله دارد.