چرخه حیات گردشگری در کیش

طی سه دهه اخیر حیات گردشگری کیش با فراز و نشیب هایی زیادی روبرو بود و  ابتدای دهه ۷۰ با شکل گیری منطقه آزاد کیش به عنوان اولین منطقه آزاد کشور این چرخه آغاز و می توان این جزیره را از نظر گردشگری  به ۲ مدل مقصد گردشگری چمدانی (۱۳۷۲ تا ۱۳۸۱)و مقصد گردشگری تفریحی(۱۳۸۲ تا اکنون) تقسیم بندی کرد.

از سال ۱۳۷۲ تا سال ۱۳۸۱ گردشگری کیش از نوع مدل چمدانی و بار مسافر بود که به مرور این مدل از گردشگری با شروع  اولین جشنواره تابستانی از سال ۱۳۷۶ و همینطور با اضافه شدن محصولات جدید گردشگری مانند پارک دلفین به عنوان یک جاذبه گردشگری و عامل سفر باعث افزایش گردشگر شد و این رشد بصورت نرمال تا سال ۱۳۸۱ ادامه داشت.

از سال ۱۳۸۲ تا سال ۱۳۸۷ و با توسعه اقتصادی کشور و بدلیل نبود رقیب در بازار و همینطور توسعه زیرساخت ها و جاذبه های گردشگری آمار ورود گردشگر بطور قابل توجهی افزایش پیدا کرد.

سال ۱۳۸۸ افزایش نرخ دلار و بالا رفتن هزینه سفر تا حدودی باعث ثابت ماندن میزان افزایش آمار گردشگری در این جزیره شد اما از سال ۱۳۸۹ و با آزاد سازی ورود خودرو به کیش در ایام تعطیلات نوروزی و بارش سنگین برف در اقصی نقاط کشور  منجر به افزایش ورود گردشگر به این نقطه تا مرز یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۲ شد.

از سال ۱۳۹۳ و با ورود قوی ترکیه  به بازار گردشگری ایران، و همینطور توقف ورود مسافران تغییر روادید (چنج ویزا)به کیش آمار سالانه گردشگر افزایش کمی داشته است.

هرچند شروع همه گیری کرونا در سال ۱۳۹۹ باعث کاهش ۲۷ درصدی گردشگر به کیش شد ولی این روند در مقایسه با آمارهای سازمان جهانی جهانگردی (unwto) که کاهش حدود ۷۰ درصدی تقاضای گردشگری در سطح جهان و کشورهای اروپا، آمریکا، آفریقا،آسیای میانه و اقیانوسیه را نشان می دهد وضعیت مطلوبتری را نشان می دهد.

در حال حاضر با توجه به بهبود نسبی وضعیت کرونا و همینطور آب و هوای مناسب جزیره کیش و محدودیت های پروازی گردشگران به خارج کشور به دلیل شرایط کرونا و همینطور افزایش نرخ ارز و انجام واکسیناسیون، آمار ورودی گردشگران طی نوروز ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه  سال گذشته افزایشی در حدود ۸۷ درصدی را نشان می دهد.

از طرفی  بر اساس طرح جامع مقصد کیش و چشم انداز تعریف شده تا افق ۱۴۰۴ آمار ورود گردشگران باید به  ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در هر سال برسد بنابراین این جزیره به عنوان قطب گردشگری کشور در حوزه گردشگری نیازمند یک توسعه متوازن و مبتنی بر ظرفیت ها و شرایط و مزایای رقابتی است.

بر همین اساس برای دستیابی به چشم انداز تعریف شده در طرح جامع ، ضرورت تعریف و ایجاد محصولات جدید گردشگری با توجه به طرح جامع مقصد کیش و بر مبنای گردشگری خلاق مبتنی بر نوآوری و خلاقیت به عنوان نسل جدید گردشگری بعد از گردشگری انبوه و گردشگری فرهنگی باید مورد توجه قرار گیرد. 

آنچه کیش را متفاوت کرده است

تنها جزیره مرجانی خلیج فارس با شفافیت آب های ساحلی بینظیر که زیرساخت های گردشگری دارد و تنها جزیره یکپارچه کشور که تماماً منطقه آزاد است و تداخل سیاست گذاری وعملیاتی با ارگان دیگری ندارد.
موقعیت استراتژیک ویژه در مرکز خلیج فارس و دسترسی به کشور های همسایه و مناطق آزاد جنوب کشور، تنها منطقه متمرکز بر گردشگری کشور و تنها مقصد متمرکز بر گردشگری تفریحی در منطقه از دیگر تفاوت های آن با سایر نقاط است.

از دیگر مزیت های متفاوت این جزیره می توان به بهره گیری از آب و هوای مناسب در شش ماهه دوم سال در مقایسه با مقاصد گردشگری رقیب، وجود ایرلاین رسمی (شرکت هواپیمایی کیش) متعلق به سازمان منطقه آزاد کیش، ساختار مناسب MICE توریسم و گردشگری ورزشی ، سابقه چندین ساله در میزبانی رویداد های بین االمللی ثبت شده اشاره کرد.

همچنین اولین مقصد گردشگری کشور که بیش از ۲۰ سال سابقه برگزاری جشنواره تابستانی و امنیت کافی برای گردشگران و کیشوندان با سبک های زندگی و علایق متفاوت از دیگر مزیت ها آن است.

گردشگری فرهنگی و تاریخی

علی ایحال یکی از این ظرفیت ها در جزیره کیش، گردشگری فرهنگی و تاریخی است که در راس آن شهر تاریخی حریره به عنوان گنجینه هویت بخش جزیره کیش، قرار دارد و  این شهر تاریخی ظرفیت بینظیری است که طی سالیان متمادی این ظرفیت مغفول مانده بود.

در مدت مغفول ماندن حریره به عنوان یک فرصت گردشگری،  امکان استفاده از آن برای گردشگران و علاقمندان به تاریخ،فرهنگ و تجربه را از بین برده بود و تصور این موضوع برای اغلب گردشگران، که جزیره کیش نیز دارای تاریخ و فرهنگ پرباری با پیشینه حداقل یک هزار سال را غیر ممکن کرده بود.

حریره، گنجینه هویت بخش کیش

 مطالعات، پژو هش ها و کاوش های باستان شناسی که از سال ۱۳۵۰ در این شهر تاریخی با حضور باستان شناسان داخلی و خارجی و کاوش های بعد از انقلاب اسلامی از سال ۱۳۷۰ زوایایی از معماری اسلامی یک کلان شهر دوره اسلامی را نشان  می دهد که به مدت ۵۰۰ سال و از قرن چهارم هجری تا قرن دهم هجری مسکونی و آباد بوده است.

با توجه به گستردگی این شهر در ساحل دریا ، به عنوان یک بندر شهر مهم نیز شناخته می شودکه بخش زیادی از معماری آن اسکله های قدیمی و بندرگاه تجاری آن است که مرکز اصلی مبادلات تجاری و همین طور محل اصلی حمل و نقل ساکنین شهر بوده که در نوع خود منحصر بفرد است.

حوزه میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد کیش در سه سال گذشته اقدامات قابل توجهی برای آماده سازی زیرساخت ها بر اساس ضوابط و دستور العملهای  ثبت آثار در فهرست میراث جهانی یونسکو با همکاری وزارت میراث فرهنگی و  اداره کل میراث فرهنگی هرمزگان انجام داده است.

تهیه طرح جامع راهبردی و پلان مدیریت شهر تاریخی حریره در هشت پاره و منطبق بر طرح جامع مقصد کیش به عنوان یکی از مهمترین گام ها در جهت تحقق اهداف ثبت جهانی و تعریف جایگاه این جاذبه تاریخی ارزشمند گردشگری از جمله این اقدامات است.

هماهنگی ایجاد پایگاه ملی حریره، راه اندازی کارگاه مرمت آثار بدست آمده از این شهر، ایجاد مخزن اشیا و راه اندازی موزه اشیا بدست آمده از کاوش های باستانشناسی حریره، کاوش و مرمت ابنیه محوطه و ساماندهی محوطه برای بازدید گردشگران شامل طراحی و اجرای سردرب  ورودی شهر تاریخی حریره  از دیگر اقدامات انجام یافته در این راستا است.

از دیگر اقدامات انجام یافته نیز کفسازی و ایجاد مسیر بازدید سایت تاریخی حریره به جهت سهولت دسترسی گردشگران به محوطه و ابنیه کاوش شده ، حفاظت و مرمت چاههای دستکند بندرگاه حریره با استفاده از مشاورین بین المللی، طراحی و اجرای تابلوهای معرفی و حفاظت محوطه حریره و کاوش های باستانشناسی  شهر حریره است.

با ارایه نتایج اقدامات انجام شده و بازدید مدیران و کارشناسان وزارت میراث فرهنگی ، شهر تاریخی حریره نیز در فهرست سکونتگاه های تاریخی حاشیه شمال خلیج فارس به همراه بندر تاریخی کنگ و لافت به عنوان نامزد برای ثبت در فهرست آثار  میراث جهانی یونسکو قرار داده شد.

ثبت این شهر تاریخی  در فهرست میراث جهانی یونسکو در آینده ای نه چندان دور علاوه بر اینکه  به عنوان یکی از اسناد مهم خلیج فارس در اثبات حقانیت خلیج همیشه فارس خواهد بود می تواند جایگاه گردشگری کیش را در سطح بین المللی با نگرش گردشگری فرهنگی و تاریخی ارتقا دهد. 

سایر برنامه های حوزه میراث فرهنگی 

جزیره زیبای کیش در مجموع دارای هفت اثر ثبتی در فهرست آثار میراث فرهنگی بوده که شامل یک محوطه تاریخی(حریره) و شش بنای مسجد امیر(ع)،مسجد ماشه،کاخ مرجان،کاخ کیش الیت، بازار فرانسه و کاخ نخست وزیری است.

در راستای حفاظت و باز زنده سازی بناهای تاریخی جزیره زیبای کیش عملیات اجرایی مرمت و بهسازی مانند آسیب شناسی و طراحی مرمت ابنیه  صورت گرفته که در این خصوص مسجد امیر مرمت و کاخ مرجان و مسجد ماشه در مرحله مرمت است که با اتمام فاز مرمت و تعیین کاربری و با  بهره برداری آنها به چرخه گردشگری کیش اضافه خواهند شد. 

صنایع دستی و ارتقای جایگاه آن 

در حوزه صنایع دستی که بطور قطع یکی از شاخصه های اصلی فعالیت واحد میراث می باشد بدلیل عدم وجود برنامه ریزی مدون طی سالهای گذشته این شاخه از فعالیت واحد میراث فرهنگی  نتوانسته سهم شایسته ای در سبد خرید گردشگران  جزیره زیبای کیش داشته باشد. 

با توجه به اینکه جزیره کیش به جهت موقعیت ویژه خود می تواند به عنوان پایگاه صنایع دستی در میان مناطق آزاد باشد و به منظور جذب گردشگری داخلی و خارجی و نقش هنرهای سنتی و صنایع دستی در اشتغال زایی و بهینه سازی اوقات فراغت با رویکرد امور تولیدی ، واحد میراث فرهنگی را ملزم میدارد که گامی موثر در جهت برنامه ریزی و ارتقا هدف با توجه به موقعیت استراتژیک جزیره کیش و نقش پر رنگ آن در حوزه گردشگری و جذب درآمد های غیر نفتی بردارد. 

از این رو میتوان گفت اعمال سیاست های حمایتی بمنظور توسعه ، تولید و گسترش صادرات ، با هدف حضور در مجامع بین المللی و ترویج  فرهنگ، هنر و سنت های ملی و نقش آن در رونق اقتصادی مبتنی برگردشگری داخلی و خارجی هدف اصلی در این حوزه معرفی می شود. 

بر همین اساس برای فرایند شکل گیری برند مقصد و رویکرد طرح کیش در سطح بین المللی به عنوان ایرانی کوچک، باید در راستای شکل گیری هویت جزیره ای صنایع دستی و هنرهای سنتی و صادرات این محصول اقدامات اساسی صورت بگیرد.

بر این اساس حوزه میراث فرهنگی این معاونت با توجه به وظایف ذاتی خود در سال ۹۷ پیگیری فضایی برای ایجاد مجموعه ای شامل فضای آموزش،فضای تولید و عرضه محصولات صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور با عنوان بازارچه دائمی صنایع دستی و هنرهای سنتی را پیشنهاد داد و براساس آن معاونت عمرانی سازمان نیز نسبت به جانمایی ، طراحی و آماده سازی نقشه های بازارچه اقدام و عملیات طراحی نیز به پایان رسید.

در این زمینه مطالعه امکان سنجی طرح (feasibility study ) و طراحی صورت گرفته و تهیه بسته سرمایه گذاری به منظور جذب سرمایه گذار نیز انجام شده است و آماده جذب سرمایه گذار بر اساس اهداف تعیین شده سازمان منطقه آزاد کیش است.

رویکردهای کلان در برنامه ریزی گردشگری کیش

اهتمام برای تحقق جایگاه کیش به عنوان مقصد اول گردشگری سیاحتی و رویداد محور کشور، کسب سهم مناسب از بازار گردشگران داخلی و کمک به اقتصاد ملی در جایگزینی مقصد کیش به جای مقاصد گردشگری خارج از کشور برای ایرانیان و کیش شهر هوشمند گردشگری کشور در ارایه کلیه فرآیند ها و ارائه خدمات گردشگری و ارتقای این جزیره به عنوان شهر هوشمند  از رویکردهای برنامه ریزی گردشگری در این جزیره است.

جایگاه سازی  کیش و جزایر پیرامونی به عنوان یکی از مقاصد سفر در حوزه منطقه ای و بین المللی با تاکید بر ارتقا مزیت های گردشگری کیش با توجه ویژه به کشور های پیرامونی و حوزه خلیج فارس ، ارتقاء سطح خدمات و آموزش گردشگری و حرکت به سمت صدور دانش و متخصص گردشگری به سرزمین اصلی و کشور های منطقه از دیگر رویکردهای در این حوزه است.

از دیگر رویکردهای این حوزه می توان به توسعه و ترویج انواع گردشگری موضوعی با توجه به زیر ساخت هاو ویژگی های اختصاصی جزیره کیش بویژه : گردشگری ورزشی ، گردشگری سلامت ، گردشگری پزشکی ، گردشگری دریا پایه ، گردشگری نمایشگاهی ، گردشگری فرهنگی و هنری ، گردشگری تفریحی و اوقات فراغت و تبدیل این جزیره به قطب دوم گردشگری فرهنگی کشور با تاسیس موزه ها و برگزاری رویداد های هنری فرهنگی است.

با توجه  به وجود ظرفیت های تاریخی،  فرهنگی و گردشگری، همینطور تعامل و همکاری بسیار خوب  وزارتخانه میراث فرهنگی ،گردشگری و صنایع دستی امیدوار هستیم بتوانیم در آینده نزدیک شاهد تحول اساسی در ساماندهی و معرفی این ظرفیت ها به گردشگران و افزایش طول اقامت آنان باشیم.

فضل الله زرین جویی سرپرست توسعه گردشگری و میراث فرهنگی  معاونت گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش