با وجود اینکه کرونا با حضور ناخوانده اش در سال های اخیر کهن‌ترین آیین ها را نیز زیر چتر سیاه خود قرار داد و غبار فراموشی بر آیینه سنت ها پاشید، ولی هنوز مرزنشینانی در خراسان شمالی هستند که رمضان برای آنان حال و هوای طنین دلنشین نوای 'یا رمضان، نماز تراویح، آی گورمک و نشستن در کنار سفره افطار با پخت غذاهای سنتی دارد.
هنوز رمضان برای مرزنشینان این خطه در رازوجرگلان، حال و هوای گذشته را دارد و آیین‌های رمضانی آنها رنگ نباخته است به گونه ای که آنها نه تنهـا بـه آداب مذهبی ویژە ماه مبارک رمضان عمل میکنند بلکه در کنار آن برخی رسوم بومی خـود را با این ماه هماهنگ و همسو کرده اند تا در عین بهره مندی از ماه رحمت خدا، حافظ سنت های آبا و اجدادی خود باشند.
ترکمنان سنی مذهب خراسان شمالی که حدود ۱۰ درصد جمعیت این استان را تشکیل می دهند و بیشتر در نوار مرزی استان ساکن هستند ماه مبارک رمضان اهمیت بسیاری دارد و هر ساله به سبک و سیاق خود به پیشوازی این ضیافت الهی می روند.
پیشوازی از رمضان با خانه تکانی
اهالی ترکمن جرگلان حداقل یک هفته قبل از حلول ماه مبارک رمضان، مقدمات ورود به این ماه پر فیض را فراهم میکنند؛ زنان و مردان بیشتر از روزهای معمول به نظافت خانه می‌پردازند و مردانی که از نظر مالی وضعیت بهتری دارند، چند عدد گوسفند را از پیش پروار میکنند و با قربانی کردن در اولین روز ماه رمضان از گوشت آن برای تهیه غذاهای این ماه استفاده می کنند.
یکی از اهالی مرزنشین در این خصوص می گوید: در این میان بسیاری از مناطق ترکمن نشین، رسم است که زنان و دختران ترکمن آخرین جمعه‌ی قبل از حلول ماه رمضان، به شکل دسته جمعی مسجد محل خود را نظافت می‌نمایند و برخی از خانواده‌ها نیز سجاده‌هایی از جنس قالیچه و نمد را که به آن «نمازلیق» می‌گویند، به مسجد محل خود اهدا میکنند.
کریم درخشانی ادامه می دهد: همچنین برای پیشوازی از ماه رمضان یک ماه پیش از آغاز این ماه، در سه نوبت روزه می گیرند، روز اول ماه شعبان، از چهاردهم ماه شعبان به مدت سه روز و از بیست و هفتم ماه رجب تا آخر ماه که در مجموع ۹ روز از ماه شعبان را شامل می شود و آخرین روز آن که به ماه رمضان متصل می گردد، روزه پیشواز را بیشتر بزرگترها و روحانیون اهل سنت به جا می آورند.
«آی گورمک» یا دیدن هلال ماه رمضان
از دیگر آیین هایی که در بین اهالی جرگلان اهمیت بسزایی دارد، رؤیت هلال ماه رمضان است به گونه ای که آنها در غروب بیست و نهم ماه شعبان در یک مکان مشخصی مثل مسجد جمع می شوند و رو به مغرب ایستاده و به آسمان نگاه می کنند زیراکه بر این باورند، دیدن هلال ماه جدای از ثواب موجب بینایی بهترها چشم ها نیز می شود.
مدرس حوزه علمیه اهل سنت رازوجرگلان در این خصوص می گوید: رسم بر این است که هر فرد ترکمن، چه آنها که در همان شب ماه را می بینند و چه آنها که در شب های دیگر آن را رویت می کنند، به محض دیدن ماه، دست خود را به سمت آن دراز می کنند و به پیشانی می سایند و این کار را سه بار تکرار می کنند و می گویند: «گلجک ئیال خدای یتیرسین» یعنی خداوند دیدن این ماه را در سال آینده نیز نصیب ما گرداند.
آخوند محمد محمدی ادامه می دهد: بعد از رویت هلال، بلافاصله در مسجد محله این خبر خوش را به هم کیشان خود می دهند که اول ماه رمضان رسیده و باید برای سحر بیدار شوند.
«آغاز آچ مق» یا افطاری دادن با غذاهای های سنتی
در زبان ترکمنی به افطار «آغز آچا مق» می گویند، این اهالی در ماه رمضان معمولا نمازهای پنجگانه روزانه را در مسجد می خوانند و از این رو هنگام غروب آفتاب روزه داران منتظر هستند تا صدای اذان را بشنوند تا نمازشان را به جماعت ادا کنند و سپس افطار کنند.
هر روز یکی از خانواده های مرزنشین خرما، اون آش یا همان آش رشته، قتلمه و یا بیشمه به مسجد می فرستند، تا نمازگزاران با آن افطار کنند و بعد از آن نمازگزاران برای از دست رفتگان و برآورده شدن آرزو های کسانی که این افطار را تدارک دیده اند با خواندن سوره ای از قرآن حمد و سپاس خداوند متعال را می گویند.
آخوند محمدی در این خصوص می گوید: افطاری دادن در بین اهل سنت این منطقه یک افتخار بزرگ به شمار می آید، به گونه ای که حتی افراد بی بضاعت نیز با تدارک افطاری های کم هزینه از جمله پختن نان، فتیر، چوزمه، قتلمه و تقسیم آن بین آشنایان و فرستادن قسمتی از آن نیز به مسجد به نوعی خود را ثواب بیشتر روز های این ماه نزول قرآن سهیم می کند.
«تراویح نامازی» یا همان نماز تروایح
از شاخص ترین آیین های سنتی رمضان که در بین این اهالی جاری می شود، برپایی نماز تراویح است به گونه ای که در شبهای ماه مبارک رمضان، جمعیت عظیمی که اکثر آنها را جوانان و نوجوانان و حتی کودکان تشکیل می دهند با کلاه های سفید برای برپایی نماز عشا و نماز تراویح به مساجد می آیند.
حتی در برخی از مساجد، به خاطر کافی نبودن فضای صحن، نمازگزاران در حیاط و حتی بیرون از حیاط مساجد، نماز را بجا می آورند.
یکی از روحانیون اهل سنت جرگلان در این خصوص می گوید: تراویح نمازی ۲۰ رکعتی است که در قالب ۱۰ نماز دو رکعتی پس از اقامه نماز عشاء به جماعت خوانده می شود و در فاصله چهار رکعت دعای مخصوص آن قرائت می‌شود به این شکل که امام جماعت پس از خواندن حمد در هر رکعت، یک سوره از سوره های کوتاه قرآن مجید را می خواند.
آخوند نظر رستگاری می گوید: در قالب همین نماز در بسیاری از مساجد اهل سنت، از اول ماه مبارک رمضان، ختم قرآن مجید نیز انجام می‌شود که معمولا هر شب پنج جزء قرآن ختم و در طول ۶ روز ۳۰ جزء ختم می‌شود که این عبادت شبانه، روزه داران ترکمن هر شب ۲ الی ۳ ساعت طول می‌کشد.
یا رمضان یا آوای آسمانی ترکمن ها
آیین رمضان خوانی از دیگر آداب و رسوم ویژه ترکمن های مرزنشین خراسان شمالی است که در غروب روز چهاردهم از هر مسجد دو یا سه نفر از طلاب علوم دینی پس از نماز مغرب به اتفاق چند نفر از جوانان به راه میافتند و هر یک از افراد داوطلب مسیری را انتخاب می کنند و وقتی به در خانه ها می رسند شعر مخصوص یا رمضان را می خوانند.
آخوند رستگاری می گوید: در این آیین اشعاری را با این مضمون که ای روزه‌داران ماه رمضان به نیمه رسید، مقاومت کنید تا نصف دیگر را روزه بگیرید، خوانده می شود و پس از هر مصرع، همراهان ندای ” الاو” یا ” الله” و 'یا رمضان' سر می دهند.
وی ادامه می دهد: صاحبخانه بنا به توانایی مالی نذرش را به عنوان هدایا به این افراد تقدیم می کند و در پایان این افراد هدایا را بین نیازمندان تقسیم می کنند.
پرداخت فطریه یا «باش پیطره»
پرداخت فطریه نیز از اهمیت خاصی در بین این اهالی دارد به گونه ای که علمای ترکمن برای هر عضوی از خانواده، مبلغی را تعیین می کنند و هر خانواده محاسبه نموده و آن مبلغ را به مسکینان و افراد نیازمند می رسانند.
آخوند رستگاری می گوید: در فقه اهل سنت، پرداخت فطریه واجب است و به گفته علما، مقدار معینی از قوت غالب مردم هر منطقه مبنای پرداخت آن است که بر همین اساس، در بین ترکمنها مبنای پرداخت فطریه غالبا گندم است که مبلغ ریالی آن از سوی علما تعیین و اعلام می شود.
رویت هلال ماه شوال و عید نمازی
در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان نیز درست همانند روزهای آغازین، این اهالی تلاش می کنند زودتر از دیگران هلال ماه شوال را رویت کنند تا از ثواب و برکات آن بهره مند شوند.
بعد از رویت هلال ماه شوال، این اهالی بویژه جوانان و نوجوانان ترکمن در صبح اول وقت روز عید فطر با پوشیدن بهترین لباس، سواره و پیاده به سمت محل برگزاری نماز عید می روند تا ضمن گوش سپردن به سخنان علما و بهره مندی از ارشادات دینی، نماز عید را برجای آورند.
آخوند محمدی در این خصوص می گوید: پس از اقامه نماز نیز اهالی به دید و بازدید اقوام، خویشاوندان و دوستان رفته و عید را تبریک می‌گویند و هر یک از خانواده‌های ترکمن سفره‌ای رنگین پهن میکنند تا از مهمانان خود پذیرایی کنند و در پایان نیز برای اموات فاتحه و دعا می خوانند.
استان خراسان شمالی طبق سرشماری نفوس ومسکن، حدود ۸۶۳ هزار نفری جمعیت دارد که در ۲۴ شهر و بیش از یک هزار روستا سکونت دارند که بخشی از این جمعیت را اهل سنت و قوم ترکمن تشکیل می دهند که در شهرستان راز و جرگلان، بجنورد و مانه و سملقان سکونت دارند.
نظر شما