آخرین کتاب دکتر شریعتی چطور خلق شد؟

محمدتقی شریعتی پدر دکتر علی شریعتی حدود سه سال پس از فوت پسرش به پرسش های متنوع خبرنگار روزنامه اطلاعات پاسخ می دهد که بخش هایی از آن در پی می آید:

اگر معلم شهیدمان دکتر شریعتی اکنون در میان ما بود چه می‌کرد؟

دکتر در سراسر عمرش یک راه اتخاذ کرده بود. او معتقد بود که تنها وسیله‌ی سعادت بشر اسلام و آن‌ هم اسلام واقعی و به خودش تعبیر خودش تشیع علوی است. دکتر در این راه از هیچ فداکاری و ایثاری برای این راه  خودداری نکرد. اگر دکتر زنده بود الان هم همین عقایدش را دنبال می‌کرد و باز جوان‌ها را به‌طرف همین اسلام فرامی‌خواند.

نظرتان در مورد گروگان‌گیری و نیز محاکمه جاسوسان آمریکایی چیست؟

آنچه را که من فکر می‌کنم و در این خصوص خدمت امام و آقای رئیس‌جمهور هم نامه نوشتم این است که به‌نظر من این که اول که آن‌ها را گرفتیم بسیار کار پسندیده و شایسته و از هر لحاظ قابل تجلیل و تقدیر و ستایش بود؛ اما ادامه‌اش با این کیفیت به صلاح نبود. البته من هیچ‌گونه ادعای خبرگی در این کار و یا امور سیاست ندارم اما به عقل ناقص من، بعد از مدتی که این‌ها را نگه داشتند می‌بایست از حضور واسطه‌های استفاده می‌کردیم. مثلاً وقتی پاپ وساطت کرد همین‌جا خود او را واسطه می‌کردیم برای این‌ که آمریکا پول‌های ملت ما را پس دهد.

چون به‌ نظر من آمریکا به‌هیچ‌وجه شاه را به ما مسترد نخواهد کرد چرا که در بین کشورهای عربی افرادی از قبیل سادات، ملک حسن و ملک‌حسین هستند که آمریکا می‌خواهد آن‌ها را مطمئن کند که در صورت لزوم حمایتشان خواهد کرد.  در این‌صورت اگر آمریکا بخواهد شاه را به ایران مسترد کند اعتماد آن‌ها را از خودش سلب می‌کند. البته نباید ناگفته بماند که امام با این ژرف‌نگری و وسعت نظر و تدابیر حکیمانه شان هر چه کردند صحیح و به‌جا بوده‌است ولی حالا که اختیار به مجلس واگذار شده‌، شایسته است این‌ها این گروگان‌ها را با شرایط لازمی پس بدهند و ما را از این همه ضرر و خطر مربوط به این رهایی دهند.

از دیدگاه شما دموکراسی مکتبی چیست و مرز بین دموکراسی مکتبی و دموکراسی غربی چیست؟ 
دموکراسی مکتبی که همان دموکراسی اسلامی مبتنی بر پایه مکتب اسلام است با دموکراسی غربی خیلی تفاوت دارد. زیرا که آن دموکراسی عبارت خواهد بود از تمایلات مردم. مثلاً در انگلستان قوانین آن‌جا عبارت است از آنچه مردم دوست دارند، حالا می‌خواهد از نظر عقلایی به نفع مردم باشد و یا به ضرر مردم. آن رسوایی راجع به هم‌جنس‌بازی که در انگلستان پیش می‌آید علتش این بود که از طرف بسیاری از افراد اظهار تمایل شده بود که به‌ صورت قانون دربیاید. اما دموکراسی مکتبی ما این‌جور نیست، بلکه رعایت مصالح مردم است نه رعایت امیال و هوس‌های آن‌ها. آنچه که اسلام وضع کرده قوانینی است مقدس که مصلحت جامعه بشری را در نظر می‌گیرد نه تمایلات مردم را. چه‌بسا تمایلات مردم مفاسدی داشته باشد که به ضرر خودشان باشد. در دموکراسی مکتبی ما ، مصلحت مردم از لحاظ عقلی و شرعی در نظر گرفته‌شده است‌. این قوانین بر حسب مصالح واقعی مردم وضع می‌شود و این به عقیده من تفاوتی است که بین دموکراسی اسلامی و دمکراسی غربی وجود دارد.

آخرین اثر دکتر چه بود؟

آخرین اثر دکتر حر است. بد نیست چگونگی تألیف این کتاب را بیان کنم. دکتر حتی در دیدارهای معمولی هم وقتش را صرف حرف‌های متفرقه نمی‌کرد و یک گوشه‌ای می‌نشست یا کتابی را مطالعه می‌کرد یا چیزی می‌نوشت. روزی دکتر به منزل خواهرش در مشهد می‌رود و برای این‌که بیکار نباشد کتابی از گنجه برمی‌دارد که اتفاقاً منتها الامال بوده است‌. آن‌ صفحه ای را که باز می‌کند روایتی از امام صادق (ع) بوده راجع به حر  که الحر حر فی جمیع الأحوال. چند بار این روایت را قدم‌زنان داخل اتاق با خودش می‌خواند. بعد می‌نشیند و شروع می‌کند با خودش حرف زدن. خواهرزاده‌اش که به اخلاق دایی خود آشنا بوده است، آهسته ضبط‌صوت را کنار دکتر می‌گذرد به طوری که او متوجه نشود. دکتر صحبت می‌کند و این آخرین اثر دکتر است.

آیا احسان؛ فرزند دکتر، می‌تواند راه معلم شهیدمان دکتر شریعتی را ادامه دهد؟ 

صددرصد نه. بالاخره او جوان است و به‌ همین دلیل من به او گفتم که فعلا درسش را بخواند و وارد این مسائل نشود و او هم قبول کرد. حالا تا کجا به گفته‌اش عمل کند.

همان‌طور که مستحضرید گروه فرقان از خط فکری معلم شهیدمان سوءاستفاده کرده و درحقیقت پیرایه‌هایی بر طرز تفکر دکتر بسته‌است. نظر شما دراین‌باره چیست؟ 

ما اصولاً به آن‌ها ارتباطی نداریم و دکتر هم در طول حیاتش نه‌تنها در جمع آنها نبوده بلکه هیچ تماسی با آن‌ها نداشته است. ما هیچ اعتقادی به آن‌ها نداریم چرا که خط شان انحرافی است.

منبع: روزنامه اطلاعات. ۱۴ و ۱۵ تیر۱۳۵۹