رشد اتحادیه‌های جدید اقتصادی با بهره بردن از دو قطبی آمریکا و چین

به گزارش ایرنا از اوراسیا ریویو، رفتارهای گفتگوی چهارجانبهٔ امنیتی (کواد، Quadrilateral Security Dialogue، QUAD یک گفت‌وگوی استراتژیک بین ایالات متحده، هند، ژاپن و استرالیا) و بریکس (BRICS، نام گروهی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشورهای عضو برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده‌است.)  نشان می‌دهد که چگونه قدرت‌های بزرگ با هم رقابت می‌کنند تا کشورها را جذب کنند، زیرا فاصله شان با رقبا عمیق‌تر می‌شود.

در ۲۴ مه (۳ خرداد) ، رهبران ایالات متحده، ژاپن، استرالیا و هند در توکیو ملاقات کردند تا برای همکاری بیشتر در زمینه‌های امنیت دریایی، بهداشت، آموزش، آب و هوا، موضوعات دیجیتال و هوا و فضا تلاش کنند. چهار روز قبل از دومین نشست حضوری رهبران چهارگانه، وزرای خارجه و نمایندگان ۹ کشور کاندید احتمالی برای عضویت، به نشست مجازی وزرای خارجه بریکس پیوستند.

ایالات متحده و چین، رهبران غیررسمی Quad و BRICS، در حال حرکت به سمت کشورهای دور هستند. یک هفته قبل از سفر رئیس جمهوری آمریکا، جو بایدن به کره جنوبی و ژاپن، او میزبان رهبران اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه آن) در واشنگتن بود. این نشست دومین نشست از زمانی است که باراک اوباما، رئیس جمهور سابق، همتایان آسیای جنوب شرقی خود را در سال ۲۰۱۶ به کالیفرنیا دعوت کرد. دو روز پس از نشست چهارگانه در توکیو، پکن نیز به همین ترتیب پاسخ داد، «وانگ یی»، وزیر امور خارجه چین، در یک تور ده روزه برای بازدیر از هشت کشور را در جزایر اقیانوس آرام آغاز کرد که با جزایر سلیمان شروع و به تیمور شرقی ختم شد. آسیای جنوب شرقی و اقیانوسیه به میدان های اصلی نبرد در گرم کردن بازی دیپلماتیک بین دو گروه تبدیل شده اند.

کواد در برابر بریکس

بریکس در حال حاضر دارای سابقه طولانی تر، رسمی تر و در دسترس تر است، این گروه، پنج کشوری هستند که از سال ۲۰۰۹ نشست‌های سالانه رهبران را برگزار می‌کند. این اتحادیه، بانک خود به نام «بانک توسعه جدید» (NDB) را در سال ۲۰۱۴ تأسیس کرد که در سپتامبر گذشته به مقر جدید خود در شانگهای منتقل شد. NDB در حال حاضر دفاتر منطقه ای در آفریقا (ژوهانسبورگ)، آمریکا (سائوپائولو، با یک دفتر فرعی در برازیلیا)، اوراسیا (مسکو) دارد و به زودی یکی از آنها در گجرات برای تامین نیازهای مالی در هند و بنگلادش افتتاح خواهد شد. بریکس از اشتیاق برای ایفای نقش بیشتر برای اقتصادهای نوظهور در اصلاح ساختار مالی و اقتصادی جهانی که مدت‌ها تحت تسلط غرب بود، متولد شد. 

در حالی که کواد، متمرکز بر هند و اقیانوس آرام بوده است، نشست اخیر توکیو، دومین نشست چهارگانه از سال ۲۰۱۷ بوده است. بدون دبیرخانه دائمی و یک مرکز ثابت، این چهارجانبه راه درازی برای نهادینه شدن و کار روی اهداف بلندپروازانه ای که تعیین کرده است، در پیش دارد. کواد در سال ۲۰۰۷ احیا شد اما تا سال ۲۰۱۷ در وقفه بود. اما ظهور چین و چالش آن با نظم ژئوپلیتیکی غالب، بازیابی مجدد کواد را به همراه داشت. جنگ روسیه و اوکراین، فعالیت‌های چین در دریاهای چین جنوبی و شرقی و تنگه تایوان، و ردپای رو به رشد آن در اقیانوس آرام، زمینه‌های زیادی را برای تجدید حیات کواد فراهم کرد. واشنگتن در حال کار با متحدان اروپایی برای منزوی کردن روسیه برای حمله به همسایه خود است و ادامه تجارت پکن با مسکو را دستاویز خود قرار می دهد.

نگرانی از اینکه جنگ در اوکراین ممکن است در کشورهای دیگر گسترش یابد و ترس از اینکه حمله روسیه ممکن است دیگر کشورها را در استفاده از زور را برای حل و فصل مناقشات طولانی مدت در نقاط حساس آسیا جسور کند، کشورهایی که هنوز از این همه گیری، قامت راست نکرده اند و در حال فروپاشی هستند و تحت تأثیر جنگ برای تامین منابع انرژی و مواد غذایی خود نگران هستند. افزایش امکانات نظامی چین و تمایل به جستجوی دسترسی استراتژیک به خارج از کشور برای ایمن سازی ترافیک دریایی، پرچم‌های قرمز را برای قدرت‌های سنتی در اقیانوس هند آرام برافراشت.

آیا امنیت بر اقتصاد غلبه خواهد کرد؟

تأکید بیش از حد بر امنیت، علاقه کشورها به عضویت در کواد را از بین برد، به ویژه از سوی کشورهایی که نمی‌خواهند در روابط اقتصادی رو به رشد خود با چین را دشمنی کنند. نگرانی از اینکه کواد ممکن است به هسته ناتوی آسیایی تبدیل شود، بسیاری را در تعامل با این چهار کشور محتاط کرد اما با افزایش تنش ها در مناطق دریایی که عبور و مرور غیرقانونی در آن انجام می شود و تهدید ماهیگیری غیرقانونی از سوی کشورهای خارجی در آب های کشور مبدا، زمینه امنیت دریایی کواد به چشم می آید.

یکی از نتایج کلیدی نشست اخیر کواد، مشارکت هند و اقیانوسیه برای آگاهی از دامنه دریایی بود. این ابتکار از داده‌های به‌دست‌آمده از فناوری‌های تجاری در دسترس و مراکز همجوشی اطلاعات منطقه‌ای استفاده می‌کند تا امکان نظارت نزدیک به موقعیت آب‌های جنوب شرق آسیا، جزایر اقیانوس آرام و اقیانوس هند را فراهم کند. این می تواند به کشورهای ساحلی در مبارزه با ماهیگیری غیرقانونی و ناپایدار و همچنین اقدامات منطقه خاکستری توسط بازیگران دریایی تحت حمایت دولت کمک کند.

با این اوصاف، چشم انداز توسعه کواد، به توانایی آن در ارائه کالاها و خدمات بیشتر از کالاهای امنیتی بستگی دارد. به عنوان مثال، کره جنوبی، نیوزلند و ویتنام در قالب کواد پلاس (Quad Plus) در سال ۲۰۲۰ شرکت کردند تا راه‌های مقابله با همه‌گیری را مورد بحث و بررسی قرار دهند. به این منظور تهیه واکسن، راه‌حل‌های زیرساختی و تغییرات اقلیمی، به‌روزرسانی و دفاع از قوانین در حوزه‌های سایبری و فضایی، از پیشرفت‌های خوشایند در تکامل آن هستند. این چهار کشور همچنین در توسعه سرمایه انسانی سرمایه گذاری می کنند و بورسیه های تحصیلی در علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات ارائه می دهند. این موضوعات می تواند به تضمین مزیت رقابتی در نوآوری کمک کند زیرا پکن نیز هزینه های تحقیق و توسعه را افزایش می دهد و کارشناسان خارجی را جذب می کند.

از سوی دیگر، بریکس نشان می دهد که چگونه یک باشگاه اقتصادی ممکن است شانس بیشتری برای جذب اعضای جدید داشته باشد. آرژانتین، مصر، اندونزی، قزاقستان، نیجریه، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، سنگال و تایلند در گفت و گوهای اخیر شرکت کردند. در واقع، امارات متحده عربی همراه با بنگلادش و اروگوئه به اولین اعضای توسعه یافته بانک توسعه بریکس (NDB BRICS) در سپتامبر گذشته تبدیل شدند اما زمان بندی ممکن است حتی طرف های مشتاق را نیز محتاط کند، اندونزی میزبان نشست G۲۰ در بالی در نوامبر (آبان) امسال است و تمام تلاش خود را می کند تا این نشست را از سیاست دور نگه دارد.

پیشنهاد آرژانتین نیز ممکن است روابط این کشور با ایالات متحده را که میزبان اجلاس سران قاره آمریکا در ۶ تا ۱۰ جون (۱۶ تا ۲۰ خرداد) در لس آنجلس بوده، دچار مشکل کند. فشار چین برای گسترش فهرست بریکس ممکن است فشارهای خارجی بر روابط این کشور با روسیه و اقدامات خود در فضاهای مورد مناقشه با همسایگان را کاهش دهد اما انجام این کار ممکن است باعث گسست بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان شود. اگر کره جنوبی از یک سو با کواد وابستگی پیدا کند و از سوی دیگر آرژانتین، اندونزی و عربستان سعودی به بریکس بپیوندند، G۲۰ ممکن است به دلیل درگیری در اوکراین یا رفتار چین در مناطق مورد مناقشه نظیر تایوان، دو قطبی شود. بنابراین، صحبت‌های مربوط به Quad Plus یا BRICS Plus نشان می‌دهد که چگونه این گروه‌ها در رقابت قدرت‌های بزرگ حضور پیدا می‌کنند که احتمالاً در سال‌های آتی، موضوع اصلی در روابط بین‌المللی خواهد بود.

این مقاله در مجله تخصصی China-US Focus منتشر شده است.